2.1.8. Ок деп компонентт адылу бузулбас сqсколбулар

Акара баш jок – уйалбай, анаар ла, кайра кqрбqй деп айтканы

Акара баш jоктон кирип бар (JК, АJ, 337)

азымы jок – астыразы jок деп айтканы

Jазымы jок…….(JК, АJ, 309)

бу jерде jок– учурында: qскq неме керегинде сананар, нени сананар, уйуктап калар.

А уйку jок. Бeгeн та ненин де учун jок. Кезиктерде бу нарга чыккан ла болзом, бу jерде jок болуп калган jадар. А уйуктаар керек – эртен иш (JК, АJQ,67).

eрек jок – калажырап калганы

Ол eй кижи келгежин ле, эр улус онон jeрек jок качар. Бу ненин учун дезе, ол соксо кижи, ол ло бойынча, кижиге барбаган «бала jeре карып калган» Бала Манкыр дешкилеер. Айылга киргежин, баштап, jакшынак ла куучынждажып отурар, онон кенете санаазы энделе берер болбой, мындый сурак сурай берер:

- Бу мен кижи кqрeп jeрген кижи эдим. Бу слердин jеригерде меге jарагадый, кижи табылгадый не? – деер.

- Шак ла бу кижи меге jарагадый эмтир. Шак ла бу мындый кижи бедреп, сыранай таппай jeргем….(JК, АJ, 300).

арга jок

«Артык арга jок» - дейле, ээзи qрqкqн адын камчылап, айлы jаар чаап ийди. Кудай, салым бойы билгей…(JК, EСА, 56).

Бичиичинин бичимелдеринин тилинен бир канча кандый бир кемjeлe эмезе чотомолду адылу бузулбас сqсколбулар

Сок аыс соколчо – сокы бала ошкош бир ле деп эмезе сок jаныс согоон бажындый деп айтканы.

Кайчы дезе jалкуурбай, сок jаныс соколчо меге jаан-jаан чqрчqктqрин кандый кeнге улай куучындап туратан (JК, АJQ, 151).

айгыр етпес мал – рл малды кбин кргускени

Кыймаштайдын адазынын айгыр jетпес малынан ондый jeгeрeк мал бeдер бе (JК, EEС, 6).

ол jер – учурында: божогон улустын jeретен ери, алтыгы ороон

«Ол jер jаар кожо баратан, eргeлjиге кожо jуртайтан eй кижи – ол. (JК, КТ, 29)

Ол jердин каалгазынан кем де кыйып болбос эмей. Айланбастын jери

Учурында кажы ла кижи божоор

арскан сqqги – божогон, qлтeрткен кижинин сqqги

Айса болзо арскан сqqгин экелгилеер (JК, КТ, 29)

айланбастын jери

Айланбастын jери jаар атанганыс бу туру (JК, КТ, 200)

Ол алтай – учурында: божогон улусты баратан ери

Эмди, байла, бу мындый, бу Айлу -Кeнду Алтайда, азыраган бала- баркана, алган эш-кqqркийден, эбире эл-тqрqqндqрдqн, терип алган тергеенен, jууп алган эл-jоннон, ак быйан малдан, алкы ар-jqqжqнqн айрылып, ол алтайга баратан туру (JК, EEС, 238)

ол jурт – учурында: сооксалгышты кечире ымжада айдары

Улус сqqксалгыштарды «ол jурт»дежер. «Ол jурт» бу алтайда jуртыстан jаан эмей. – дешкилеер. – Ончобыс ондо болорыс. Кыйар арга jок. Чын jeрeм – ондо (JК, EEС, 286).

бу jерде jок – учурында:

- Сен jаандап турганчан, мен бу jерде jерде болбойым балам. (.(JК, АJ,

318)

Бичиичини бузулбас ссколбуларын шидеп келеристе, мынайда крлет. Адылу бдмд ссколбулар глагол бдмдлерине ас чыкты. Адылу бдмд бузулбас ссколбуларды бис кижини бткен бдми, эди-каны ла эрене-сги ле база бир канча темалар аайынча блидис. Бичиини бичимелдерине чыккан адылу бузулбас ссколбулар ажыра кижини кылык-аын, сагыжын, кн-санаазын ла оны ады­н-рмин арт крне берет.

2. 2. Глагол бдмд бузулбас ссколбулар

J.Каинчиннин бичимелдерин шиндеп келеристе, глагол бдмд бузулбас ссколбулар адылу будмд бузулбас ссколбулардан чик-jок кп болуп калды. Бис олорды учуры jанынан башка-башка блктерге блидис.

Кандый ла албатынын эн јаан байлыгы – ол онын тили, кандый тилле ол бичийт, айдат, сананат. Тил – ол кижилик бой-бойыла билижип, тил алыжып ла колбу тудар эн учурлу арга. Кижинин бастыра јÿрген јÿрÿми тил ажыра öдöт. Кижинин кÿÿн-санаазы, амадулары, кÿÿнзегени бистин сананганыска јÿк ле öн берип, јарандырып јат эмезе олорго кандый бир ууламјы берет, је тÿней ле санааларыс тил ле ажыра барат. Кижинин санаа-шÿÿлтези сöстöрдö, сöсколбуларда ла эрмектерде иле јарт билдирер.

Кандый бир кижини ол кандый кижи деп билерге – онын канча кире санаалузын, кылык-јанынын јакшы-јаманын билерге онын куучынын угар керек, нени кандый сöстöрлö канай айдып турганын. Кижи бойын канай тудунганы, онын базыды ажыра бис кижи керегинде шÿÿлте эдедис, је кижинин тили чике кöргÿзип ийер, онын культуразын, кылык-јанын.

Алтай тилде глагол бдмд ссколбулар адылу бузулбас ссколбуларда кп деген шлте чын болгонын бичиичини бичиктерине чыккан материал керелейт.

Бис бойысты ижисте глагол бдмд ссколбуларга чике келижип тургандарын ла бир эмеш бузулбас ссколбуга етире етпегенин кийдиредис.

Академик З.Г.Ураксинни бузулбас ссколбуларды кыйу гранын чике тургузары кезикте ты ла керект эмес деп шлтезиле бис п. Бузулбас ссколбулар бойыны олыла барып, йл кожо турумкай бдмине едер аргалу деп крдис.