Firqələr

Sabeiilər böyük bir qövm olub, Fələstində məskunlaşmışdılar. Yəhudilər Fələstini işğal etdikləri zaman Yəhya və onun ardıcılları yəhudilər tərəfindən təzyiqlərə və zülmlərə mə’ruz qalmışdılar. Həzrət Yəhyanın şəhadətindən sonra onların sabeiilərə göstərdiyi əzab-əziyyətlər daha da artdı; onların mə’bədlərini və mərkəzlərini dağıtdılar. Buna görə də onlar Fələstindən Şama köçüb Hərram şəhərində məskunlaşdılar. Amma yenə də yəhudi təzyiqlərindən qurtara bilmədilər. Nəhayət Beynun-nəhreynə və İrana köçərək orada məskunlaşdılar. Bu müddət ərzində sabeiilər müxtəlif firqələrə bölündülər ki, onlardan Məndai və Hərrani kimi mühüm firqələrin adını çəkmək olar. Hərranilər firqəsi onlar Hərran şəhərində məskunlaşan zaman meydana gəlmişdir. Bu firqə sanki sair qövmlərin əqidələrindən tə’sirlənərək təhrifə mə’ruz qalmışdır. Hal-hazırda da sabeiilərin xalis əqidəsi yoxdur. Bu firqənin müqabilində Məndailər dayanırdı ki, onlar özlərini əsil sabeii hesab edirdilər. Onlar özlərini kitab əhli və təkallahlı sayırdılar; buna görə də hərraniləri qəbul etmirdilər.

Məndai və Hərranilər arsında olan ixtilafa görə, tədqiqatçılar, adları Qur’ani-kərimdə yəhudi və məsihilərlə yanaşı qeyd olunan sabeiilərin məndai olduqlarını güman edirlər; hərranilər ulduzlara pərəstiş etdiklərinə görə müşrik sabeii adı ilə tanınmışlar.

ƏQİDƏLƏRİ

Sabeiilərin ən müqəddəs kitabı sayılan Kənzarubadan belə aydın olur ki, onlar təkallahlıdırlar və Allahı da sair tövhidçi ayinlərin vəsf etdikləri sifətlərlə tə’rif edirlər; sair tövhidçilər kimi, onlar da Allahı hər cür çirkinliklərdən uzaq və eyblərdən pak bilirlər. Sabeiilər iki aləmə - Nur və Zülmət aləminə inanır və deyirlər ki, xilqətin yaradılışında və idarə olunmasında bir çox ruhani və nurani varlıqlar Allaha kömək edirlər. Onlar inanırlar ki, ilin hər günü bir nurani və ruhani vücudun cilvəsidir. Buna görə də ilin hər günü üçün bir nurani varlıq olduğuna inanırlar. Sabeiilər fələklərə, ulduzlara və on iki bürcə xüsusi əzəmət və ehtiram göstərirlər. Sabeii ardıcıllarının ulduza pərəstiş etmələri və şirkə yuvarlanmaları da məhz buradan başlanmışdır. Yə’ni, ulduzlara tə’zim və ehtiram məsələsi getdikcə öz yerini ulduzların təqdis və pərəstişinə vermişdir.

Sabeiilərin ruhani məada, hesab-kitaba və əzaba e’tiqadları vardır və inanırlar ki, salehlər öldükdən sonra nurlar aləminə (behiştə), günahkarlar isə zülmət aləminə (cəhənnəmə) varid olacaqlar. Kitab sahibi olan peyğəmbərlər sabeiilərin nəzərində aşağıdakılardır: Adəm, Sam, Ram, İbrahim, Musa və Yəhya.

Ayinlər və hökmlər

1. Tə’mid: Qüsl və təharət sabeii şəriətinin əsasını təşkil edir və buna görə də müxtəlif hallarda və vaxtlarda verilən Tə’mid qüslü sabeiilərin ən mühüm vəzifəsi hesab olunur. “Kamil” tə’mid qüslünün ən mühüm növüdür ki, izdivac, təvəllüd, məss-meyyit və sair işlər zamanı kahinin əli ilə yerinə yetirilməlidir; heyz, nifas, cənabət və eləcə də böyük günahlar, o cümlədən oğurluq, zina, qətl işlərindən sonra verilməlidir.

2. Namaz: Sabeiilər gün ərzində üç dəfə cənub istiqamətində namaz qılırlar. Birinci namaz səkkiz rəkətdir və hər rəkətdə üç səcdə vardır; bu namaz günəş çıxmazdan əvvəl yerinə yetirilir. İkinci namaz günorta vaxtı qılınır ki, hər rəkətin üç səcdəsi vardır. Üçüncü namaz da ikinci namaz kimidir və günəş batan zaman qılınır.

3. Oruc: Sabeiilər oruc tutmağa (yemək və içməkdən çəkinmək kimi olan oruca) inanmırlar və onu allahın halal etdiyi şeyi qadağan etmək kimi qiymətləndirirlər. Amma müsəlmanlarla qarışdıqlarına görə zahirdə oruc tuturlar. Onlar orucu mə’nəvi məşğələ adı ilə otuz gün (ilin ayrı-ayrı günlərində) yerinə yetirirlər.