
- •Лексика тата фразеологи
- •Фонетика
- •Уçă сасăсем – гласные звуки Вырăс чěлинчи уçă сасăсем
- •Чăваш чěлхинчи уçă сасăсем
- •Хупă сасăсем – Согласные звуки Вырăс чěлхинчи хупă сасăсем
- •Чăваш чěлхинчи хупă сасăсем
- •Чăваш чěлхипе вырăс чěлхин алфавичěсем
- •Танлаштаракан чĕлхесен фонетика уйрăмлăхĕсем
- •Фонемăсен (сасăсен) составĕ тĕрлĕрен пулни
- •Пĕр пекрех сасăсене вырăс чĕлхипе чăваш чĕлхинче тĕрлĕрен калани
- •Чăваш вокализмĕпе вырăс вокализмĕн хăйне евĕрлĕ законĕсем
- •Сингармонизм законĕ
- •Тулли мар ă, ĕ уçă сасăсем сăмахран тухса ÿкни
- •Икĕ уçă сасă юнашар тăма пултарайманни
- •Вырăс чĕлхипе чăваш чĕлхинчи сăмахсенче уçă сасăсен пахалăхĕ тĕрлĕрен палăрни
- •Вырăс чĕлхипе чăваш чĕлхи хушшинчи ударени уйрăмлăхĕсем
- •Чăваш консонантизмĕпе вырăс консонантизмĕн хăйне евĕрлĕ законĕсем
- •Шавлă хупă сасăсен янравлăхĕпе янравсăрлăхĕ
- •Хупă сасăсен ассимиляцийĕ
- •Пĕр сыпăкра икĕ е ытларах хупă сасă юнашар тăма
- •Малти ретри уçă сасăсем юнашар тăракан хупă сасăсене
- •Р сасса сăмах пуçламăшĕнче калайманни
- •Сăмах пулăвĕ - Словообразование
- •Морфологи – Морфология Пуплев пайěсем – Части речи
- •Япала ячě – Имя существительное
- •Хисеп категорийě – Категория числа
- •Падеж категорийě – Категория падежа
- •Камăнлăх категорийě – Категория принадлежности
- •Арлăх категорийě – Категория рода
- •Япала ячĕсен вĕçленĕвĕ – Склонение имен существительных
- •Паллă ячĕ – Имя прилагательное
- •Вырăс чĕлхинчи çыхăну паллă ячĕсем
- •Вырăс чĕлхинчи камăнлăх паллă ячĕсем – Притяжательные прилагательные
- •Паллă ячĕсен вĕçленĕвĕ
- •Пĕрремĕшле тата иккĕмĕшле паллă ячĕсем
- •Чăваш чĕлхинчи тĕрлĕ пуплев пайĕсенчен иккĕмĕшле паллă ячĕсем тăвакан аффиксем
- •Местоимени вĕçленĕвĕ
- •Вырăс местоименийĕсен вĕçленĕвĕ
- •Глагол пĕлтерĕшĕ тата тытăмĕ
- •Иккĕмĕшле глаголсен пулăвĕ
- •Глаголсем ят сăмахсене пĕр-пĕр падежра тытса тăни
- •Вырăс инфинитивĕ тата унăн пĕлтерĕшĕсене чăвашла каласси
- •Вырăс чĕлхинчи вид категорийĕ, чăваш чĕлхинчи ăна палăртмалли мелсем
- •Чăваш чĕлхинчи хăйне евĕрлĕ (вырăс чĕлхинче çук) глагол формисем тата вĕсене вырăсла палăртасси
- •Наклонени (тайăм) категорийĕ
- •Кăтарту наклоненийĕ – Изъявительное наклонение
- •Ĕмĕт наклоненийĕ – Сослагательное наклонение
- •Хушу наклоненийĕ – Повелительное наклонение
- •Килĕшÿ наклоненийĕ
- •Глаголăн сăпатсăр формисем Пайташ – причасти
- •Деепричасти
- •Пулăшу пĕлтерĕшлĕ пуплев пайсем – Служебные части речи
- •Хыç сăмах – Предлог
- •Союз – Союз
- •Татăк – Частица
- •Междомети
- •Синтаксис Предложени çинчен пĕтĕмĕшле калани
- •Хутсăр предложени Предложенири сăмахсен йĕрки
- •Хутлă предложени Сыпăнуллă хутлă предложени
- •Пăхăнуллă хутлă предложени
- •Определени пулакан пăхăнуллă предложени
- •Подлежащи пулакан пăхăнуллă предложени
- •Сказуемăй пулакан пăхăнуллă предложени
- •Дополнени пулакан пăхăнуллă предложени
- •Обстоятельство пулакан пăхăнуллă предложенисем
- •Вырăна пĕлтерекен пăхăнуллă предложенисем
- •Вăхăта пĕлтерекен пăхăнуллă предложенисем
- •Мĕнлелĕхе пĕлтерекен пăхăнуллă предложенисем
- •Пиркене пĕлтерекен пăхăнуллă предложенисем
- •5.5 Тĕллеве пĕлтерекен пăхăнуллă предложенисем
- •Танлаштаруллă грамматика Практика занятийĕсем
Танлаштаруллă грамматика Практика занятийĕсем
1-мěш хăнăхтару. Словарьсемпе усă курса, вырăс чěлхинчи çак фразеологизмсене тивěçлě чăваш фразеологизмěсене е калькăсене тупса çырăр:
По гроб жизни; ветер в голове; как банный лист (пристал); валить с больной головы на здоровую; стреляный воробей; садиться в лужу; одного поля ягода; авгиевы конюшни; сходить с ума; ад кромешный на душе (на сердце); бабушка на'двое сказала; бесструнная балалайка; дубовая башка; биться как рыба об лед; капли (маковой росинки) в рот не брать; бросать на ветер; бросаться в глаза; валяться со смеху (от смеха); валять дурака; волосы становятся дыбом; ногтя не сто'ит; водит за нос; обвести вокруг пальца.
2-мěш хăнăхтару. Словарьсемпе усă курса, чăваш чěлхинчи çак фразеологизмсене тивěçлě вырăс фразеологизмěсем е калькăсем тупса çырăр.
Чěре лăштах пулчě; çил хăвала; ăш вăркать; пуç çаврăнать; куçран хěм сирпěнчě; тур пани; хăнк та тумасть; йытă çимен патак çитер; çěр тěпне анса кай; хăлхуна чанк тăрать; ура тупанне кăтарт; кěсре хÿри мар; арăш-пирěш калаç; алли кукăр; пырать хăйне май; чике тăршшě ларт; чěлхене çăтса ярăн; сăмах çукран сăмах ту; çын ташшине ташла; ěнсе çинче лар; кěтсех тăр; шăл хăйраса çÿре; йěп чиксен те куç курмасть.
3-мěш хăнăхтару. Вырăс чěлхинчи жизнь тата чăваш чěлхинчи пурнăç сăмахсен пěр пек пěлтерěшěсене кăтартса тухăр.
4-мěш хăнăхтару. Вырăс чěлхинчи труд тата чăваш чěлхинчи ěç сăмахěсен расна пěлтерěшěсене кăтартса тухăр.
5-мěш хăнăхтару. Вырăс чěлхинчи красивый тата чăваш чěлхинчи хитре паллă ячěсен пěр пек тата расна пěлтерěшěсене палăртса тухăр.
6-мěш хăнăхтару. Чăваш чěлхине вырăс чěлхинчен калаçу урлă кěнě салтак, пăшал, кěрепле, пичке, витре, униче, пăталăх, вырăс, мăк, вěлле, утар, суха, кусиле, лапатка, тăпач, купăста, хăмăт, кантур, куланай, тěрме, чиркÿ, раштав, хěрес, пăшал, мачча сăмахсен вырăс чěлхинчи формисене (тулаш сăн-сăпатне) тěрлě словарьсемпе тата А.Е. Горшковăн «Роль русского языка в развитии и обогащении чувашской лексики» кěнекепе усă курса кăтартса тухăр (тěслěхрен, сăмавар – самовары, йěлме – ильма).
7-мěш хăнăхтару. Вырăс чěлхинчи большой тата чăваш чěлхинчи пысăк паллă ячěсен синонимěсене май пур таран ытларах кăтартса тухăр.
8-мĕш хăнăхтару. Бревнó – пĕренé, дёготь – тúкĕт, окóлица – укăлчá, цéрковь – чиркÿ, скля'ница – кĕленчé сăмахсем хушшинчи фонетика уйрăмлăхĕсене кăтартса тухăр.
9-мĕш хăнăхтару. Çак предложенисене транскрипцилĕр:
«Один из обширных и богатых источников обогащения лексики чувашского языка – это заимствование из великого русского языка и через него из других языков мира».
«Кулленхи пурнăçра çынсем пĕр-пĕринпе сăмах вĕççĕн хутшăнаççĕ, калани-илтнине çăмăллăнах ăнланма пулăшакан сăмахсемпе усă курăççĕ, тĕплĕ те вырăнлă калаçма тăрăшаççĕ».
Курсивпа палăртнă сăмахсенче мĕнле фонетика законĕсем йĕрленсе юлнине кăтартса парăр.
10-мĕш хăнăхтару. Вырăс чĕлхинчен калаçу урлă йышăннă купăстá (капýста), пăрá (бурáв), утрáв (óстров), пắрăс (брус) сăмахсене транскрипцилĕр те вĕсенче чăваш фонетикин мĕнле законĕсем йĕрленсе юлнине палăртса тухăр.
11-мĕш хăнăхтару. Çак сăмахсене ударенипе çырса тухăр (кирлĕ чухне словарьсемпе усă курăр): августовский, авиадвигателестроительный, авиалиния, авиамоторостроение, авитаминоз, австралопитек, агентство, агроэкономический, адаптированный, акцентированный, водопровод, газопровод, гастроскопия, гастролировать, гастроэнтерология, гаубичный, гаубица, период, между, через, год за гóдом, год от года, голенище, долговременный, дополосканный, жандармерия, жаренье.
12-мĕш хăнăхтару. Çак сăмахсене ударенипе çырса тухăр: биостанцире, библиографипе, библиотекăра, бетономешалкăран, реконструкциле, нормировщицăна, номенклатурăран, оккупацире, обмундированин, общественноçран, орфографирен, пневмоние, аллергирен, организацире, операципе, централизацие, централизациле (гл.), цивилизацие (гл.).
13-мĕш хăнăхтару. Çак текстри ударени тĕрĕс мар лартнă сăмахсене тупса палăртăр.
Шкýл ýмĕнчи тĕп тĕллéвсенчен пĕрú вăл тăвáн чĕлхепé литератýрăна вĕрентес ĕçре ачасéн калáçăвĕпе çырý чĕлхинé аталантарáсси пулсá тăрáть. Вĕренекéнсен калáçăвĕпе çы'рăвне аталантармаллú ятáрлă прогрáммăна пурнăçласá пы'нă мáй учúтелĕн ачасéне литератýра чĕлхипé калаçмá-çырмá, предложéнисене тĕрĕ'с йĕркелéме, сăмáхсемпе вырăнлă та тирпéйлĕ ýсă курмá вĕрентéт, вĕсен лéксикине пуянлатáс тĕлĕшпé нумáй éнлĕ ĕçлéт.
Вĕренекенсенé пĕлÿ' парáс, вĕсен шухăшлáс пултарýлăхне, çыхăнýллă пуплевнé аталантарáс ĕçрé чăвáш чĕлхипé литратýра урóкĕсенче ирттерекéн çырý ĕçĕсéм – тĕрлĕ' тĕслĕ' изложенисем çырмá вĕрентнú те пысăк вы'рăн йышăнáть.
14-мĕш хăнăхтару. Çак текстри ударени тĕрĕс мар лартнă сăмахсене тупса палăртăр.
Голóдно в семьé Угрю'мовых, голóдно во всех домáх, голóдно в бригáде. Ржáные кóлючие галýшки в пóстной, без едúной масля'ной крапинкú воде – весь привáрок тракторúстов. Прáвда, приносúли úз дому что ни что с собóю: яйцó там, огурéц, лóмоть черного, кóлючего, как и галýшки, хлéба, глиня'ный кувшúнчик квáсу для лýковой окрóшки – тем и сыты. Прáвда,однáжды Тúшке, вообщé-то не слúшком предприúмчивому человéку, удалóсь изловúть валýшка, и тогда на пóле у дéвчат был пир на весь мир. Тишкá ходúл гóголем, нéмало не терзáясь совéстью по пóводу того, что добы'л барáнчика не совсéм закóнным спосóбом и óтнюдь не в своем стáде. Емý хорошó бы'ла извéстна послóвица, состáвленная мýдрыми дедами, специáльно для такóго вот слýчая: «Не пóйманный – не вóр». Тепéрь бригадúр мóг легкó оборонятся ею.
15-мĕш хăнăхтару. Çак текстри сăмахсене ударени лартса тухăр.
Розăна курнăранпа Витали канăçне çухатрĕ. Пĕрре курсах чĕрене çунтарма пултарнă сăн унăн асĕнчен кайма пĕлмерĕ. Мĕн кăна туман пулĕччĕ вăл çав уçă кăмăллă, хаваслă та хăюллă хĕрпе ирĕн-каçăн тĕл пулса калаçассишĕн! Шел, кайăк хурсем тахçанах кăнтăралла кайса пĕтнĕ. Витали халь ача чухнехи пекех: «Кикак-кикак! Пар телей пăртак!» тесе кайăк хур карти хыççăн чупма та хатĕр пулнă пулĕччĕ. Юрату тĕнчене тытса тăрать тесе ахаль каламан çав…
Икĕ эрне Витали гаражра çĕмрĕк грузовика юсарĕ. Хăш-пĕр кăткăсах мар пайсене вăл, тимĕрç лаççине кайса, хăех турĕ. Пулăшма пулнă Аркади унпа пĕрле ĕçлеме пушă вăхăт тупаймарĕ: килте çĕнĕ вите тума тытăнтăм тере.
16-мĕш хăнăхтару. Çак текста транскрипцилесе, унти пĕр пек уçă сасăсене палăртса тухăр.
Морозов знал князя ещё ребёнком, но они давно потеряли друг друга из виду. Когда серебряный отправился в Литву, Морозов воеводствовал где-то далеко; они не виделись более десяти лет, но Дружина Андреевич мало переменился, был бодр по-прежнему, и князь с первого взгляда везде бы узнал его, ибо старый боярин принадлежал к числу людей, у которых личность глубоко врезывается в памяти (А.Толстой).
17-мĕш хăнăхтару. Çак текстри пĕр пек хупă сасăсене палăртса тухăр.
Хĕрĕх тăваттăмĕш çулта, çулла, пирĕн дивизи çапăçусемпе Висла шывĕ хĕррине пырса тухрĕ. Варшавăран пĕр çитмĕл çухрăм кăнтăралла, Демблин хули патĕнчех, Висла урлă каçса, плацдарм йышăнчĕ. Пĕчĕк çеç çĕр лаптăкĕ. Нимĕç пире çавăнтан каялла шăлса ывăтасшăн тем пекех тапаçланчĕ, анчах пултараймарĕ. Вăйлă тымар ячĕç унти пирĕннисем, çĕр айне чакаланса ларчеç. Танксене те, тупăсене те çĕр айне чавса лартрĕç (А.Артемьев.)
18-мĕш хăнăхтару. Çак сăмахсене транскрипцилĕр:
Угасший, замёрзший, расшитый, произнесший, происшедший, расширять, восшествие, безжалостный, сжатый, безжизненный, с жалостью, с женщиной, с женой, с жалованьем, с жалобщиком, с жалким (видом), с жаворонком, с жадностью.
19-мĕш хăнăхтару. Çак сăмахсене транскрипцилĕр:
Братский, детский, солдатский, флотский, заводской, слободской, людской, датский (язык), братский, братья, бриться, бутсы, валяться, вариться, бросится, ввалиться, вернуться, запираться, записаться.
20-мĕш хăнăхтару. Çак сăмахсене ударени тĕлĕшĕнчен мĕнле каламалла:
Учúтельпе – учительпé, литератýрăра – литературăрá, пáртире – партирé, сценáрисем – сценарисéм, паттăрсéмшĕн – пáттăрсемшĕн, генерáлсем – генералсéм, преподавáтельсемпе – преподавательсемпé, мýзыкăра – музыкăрá, тахçáнах – тахçанáх, тепĕртáкран – тепĕртакрáн, библиотéкăран – библиотекăрáн.
21-мĕш хăнăхтару. Çак сăмахсенчи е сасса ударени айĕнче мĕнле каламалла:
Афéра, блéклый, вычéрпывать, гренадéр, грубошéрстный, двоежéнец, дареный, жéлоб, запеченный, забеленный, завороженный, заéм, иноплемéнный, издéвка, изведéнный, одновременный, новорожденный, никчéмный, острие, отсеченный, отключенный, осведомленный, планер, свекла, филер, филистер, обыденщина, зевота.
22-мĕш хăнăхтару. Çак сăмахсене – е умĕнхи хупă сасса е çемçен, е хыттăн, е икĕ тĕслĕ (çемçен те, хыттăн та) каланине кура – виçĕ ушкăна уйăрса тухăр:
Адекватный, аденоиды, адепт, альтарнатива, анемия, аутсайдер, берет, бутерброд, бушмены, отделать, отделение, обет, обещание, отель, пейзажист, педсовет, декан, пельмени, демпинг, демилитаризация, интеграция, критерий, консенсус, контекст, корректный, компьютер, контейнер, купе, лоторея, менеджер, претензия, протеже, пюре, темп, тема, тенденция.
23-мěш хăнăхтару. Çак текстри морфологи мелěпе пулнă сăмахсене кăтартса тухăр.
Евсей Антоныч Антонов – аллăран иртнě арçын. Пěлтěр колхозра унăн юбилейне ирттерни çинчен республикăри хаçатсем çырнăччě. Анчах, сăнран пăхсан, ăна аллăран иртнě теме çук: пит-куçě хěп-хěрлě, ÿчě пěркеленмен, тăнлавěсенче кăна шурă пěрчě йышлă; кăвак куçěсем çивěччěн пăхаççě, вěсенче ăс та, хаярлăх та, чеелěх те, шÿтлес е тăрăхлас йăла пурри те пěр вăхăтрах умлă-хыçлă палăрать. Çÿхе тута хěррисем такамран е темрен тăрăхласа, йěрěнсе кулнă пек вылясах, сиккелесех тăраççě. Сасси çирěп, тен, кăштах хытăрах та пулě: малтанах вăл темле, чуна çÿçентермелле илтěнет. Евсей Антонович вăтам пÿ-силлě, хыткан, патвар шăнăрлă; ун кěлетки каччăнни пек пиçě, йăрăс, утти сулмаклă та çăмăл. Вăл кăра çилěллине, хăйне килěшмен çынсемпе хыттăн калаçнине, никамран та хăраманнине, никама та пуç тайманнине, хăй мěн тăвас тенине тěрěс тунине, сăмаха çирěп тытнине, яланах тÿрě чунлă пулнине пурте пěлеççě (А.Артемьев.)
24-мěш хăнăхтару. Çак текстри иккěмěшле сăмахсем мěнле мелсемпе пулнине кăтартса тухăр.
В числе молодых людей, отправленных Петром Великим в чужие края для приобретения сведений, необходимых государству преобразованному, находился его крестник, арап Ибрагим. Он обучался в парижском военном училище, выпущен был капитаном артиллерии, отличился в Испанской войне и, тяжелораненый, возвратился в Париж. Император посреди обширных трудов не переставал осведомляться о своем любимце и всегда получал лестные отзывы насчет его успехов и поведения. Петр был очень им доволен и неоднократно звал его в Россию, но Ибрагим не торопился. Он отговаривался различными предлогами, то раною, то желанием усовершенствовать свои познания, то недостатком в деньгах, и Петр снисходительствовал его просьбам, просил его заботиться о своем здоровии, благодарил за ревность к учению и, крайне бережливый в собственных своих расходах, не жалел для него своей казны, присовокупляя к червонцам отеческие советы и предостерегательные наставления (А.С.Пушкин.)
25-мěш хăнăхтару. Çак предложенисенчи нумайлă хисеп формипе хăçан тěрěс, хăçан тěрěс мар усă курнă? Йăнăшсене хăвăр пěлнě пек юсаса тухăр. Унтан предложенисене вырăсла куçарăр та ик чěлхери хисеп формисене пěр-пěринпе танлаштарса тухăр.
1. Университет ректорачě М.И.Иванов доцента вěрентÿпе воспитани ěçěнче пысăк çитěнÿсем тунăшăн темиçе хутчен те премисем парса хавхалантарчě. 2. Кил хушшинче ăçта килчě унта йывăçпа кирпěч купи йăваланса выртаççě. 3. Манăн ывăçа пилěк-ултă пěрчěрен ытла кěмест те – пурпěрех кулянмастăп: кěлтесем туянасса шанатăп. 4. – Эсě мěншěн пěчченех выртатăн? – хура куç харшисене сылтăм аллипе сăтăрса илет Зоя. – Аçу-аннÿсем ăçта вара? 5. Вăл пăрăвăнни пек сарлака тутисене чěтретсе илчě. 6. Çуллахи каникулсем вěçленсен, эпě атте-аннесемпе сывпулашса Шупашкара çул тытрăм. 7. Ира пылчăклă туфлисене çуса тасатрě те алăк патне лартрě. 8. Сывă çынсем усă куракан япаласене чирлě çыннăн алăсене çумасăр тытмалла мар. 9. Пренисенче тухса калаçакансем ялсенчи магазинсене сěтел-пукансем ытларах ямалли çинчен каларěç. 10. Пухăва хутшăннă кашни çын сÿтсе явакан ыйту пирки хăйсен шухăшěсене каларěç. 11. Малтанхи вăхăтра манăн урасем сурса ырататчěç. 12. Почта еннелле Ленин проспекчěпе виççěн утса пырать. 13. Университет еннелле Карл Маркс урамěпе виçě студент васкамасăр утса пыраççě.
26-мěш хăнăхтару. Пăнчăсем вырăнне кирлě çěрте тивěçлě сас паллисем çырса тухăр, мěншěн çавăн пек çырмаллине ăнлантарса парăр.
1. Наш загородный участок занимал площадь свыше шести гектар… 2. Поставлен новый электросчетчик на 10 ампер… 3. На нашем курсе учатся несколько якут… и туркмен… 4. Одесская киностудия выпустила ряд научно-популярных фильм…, которые с успехом демонстрируются в клубе юнг… 5. В домашней обстановке, в простой гимнастерке без погон…, молодой человек не производил впечатления строевого офицера. 6. В галантерейном магазине имеется большой выбор чул…к… и нос…к… 7. Начиная с весны ежедневно в нашем буфете можно получить салат из свежих огурцов и помидор… 8. В завещании отец указал, что наследство делится на несколько равных дол… 9. Тускло горели огарки стеариновых свеч… 10. В спальной комнате приятно было ощущать свежесть льняных простын… 11. Вдоль западных побереж… Америки тянется длинная цепь Кордильер… и Анд…
27-мěш хăнăхтару. Çак предложенисенчи скобкăна илнě сăмахсене хăш хисепре каламалла?
1. Ěнерхи митингра çěршер (çын, çынсем) пулчěç. 2. Урамра пÿрт умěнчи тенкел çинче тăватă хěрарăм шăкăл-шăкăл калаçса (ларать, лараççě), вěсенчен иккěшě кăшкăрнă пекех (калаçаççě, калаçать). 3. Пирěн шкул библиотекинче темěн чухлě çěнě (кěнеке, кěнекесем): учебниксем, Илемлe литература произведенийěсем, юрă пуххисем… 4. Пасарти халăх тем тěрлě (чěлхесемпе, чěлхепе) те (калаçать, калаçаççě). 5. Студентсенчен чылайăшě кăçалхи курс ěçěсене вăхăтра çырса (пěтерчěç, пěтерчě). 6. (Модăсен, мода) çурчě умěнче халăх (троллейбуссем, троллейбус) кěтсе тăрать. 7. (Машинăсем, машина) уйрăмěнче двигательсем хăватлăн кěрлеме тытăнчěç, пăрахут пěтěм кěлеткипе чěтрене-чěтрене илчě. 8. Хěвеланăçěнче тупăсем йывăррăн (ухлатни, ухлатнисем) илтěне пуçларěç. 9. Студентсем хушшинче хěрсем ытларах: пěри курс ěçě, тепри сочинени, виççěмěшě çыру (çырать, çыраççě). 10. Кашни тăватă фермăна пěр тракторпа автомашина (тивет, тивеççě).
28-мěш хăнăхтару. Çак предложенисенчи хисеп категорийěпе çыхăннă йăнăшсене юсаса тухăр, унтан предложенисене вырăсла куçарăр та ик чěлхе хушшинчи хисеп категорийěпе çыхăннă уйрăмлăхсене палăртса тухăр.
1. Халě пирěн университетра «пиллěк» паллăпа çеç вěренекенсен йышě çирěм процентран та иртрěç. 2. Вăтам шкулсенче вěренекен ачасен шучěсем çултан çулах чакса пыраççě. 3. Кăçал 200 хуçалăх тěш тырă туса илеççě, 103 хуçалăх выльăх-чěрлěх ěрчетеççě. 4. Сахал çěр лаптăкěсем уйăрса панă фермерсем те хальлěхе чылай-ха. 5. Пирěн ушкăнри пěр студент та экзаменра вырăс литературипе «пиллěк» паллă илеймерěç. 6. Пирěнтен кашниех хăйěн пурнăçěнчи вырăнне тупма ěмěтленеççě. 7. Тěрěссипе каласан, халě нумайăшěсем ěç укçи сахал илеççě. 8. Нумай пулмасть вунă студент хăй республикăри йěлтěрçěсен ăмăртăвне хутшăнасси çинчен пěлтерчěç. 9. Ирхине ашшěпе ывăлěсем хăйěн çулěпе малалла васкарěç. 10. Практикăра эпě пурě алă урок ирттертěм: вун ултă зачет урокěсем, вăтăр тăватă ахаль уроксем. 11. Пурнăç тěллевě… Кашни çын çак сăмахсене тěрлěрен ăнланать, кашни çыншăн унăн пěлтерěшě урăхла: пěрисемшěн вăл – пуясси, теприсемшěн – качча кайса çемье çавăрасси. 12. Кашни хěрарăм мěн авалтан хăйěн пепкине тěрěс-тěкел, ăслă-тăнлă, çирěп сывлăхлă, патшалăха юрăхлă çын пултăр тесе пăхса ÿстереççě. 13. Пěри тепринчен лайăхрах, ăслăрах, ěçченрех пулччăр. 14. Мěнле кăна çынсене тěл пулмастăн-ши çул çьренě чухне… 15. – Аван… Питě аван… Калăр-ха, миçе сехетре таврăнтăн паян шоссе хěрринчен? 16. Эпě Сашăпа паян театра кайма калаçса татăлтăмăр. 17. Калăр-ха, кам ухмаххи хěтěхлет сана ун пек иртěхме? 18. Пěр вăхăт пирěнтен пěри те чěнмерěмěр, вырăнтан та хускалмарăмăр. 19. Учитель ачасене хут листисем салатса парса хăйне килěшекен професси çинчен çырма хушрě. 20. Ун пичě çине харăсах темиçе тумлам сирпěнчěç.
29-мěш хăнăхтару. Вырăс чěлхинчи çак сăмахсене пěрреллě тата нумайлă хисепре падеж тăрăх вěçлěр: дверь, сапер, минер, гусар, драгун, лектор, профессор, лоскут, тормоз, штабель, крейсер, токарь, сын, лопата. Унтан чăваш чěлхине йышăннă сăмахсене (сапер, минер) падеж тăрăх вěçлěр.
30-мěш хăнăхтару. Пăнчăсем вырăнне кирлě çěрте тивěçлě саспаллисем çырса тухăр; япала ячěсен ку е леш хисеп тата падеж формине мěншěн суйласа илнине ăнлантарса парăр.
1. Нужно воспитывать в студентах правильн… отношени... друг к другу и к преподавателям. 2. Для предупреждения пожар… при исползовании керосинового или свечного освещения необходимо соблюдать противопожарный режим. 3. Термины являются смысловым ядром специального языка и передают основн… содержательн… информац… 4. Норма в терминологии должна не противоречить, а соответствовать норм… общекультурных языков, в то же время существу… и особ… требовани…, котор… предъявля… к термин… 5. Оценка существования дублет… в терминологии определяется в каждом конкретном случае услови… функционирования терминосистемы. 6. Систематичность терминологии базируется на классификац… поняти…, исходя из котор… выделя… необходим…, включаем… термин. 7. Низкая культура отдельных людей отрицательно сказывается на их обществен… жизн… 8. Мы обладаем несметн… музейн… богатств… 9. Статистика говорит, что у нас сегодня смертность превзошла рождаемост… 10. Без экономической самостоятельности масс никак… демократи… у нас никогда не будет.
31-мěш хăнăхтару. Çак предложенисене чăвашла куçарăр та, ик чěлхери падеж формисене пěр-пěринпе танлаштарса, вěсен уйрăмлăхěсене палăртăр.
1. Отбор языковых средств пронизывает всю жизнь языка, составляет одну из сторон его непосредственного функционирования. 2. Теория художественной речи является одним из важных отделов стилистики. 3. Бригадир ежедневно отмечает в табеле выполненную членами бригады работу. 4. Пассажирский поезд неслышно подошел на первый путь и остановился. 5. Солнце еще не успело подняться, но на перроне было оживленно и людно. 6. Держа в руках небольшой черный кожаный чемодан, он не спеша спустился по ступенькам вагона и вдохнул свежий утренний воздух. 7. Он очень медленно прошел по перрону к выходу в город. 8. По приговору революционного суда в конце года чекистами был расстрелян полковник Апполонов. 9. В одну из ночей ему удалось пробраться в Саратов и вывезти в Ташкент жену и семилетнюю дочурку. 10. Катерина все хлопотала и хлопотала над столом, переставляла закуски, разглаживала и без того гладкую скатерть.
32-мěш хăнăхтару. Скобкăри сăмахсене кирлě формăна лартса çырăр.
1. Лицо незнакомки было закрыто (вуаль). 2. Если бы не бдительность стрелочника, поезд неизбежно сошел бы с (рельсы). 3. Большим успехом пользовалась промышленная выставка, организованная в (Познань). 4. При окончательной подготовке рукописи к набору в нее был внесен ряд (коррективы). 5. Неподалеку от (домишко) проходила асфальтированная дорога. 6. Вдоль главной аллеи зоопарка тянется ряд (вольеры) с животными и птицами. 7. Станция железной дороги находится в (полкилометра) от деревни. 8. Вечером мы пойдем в гости к (Василенко), это наши хорошие знакомые.
33-мĕш хăнăхтару. Вырăс чĕлхинчи çак сăмах майлашăвĕсене кирлĕ чухне словарьсемпе усă курса чăвашла куçарăр.
Вологодская область Гренландское море
Адриатическое море Гудзонов залив
Адыгейская область Гудзонов пролив
Аральское море Зондские острова
Багамские острова Ирландское море
Кабардино-Балкарская Керченский пролив
Республика
Калмыцкая Республика Киргизское государство
Карачаево-Черкесская автономная Кольский полуостров
область
Карельская республика Командорские острова
Карибское море Коми-Пермяцкий автономный
округ
Корсиканский пролив Молдавская Республика
Корякский автономный округ Мордовская Республика
Кулундинская степь Онежский залив
Курильские острова Онежское озеро
Лигурийское море Панамский канал
Маггеланов пролив Персидский залив
Малайский архипелаг Синайский полуостров
Мальдивская Республика Осетинская область
Марпанские острова Таманский полуостров
Чукотский полуострв Тувинская Республика
34-мĕш хăнăхтару. Çак пайăр ятсене кирлĕ чухне словарьсемпе усă курса вырăсла куçарăр.
Абхази Республики Азов тинĕсĕ
Агински Бурят автономиллĕ Азор утравĕсем
округĕ
Аджар Республики Алай ту хырçи
Адриатика тинĕсĕ Алану утравĕсем
Адыгеей автономиллĕ облаçĕ Алеут утравĕсем
Амур-çи-Комсомольск Альп тăвĕсем
Анд тăвĕсем Беринг проливĕ
Аппенин тăвĕсем Беринг тинĕсĕ
Аравии тинĕсĕ Бермуда утравĕсем
Атăлçи тÿпемĕ Валдай тÿпемĕ
Атлантика океанĕ Вăтаçĕр Америка
Африка сăмсахĕ Верхоянск ту хырçи
Балтика тинĕсĕ Гавая утравĕсем
Баффин çĕрĕ Гренландии тинĕсĕ
Чукча автономиллĕ округĕ
35-мĕш хăнăхтару. Чăваш Республикинчи ял-хула, юхан-шыв, сăрт-ту ячĕсене чăвашла калăр, скобкăра вĕсем мĕне пĕлтернине (тĕсл., юхан-шыв, ял, хула т.ыт.те.) кăтартăр, паллă ячĕсене тĕрĕс куçарма хăнăхăр.
Нижняя Кумашка Средние Кибечи
Большое Тугаево Русские Алгаши
Большие Чаки Малые Яуши
Большие Катраси Малая Кокшага
Большие Тарханы Малый Цивиль
Большие Алгаши Старые Атаи
Новое Чурашево Передние Яндоуши
Малое Карачкино Большая Выла
Малое Буяново Большой Цивиль
Большое Яниково Верхний Мачорин
Большие Абакасы Татарские Кунаши
Степное Тугуево Татарские Сугуты
Новое Ахпердино Первое Чурашево
Новые Мураты Восточный поселок
Новое Буяново Полевые Бикшики
Северный поселок
36-мĕш хăнăхтару. Вырăс чĕлхинчи çак паллă ячĕсене япала ячĕсемпе çыхăнтарса сăмах майлашăвĕсем тăвăр та чăвашла куçарăр.
Тĕслĕх: Авансовый отчет – аванс отчечĕ.
Абстрактное Фазаний
Конкретное Факсимильный
Абитуриентский Факультативный
Аборигенные Факультетский
Авансированная Фальцованный
Авантюристические Фанерованный
Августовское Фантастический
Автозаводской Фарфорно-фаянсовый
Автоматизированный Фаршированный
Автоматичный Фашистский
Автомодельный Фаянсовый
Долларовая Октябрьская
Фабричные Фармацевтический
Фельдшерско-акушерский
37-мĕш хăнăхтару. Çак хисеп ячĕсене падеж тăрăх вĕçлĕр те чăваш чĕлхипе вырăс чĕлхи хушшинчи уйрăмлăхсене кăтартăр: сто двадцать пять рублей – çĕр çирĕм пилĕк тенкĕ; сорок пять стульев – хĕрĕх пилĕк пукан; тысяча двести шестьдесят тонн – пин те ик çĕр утмăл тонна; триста семьдесят пять книг – виç çĕр çитмĕл пилĕк кĕнеке; две тысячи восемьсот сорок две книги – икĕ пин те сакăр çĕр хĕрĕх икĕ кĕнеке; тысяча двести три слова – пин те ик çĕр виçĕ сăмах; тысяча четыреста тридцать семь килограммов – пин те тăват çĕр вăтăр çичĕ килограмм.
38-мĕш хăнăхтару. Скобкăра кăтартнă хисеп ячĕсене сăмахпа çырса тухăр.
1.Библиотека университета пополняется ежегодно (500-600 книг). 2. В словарь включено более (80 новых слов). 3. Вместе с новыми (2004 слова) учебник английского языка будет насчитывать свыше (5,4 тысяч) слов. 4. Разность между (95) и (42) составляет пятьдесят три. 5. Второй советский искусственный спутник Земли находился в космосе без малого (163 суток). 6. По новым дорогам пойдут современные поезда, которые развивают скорость (до 60 км) в час. 7. По этой программе к (2010 году) планируется построить на территории республики около (30) физкультурно-спортивных комплексов. 8. Графа в избирательном бюллетене «против всех кандидатов» набрала лишь (4, 27 процента). 9. С (2007 года) полномочия по ведению лесного хозяйства передаются в регионы… 10. Родилась я в феврале (1939 года) в деревне Новые Шигали, что в Татарстане. 11. Небольшой старинный город с (5785 жителей), красиво расположенный по (оба-обе) сторонам живописной речи, привлекает много туристов. 12. На дорогу у нас ушло (полтора-полторы) суток. 13. Можно было вполне обойтись (полторы тысячи рублей). 14. В общей сложности на грузовики было погружено (34,5 тонн) угля. 15. Наш дом находится совсем близко, в (полтораста шагов) отсюда.
39-мĕш хăнăхтару. Скобкăра кăтартнă глаголсене хисеп ячĕсемпе килĕшÿллĕн кирлĕ хисепе лартса тухăр. Унтан предложенисене вырăсла куçарăр та икĕ чĕлхери хисеп ячĕсене пĕр-пĕринпе танлаштарса сăнăр, уйрăмлăхсене кăтартăр.
Митингра вуншар çын сăмах тухса (каларĕ – каларĕç). 2. Урампа пилĕк студент университет еннелле (утать – утаççĕ). 3. Хапхапа юнашар тенкел çинче виçĕ карчăк шăкăл-шăкăл (калаçса ларать – калаçса лараççĕ). 4. Хальхи йывăр вăхăтра миллионшар çын выçăллă-тутăллă асапланса (пурăнать – пурăнаççĕ). 5. Малти пÿлĕмре виççĕн (калаçса ларать – калаçса лараççĕ). 6. Пухăва утмăл çынран вуннăшĕ (пымарĕ – пымарĕç). 7. Кашни рете саккăрăн (тăрса тухрĕ – тăрса тухрĕç).
40-мĕш хăнăхтару. Çак предложенисенчи скобкăна хупнă сăмах майлашăвĕсенчен кирлине суйласа илĕр, унтан предложенисене чăвашла куçарăр та икĕ чĕлхери вариантсене пĕр-пĕринпе танлаштарса тухăр.
1. В двадцать третей комнате общежития живут (два студента – двое студентов). 2. Больная мучительно боролась за свою жизнь, страшась оставить без всякой помощи (четыре сироты – четырех сирот – четверых сирот). 3. В семье старого якута было (три сына – трое сыновей); все (три – трое) – прекрасные охотники. 4. Старшие братья уехали вперед, младшие дожидались, пока за ними (тремя – троими) приедет мать. 5. Их (четыре – четверо); все они ученицы балетной школы. 6. Ему досталась (большая половина – чуть больше половины) яблока. 7. При барине неотлучно находились (два слуги – двое слуг). 8. Радостно встретились после долгой разлуки (два друга – двое друзей). 9. Длинной вереницей вытянулись медленно ехавшие (22 саней – 22 сани) и (3 розвальни). 10. Так и обманули злого волка (три поросенка – трое поросят).
41-мĕш хăнăхтару. Хисеп ячĕсем кĕртсе çырнă çак предложенисенче мĕнле йăнăшсем асăрхатăр? Унтан предложенисене чǎвашла куçарǎр та икĕ чĕлхери вариантсене пĕр-пĕринпе танлаштарса тухǎр.
1. У обоих часов сломалась пружина. 2. Заведующий кафедрой вызвал к себе двадцать три студентов, чтобы выяснить, почему большая половина из них выполняет курсовые работы с отставанием от графика. 3. Летаргический сон продолжался 34 суток. 4. Среди 21 студентов было 5 отличников. 5. В 24 секциях спортивного общества занимается около 46 тысяч молодежи. 6. Школьная библиотека располагает тремя тысячами восемьдесят пятью книгами. 7. За последний месяц в «молодежные бригады отличного качества» включилось 243 юношей и девушек.
42-мĕш хǎнǎхтару. Çак предложенисене вырǎсла куçарǎр та ик чĕлхери хисеп ячĕсен варианчĕсене танлаштарса тухса уйрǎмлǎхĕсене кǎтартǎр. Хисеп ячĕсене сǎмахпа çырса тухǎр.
1. Хваттер хуçи карчăкĕ, Анна Ивановна, – утмăлсенчен иртнĕ тулли кĕлеткеллĕ хĕрарăм (А. Артемьев). 2. Эпĕ хама ас тăва пуçланǎ вǎхǎтри Натюк тǎххǎрсенче пулнǎ (Уйǎп М.). 3. Эпĕ ун чухне вун тǎваттǎраччĕ, Коля – вун иккĕре (Л. Агаков). 4. Вăл кăнтăрла иртсен пиллĕкре таçта çухалатчĕ. 5. Хулана икке уйăрса выртакан çырмара çурхи шыв кĕрлесе юхни илтĕнет (Данилов-Чалтун).
43-мĕш хăнăхтару. Пăнчăсем вырăнне всякий – каждый – любой сăмахсенчен пĕрне çырса тухăр. Унтан предложенисене чăвашла куçарăр та ик чĕлхери местоименисене пĕр-пĕринпе танлаштарса тишкерĕр.
1. Охотнику-спедопыту знаком ... куст, ... тропка в дремучем лесу. 2. Хозяйка приветливо встречает дорогих гостей, для … находит доброе слово. 3. Дом-музей П.И. Чайковского в Клину нетрудно найти: ... человек ни станции укажет ему дорогу. 4. Придется задержаться здесь на некоторое время: осталось еще много ... дел. 5. Почти на ... лекции профессор приводит подобные примеры. 6. Депо это не трудное, ... из нас может его легко выполнить. 7. Я вспоминаю своего товарища ... раз, когда речь идет о том вечере. 8. Экскурсия состоится при ... погоде. 9. Наш новый учитель производил впечатление человека внимательного и заботливого, без ... надменности в чертах лица. 10. ... на его месте ответил бы на этот вопрос точно так же. 11. Не ... способен терпеть такие унижения. 12. Он раздражался, когда ... пытался учить его, как себя вести в подобных случаях. 13. Неотложная помощь оказывается в … время. 14. В драматический кружок принимали ..., кто обнаруживал артистические данные. 15. ... студент может выполнить подобное задание по морфологии. 16. Книг много, выбирайте ... по своему вкусу.
44-мĕш хăнăхтару. Çак предложенисене чăвашла куçарнă чухне пуплев йăнăшĕсем тăвасран асăрханăр.
1. По тротурару медленно шли мужчина и женщина. Он молчал, а она вот уже почти час рассказывала о том, как провела время в санатории. 2. Директор предложил секретарю не допускать к себе посетителей до двенадцати часов. 3. Я застал помощника у себя в кабинете. 4. Дедушка приказал нас с сестрой посадить за стол прямо против себя. 5. Он не разрешает, чтобы я производил опыты над собой. 6. Профессор попросил, чтобы ассистент прочитал его реферат.
45-мĕш хăнăхтару.Çак местоименисене падеж тăрăх вĕçлĕр: никто, ничто, какой-либо, кто-нибудь, что-нибудь, какой-нибудь, кое-что, что-либо; никам, нимĕн, кам та пулин, мĕн те пулин.
46-мĕш хăнăхтару. Çак предложенисенчи пуплев йăнăшĕсене тупса палăртăр, унтан вĕсене чăвашла куçарса ик чĕлхери местоименисене пĕр-пĕринпе танлаштарса тишкерĕр.
1. Сюда приезжают каждые туристы. 2. Инструкцию нужно передать всякому счетчику по переписи населения. 3. Подобное можно встретить на всяком шагу. 4. Выбирайте всякую картину. 5. Мне нравятся каждые новости, которые передаются по российскому радио. 6. У меня занят всякий день недели. 7. Всякое из посаженных растений нуждается в уходе. 8. Любой раз, когда мы встречаемся, она мне задает один и тот же вопрос. 9. Когда наступили каникулы, студенты поехали к своим родным; они их ждали с большим нетерпением, надеясь хорошенько отдохнуть. 10. Больной попросил сестру налить себе воды. 11. Хозяйка сняла со стола чемодан и отодвинула его в сторону. 12. Группа сдала уже все зачеты и просила проэкзаменовать их в первую очередь. 13. Эти участки яровых необходимо убирать простыми машинами, не дожидаясь их полной спелости.
47-мĕш хăнăхтару. Вырăс чĕлхипе чăваш чĕлхинчи çак глаголсен тымарĕсемпе тĕпĕсене тупса калăр: стерегут, ждут, режут, работают, знают, кормят, пилят, пекут, несут, ведут, купят, несу, несешь, веду, куплю, работал, делал, знал, везла; стеречь, ждать, резать, работать, знать, кормить, пилить, печь, нести, вести, сделать; ĕçлетпĕр, туянатпăр, савăнаççĕ, килеççĕ, куркалаççĕ, кайсаттăм, куркалаттăмăр, суйларăмăр, тĕрлерĕмĕр; шавларăмăр, кĕтĕм, куртăм, тавăратчĕ, ыйтсаттăмăр, кулянатпăр, ырларĕç, ĕçлерĕç, мухтасаттăм, ятлаçаççĕ.
48-мĕш хăнăхтару. Çак вырăс сăмахĕсемпе чăваш сăмахĕсене морфемăсем çине уйăрса тухăр, кашнин ятне калăр: подбрасывают, подыгрываешь, подкапываться, подивиться, подкараулю, подкачусь, подкидываться, подкладываться, подкашливаться, подковаться, подколоть, подкрепиться, подлаживаться; кайкалаттăмăр, ĕçлекелеççĕ, уткалаççĕ, савăнатпăр, хĕрхенетпĕр, шутларăмăр, каяттăмăрччĕ, тăрăшатпăр, авăнчăклантар, илĕмлентерттер, илемсĕрлентер, извеçлентер, кăйттăлан, кăнттамлантар, кăчăртаттар, кăчăркалантар, кĕлмĕçленеççĕ, нĕрсĕрлен, намăслантар.
49-мĕш хăнăхтару. Пăнчăсем вырăнне кирлĕ саспаллисем çырăр, мĕншĕн çавăн пек çырмаллине сăлтавлăр. Унтан предложенисене чăвашла куçарăр та ик чĕлхери глагол формисене пĕр-пĕринпе танлаштарăр.
1. Нередко его запод…зривали во всякого рода несчастных поступках. 2. Развитие науки обусл…вливает технический прогресс. 3. Нельзя опор…чивать человека без оснований. 4. В конце лекции профессор подыт…живает все сказанное. 5. Мы старались приур…чивать свой отпуск к началу лета. 6. Трудно было охватить сразу весь материал, и приходилось сосредот...чивать внимание на основном. 7. За применение новых методов труда коллектив завода не раз удост...ивался высокой награды. 8.Принимавшиеся в условиях чрезвычайной обстановки меры впоследствии узак…нивались. 9. Перед посевом поля колхоза систематически унав...живались. 10. Отдельные члены комиссии уполном...чивались действовать от ее имени. 11. В конце каждого заседания члены кружка усл...вливались о месте и времени следующей встречи.
50-мĕш хăнăхтару. Скобкăри вариантсенчен юрăхлине суйласа илсе предложенисене чăвашла куçарăр та ик чĕлхери глагол формисене пĕр-пĕринпе танлаштарса тишкерĕр.
1. Какие-то люди (ходили – шли) по аллеям парка и тихо разговаривали. 2. Машины сегодня с раннего утра (возят – везут) кирпичики на стройку. 3. Утром врач (приходил – пришел) к больному отцу и поставил правильный диагноз. 4. Каждый год на время каникул я (ехал – ездил) к своим родителям. 5. Почтальон (приносил – принес) заказное письмо, но не оставил его, так как адресата не было дома. 6. Кто-то неслышно (подходил – подошёл) к дому. 7. Опытный механизатор превосходно (водит – ведет) трактор. 8. Змея (ползет – ползает) очень медленно.
51-мĕш хăнăхтару. Çак вырăс предложенийĕсене чăвашла куçарăр та ик чĕлхери глагол формисене пĕр-пĕринпе танлаштарса тишкерĕр.
1. Студент завалил экзамен по русскому языку. 2. Студенты в заволжском лесу разбили лагерь. 3. Он забылся на несколько минут. 4. Моя старшая сестра забывается, когда занимается музыкой. 5. Забылся в минуту горячности. 6. Я забыл дорогу к своему бывшему другу, который также престал общаться со мной. 7. Моя прелестная дочка забралась под одеяло. 8. Сырость забралась под одежду. 9. По моей просьбе портниха забрала платье. 10. Он тут же забрал рубашку в брюки. 11. Новый директор завел в школе новые порядки. 12. Мама сегодня утром завела тесто. 13. Лектор наконец-то сумел зажечь слушателей. 14. В моей душе после спектакля зажглось вдохновение. 15. Члены драмкружка заиграли эту посредственную пьесу. 16. Колхозный кузнец заиграл молотом.
52-мĕш хăнăхтару. Çак предложенисене вырăсла куçарăр та ик чĕлхери глаголсене пĕр-пĕринпе танлаштарса тишкерĕр, уйрăмлăхсене палăртăр.
Спирта шыв хушса йăвашлантартăм. 2. Çул тăрăх тусан йăраланать. 3. Кăçал Атăл ир кайрĕ. 4. Шыв ĕçсе тинех ăша кантартăм. 5. Ăна курсан, манăн чун яланах капланать. 6. Кайăк-хурсем карталанса каяççĕ. 7. Вăл мана анне енчен тăван лекет. 8. Вăрă унăн юлашки çĕр тенкине майларĕ. 9. Чи пысăк тÿпи мана мар, ăна çакланчĕ. 10. Ача вăрманалла çиçрĕ.
53-мĕш хăнăхтару. Çак вырăс предложенийĕсене чăвашла куçарăр та вĕсенчи инфинитивсене чăваш чĕлхинче мĕнле формăсем тивĕçлине палăртса тухăр. (Тĕслĕхсене А.Савельевпа В.Игнатьевăн «Зарницы счастья» романĕнчен илнĕ).
Августина Германовна хотела было возразить, но тут же передумала и вышла в комнату, где спал Петр. 2. Члены сельского Совета и комсомольской ячейки в спешном порядке снова стали реквизировать у кулаков хлеб. 3. Спустя месяц партия большевиков призвала трудящихся добровольно записываться в Красную Армию. 4. Некоторые комсомольцы Дубовки, узнав об этом приказе, изъявили желание быть в первых рядах. 5. Отужинали, попили чаю, и Гаврил вышел во двор задать лошади корму. 6. Анюк и Харитон остались вдвоем. Оба молчали, не зная, о чем говорить. 7. За время службы после женитьбы ему всего раз удалось побывать в отпуске. 8. Оставив матери денег для найма плотников, он уехал дослуживать срок, продленный еще на два года. 9. Во вторник был родительский день, и старики, верующие, потянулись на кладбище – помянуть умерших родителей, родственников, друзей. 10. Пришел почтить память своих родителей и мельник Кузьма Сарбай … . 11. Плотники решили во что бы то ни стало завершить ремонт школы до начала страды. 12. Солнце еще не успело подняться, но на перроне было оживленно и людно. 13. Именно в этот вечер … Павел Петрович Новаковский предложил ей стать его женой. 14. Сердце у Августины и без того часто болело, и она изо всех сил старалась сдерживаться, не расстраиваться чрезмерно.
54-мĕш хăнăхтару. Çак предложенисене вырăсла куçарăр та вĕсенчи инфинитивсене вырăсла мĕнле формăсем тивĕçлине палăртса тухăр. (Тĕслĕхсене А.Артемьевăн «Алтăр çăлтăр» повеçĕнчен илнĕ).
1. Куккана кура эпĕ те музыкăна питĕ юратса пăрахрăм, вуннăрах тăмра, хуткупăс калама вĕрентĕм… . 2. Хĕрача çырмана шыв ĕçме е ура çума аннă-ши? 3. Тепĕр кунне куккапа садра çиеттĕмĕр. Петюк çукчĕ, вăл улăха утă тавăрса типĕтме кайнăччĕ. 4. Халăх юрри-кĕввине малтанхинчен те тимлĕрех пухатăп, вĕсенчен хăшне-пĕрне пултарнă таран илемлетме пикенетĕп. 5. Çанçурăма ирхи сулхăн сывлăш çÿçентерме пуçласан, эпĕ Тамарăна хам çума хулен пăчăртарăм. 6. Эпĕ çырмана, çăлкуç патне, шыв ĕçме антăм та Пракуха тĕл пултăм. 7. Таня Шабалино ялĕнчен, вырăс хĕрĕ. Вăтам шкултан вĕренсе тухсан, госпитале ĕçлеме кĕнĕ. 8. Виççĕмĕш уйăхĕнче ман алă сурса ыратма чарăнчĕ, анчах чăтма çук кĕçĕтме тытăнчĕ.
55-мĕш хăнăхтару. Çак вырăс предложенийĕсене чăвашла куçарăр та ик чĕлхери глагол формисене пĕр-пĕринпе танлаштарса тишкерĕр, вĕсем хушшинчи пĕрпеклĕхсемпе уйрăмлăхĕсене палăртăр. (Тĕслĕхсене Г.Коноваловăн «Истоки» романĕнчен илнĕ).
1.Матвей Крупнов уже много лет работал в советском посольстве в Берлине. 2. Мундир из особого сукна сизого цвета, на ногах красные сапоги с позолоченными шпорами. 3. Матвей знал, что страсть Геринга к оригинальным костюмам безудержна: на охоту ходил в одежде, сшитой в подражание древним германцам; на доклады к фюреру являлся в черных лакированных башмаках. 4. Официальные приемы и банкеты проходят по заранее разработанному плану. 5. Гостей провели в большой шатер, составленный из нескольких брезентовых палаток. 6. Там было тепло от электрических печей. 7. Вернувшись поздним вечером в посольство на Унтер ден Линден, Матвей, разбирая почту, нашел письмо от родных. 8. С таким настроением он отправился однажды на заседание рейхстага, куда пригласил его сам министр иностранных дел. 9. За чугунной оградой на привокзальной площади сели в старенькую машину. 10. На пристани, пониже двухпалубного дебаркадера, Юрий подвел дядю к плоту. 11. На корме стояла девчонка лет шестнадцати в ситцевом выцветшем сарафане. 12. За девчонкой на корме, вскрутив колечком хвост, бдительно навострил уши рыжий пес.
56-мĕш хăнăхтару. Вырăс чĕлхинчи çак глаголсен пулăвне кăтартса тухăр (кашни морфемине сăнаса тишкерĕр, вĕсен ятне калăр).
безу´мствовать; безмо´лствовать; бели´ться; бере´менеть; бере´чься; беси´ться; боро´ться; бра´ться; бре´зговать; бре´зжиться; бренча´ть; брести´; катализи´роваться; катапульти´роваться; кати´ться.
57-мĕш хăнăхтару. Словарьсемпе усă курса, -и, -а, -ка, -ова(-ева), -ива суффиксемпе пулнă вырăс глаголĕсене май пур таран ытларах тупма тăрăшăр. Вĕсене кĕртсе пĕрер предложении тăвăр.
58-мĕш хăнăхтару. Александр Артемьевăн «Салампи» романĕнчен -ла(-ле), -лан(-лен), -лаш(-леш), -тат(-тет), -лат(-лет), -л(-ел), -н, -шăн(-шĕн), -ăл(-ĕл) аффиксем хушăннипе пулнă глаголсемлĕ предложенисем çырса илĕр, унтан вĕсене вырăсла куçарса ик чĕлхери глагол формисене танлаштарса тишкерĕр.
59-мĕш хăнăхтару. Вырăс чĕлхинчи çак предложенисене чăвашла куçарăр та ик чĕлхери глаголсем ят сăмахсене хăш падежра тытса тăнине сăнаса тишкерĕр, вĕсем хушшинчи пĕрпеклĕхсемпе уйрăмлăхсене кăтартса тухăр. (Тĕслĕхсене А.Савельевпа В.Игнатьевăн «Зарницы счастья» романĕнчен илнĕ).
Скрипнула калитка, и на улицу вышел дед Пахом, неся в руках старый пиджак и ружье. 2. В ссоре они дошли до дома деда Пахома. 3. Дед Пахом, повстречав вместе Егорку с Клавой, потерял всякий покой. 4. Узнав от Кулине о том, что Харитон не велит ей вмешиваться в дела сына, дед Пахом раскипятил себя еще пуще. 5. И тут Клава не сдержалась, подскочила к старику со сжатыми кулаками. 6. Старик, увидев, что девушка не шутит, чуть не споткнулся о табурет и выскочил за дверь. 7. Выйдя на улицу, сделал (Егор. – А.Г.) несколько упражнений на турнике, почистил сапоги, умылся, оделся. 8. На следующий день на правый фланг участка Вутланова сопровождал уже не сам Куликов, а старшина Батыров.
60-мĕш хăнăхтару. Çак чăваш предложенийĕсене вырăсла куçарăр та ик чĕлхери глаголсем ят сăмахсене хăш падежра тытса тăнине сăнаса тишкерĕр, вĕсем хушшинчи пĕрпеклĕхсемпе уйрăмлăхĕсене тухăр. (Тĕслĕхсене Александр Артемьевăн «Ахменеевсем» повеçĕнчен илнĕ).
Юлашки кайăк хур картисем, çырма-çатраллă чăваш çĕрĕшывĕпе сывпулашса, тунсăхлăн кикаклатса, кăнтăралла ăсанчĕç. 2. Икĕ каччă ял урамĕпе хаваслăн калаçса утрĕç. 3. Пÿрт никĕсне чултан хывнă, пÿрт çине шифер витнĕ. 4. Тимĕре хĕрнĕ чух шаккама, çырлана пиçнĕ чух татаса çиме хушнă. 5. Алăк патнерех вырнаçнă хĕрсем, чăхлатса кулса, пĕр-пĕринпе калаçса илчĕç те тĕпĕртетсе тухса кайрĕç. 6. Таня хĕрелсе кайрĕ, куç хÿрипе кăна Аркади еннелле вĕлт пăхса илчĕ, çапах çакна пиччĕшĕ асăрхарĕ. 7. Ясон тахçанах хĕрĕхсенчен иртнĕ, ача ашшĕ пулнă, çапах ăна халĕ те … ятран чĕнеççĕ. 8. Кам та пулин салтакран килнине ялта пуринчен малтан лара-тăра пĕлмен ача-пăча курать те ыттисене пĕлтерет.
61-мĕш хăнăхтару. Çак предложенисенчи скобкăна хупнă сказуемăйсенчен юрăхлине суйласа илĕр. (Тĕслĕхсене илемлĕ литературăпа хаçат-журналтан илнĕ).
Несколько охотников (поскакало, поскакали) к месту драки. 2. Там уже (стояло, стояли) несколько человек. 3. Несколько тракторов (использовались, использовалось) с бульдозерными навесками. 4. Сейчас в Майне и поселке, означенном по берегу Енисея, (вытянулась, вытянулось) несколько деревянных двухэтажных домов. 5. В этом неравном бою (было убито, были убиты) несколько человек. 6. В ближайшее время (будут сданы, будет сдано) в эксплуатацию несколько живых домов. 7. В связи с этой датой в программу Егоровских чтений (включены, включено) несколько докладов. 8. Несколько стрел (воткнулись, воткнулось) около нас в землю и в частокол. 9. Перед рассветом несколько сильных взрывов (подняли, подняло) город на ноги. 10. Несколько танков (прорвались, прорвалось) к шоссе. 11. Несколько камней (ударили, ударило) в забор. 12. Несколько одиноких рябин грустно (шептали, шептало) под порывами ветра. 13. Несколько мальчиков (бросились, бросилось) в разные стороны. 14. Несколько девушек, стоящих у калитки, (переглянулись, переглянулось). 15. Несколько человек (вошли, вошло) в поезд. 16. Несколько десятков рыбаков (сновали, сновало) по мастерским. 17. Несколько рабочих, техников, а также инженеров (находились, находилось) в кабинете директора. 18. Во дворе несколько щенят (визжало, рычало, кусало; визжали, рычали, кусали) друг друга. 19. От леса мимо деревни (прошли, прошло) два батальона пехоты, (проехали, проехало) несколько всадников и три повозки. 20. Несколько участников экспедиции (переправились, переправилось) в шлюпке на остров и, разделившись на две партии, (занялись, занялись) его исследованием. 21. Несколько человек в засаленных спецовках (копались, копалось) в моторе. 22. На крыльце несколько незнакомых людей в мундирах, сюртуках, казалось, о чем-то (толклвали, толковало).
62-мĕш хăнăхтару. Çак предложенисенчи скобкăна хупнă сказуемăйсенчен юрăхлине суйласа илĕр.
Урампа ялавсемпе транспарантсем йăтнă çĕршер çын (утаççĕ, утать). 2. Пÿлемре виçĕ хĕрарăм шăппăн калаçса (ларать, лараççĕ). 3. Аудиторире темиçе студент экзамен пама хатĕрленсе (лараççĕ, ларать). 4. Ман умра темиçе хурăн куçа илĕртсе (лараççĕ, ларать). 5. Сĕтел çинче кирпĕч хулăнăш темиçе кĕнеке (выртать, выртаççĕ). 6. Урампа темиçе хĕрача шăкăл-шăкăл калаçса (утаççĕ, утать). 7. Малти пÿлĕмри шкапра темиçе кĕнеке кăна (тăрать, тăраççĕ).
63-мĕш хăнăхтару. Çак предложенисенчи скобкăна хупнă сказуемăйсенчен юрăхлине суйласа илĕр.
На избирательный участок к началу выборов (пришли, пришло) большинство молодых избирателей, впервые участвующих в выборах. 2. Большинство с нами (согласились, согласилось). 3. Большинство (голосовало, голосовали) за предложенную резолюцию. 4. После короткой беседы большинство студентов (получили, получило) направление на работу. 5. Большинство группы (выполнили, выполнило) задание досрочно. 6. Большинство бойцов (успело, успели) выпрыгнуть на берег и ударить с тыла по врагу. 7. Он сделал то же, что (делает, делают) большинство людей, охраняя свое духовное здоровье.
64-мĕш хăнăхтару. Çак текстри причастисен вăхăчĕпе залогне кăтартса тухăр, вырăс чĕлхинчи вĕсене тивĕçлĕ формисене палăртăр.
Шăранса тăракан çу кунĕнче пĕр кун та хĕлĕпе тăрантарать тенĕ чух, тен, хулан-мĕнĕн сĕтĕрĕнсе çÿремелле марччĕ пуль те, Ярмуш мучин сăлтавĕ тупăнчĕ çав. Ывăлĕ çĕнĕ хваттере куçнă та ашшĕ-амăшне çурт «хăтлама» чĕннĕ. Каяс мар – ывăлĕ кÿренĕ. Каяс – килте те, хирте те ĕç акăнса-тăкăнса юлать. Карчăкĕ кăшт халсăрланнăччĕ те инçе çула тапранасшăн пулмарĕ, çитменнине тата, хавшак чĕреллĕскер:
- Ват пуçăмпа яраплан çине лармастăпах, - терĕ. Ывăлне те ÿпкеленçи пулчĕ: - Хваттерне ăна, пĕр илнĕскерне, кĕркунне те, хир пуçтарса кĕрсен, хăтлама пулатчĕ пуль те-ха. Хулари çын ăна пĕлет-и? (А.Артемьев).
65-мĕш хăнăхтару. Çак предложенисене чăвашла куçарăр та вырăс причастийĕсене чăваш чĕлхинче мĕнле формăсем тивĕçлине кăтартăр.
Уже вечерело, солнце скрылось за небольшую осиновую рощу, лежавшую в полверсте от стада (Тургенев). 2. Письмо было написано братом еще два года назад, но оно почему-то до нас не дошло. 3. Этот дом построен на живописном месте, недалеко от берега Волги. 4. Эта улица будет озелена силами учащихся средней школы. 5. В овраге лежит избитый кем-то человек средних лет. 6. Порыжел, потух папоротник, затоптанный и смятый мужчинами (Горький).
66-мĕш хăнăхтару. Çак предложенисене вырăсла куçарăр та чăваш чĕлхинчи причастисене вырăс чĕлхинче мĕнле формăсем тивĕçлине кăтартса тухăр. (Тĕслĕхсене А.Артемьевăн «Çăкăр хакĕ» повеçĕнчен илнĕ).
1. Хапхаран пуçласа лаша вити таран сăнчăр карнă, çав сăнчăр çумне пăру пысăкăш хура йытă кăкарнă… 2. Йытти хаяр пултăр, палламан çынна киле ан кĕрттĕр тесе, унăн хÿри вĕçне юриех ют çынна таттарнă. 3. Шалти пÿлĕм алăкĕ уçă тăнăран унти хыçлă пукансем, турă кĕтессинчен çакăнса тăракан тĕрĕллĕ алшăллисем, лампадка çутипе йăлтăртатакан турăшсем курăнаççĕ. 4. Ярмушпа амăшĕ çыртнă татăках чăмлама чарăнчĕç. 5. Ярмуш çакна çеç кĕтнĕччĕ. 6. Çенĕк алăкне шалтан çаклатнă, кĕреймĕн. 7. Тул çутăлса киле пуçларĕ, вăрманта кайăк чĕвĕлтетни илтĕнчĕ. 8. Хăраса ÿкнĕ ача юман хыçне пытанчĕ те малалла мĕн пулнине сăнарĕ. 9. Хăлтăр-халтăр пÿртсенче вучах сÿннĕ, мăрйисене чана йăва çавăрнă.
67-мĕш хăнăхтару. Çак предложенисене чăвшла куçарса, вырăс чĕлхинчи совершеннăй тата несовершеннăй видри деепричастисене чăваш чĕлхинче мĕнле формăсем тивĕçлине сăнăр.
Он улегся рядом со спящим, любуясь звездным небом. Ярко улыбалось безоблачное небо, изливая жгучий зной, спокойно слушая мятежный шум мутных волн (Горький). 2. Задавшись благими намерениями, я отправился в деревню хозяйничать, но потерпел фиаско (Гарин-Михайловский). 3. Познакомившись с моею работой, читатель увидит, что, преследуя благие намерения, я довольно бесцеременно… повернул жизнь своей деревни из того русла, которое она пробила себе за последние двадцать пять лет (Гарин-Михайловский). 4. Заметив, что дорога мне как будто полезна, мать ездила со мной беспрестанно… (Аксаков). 5. Хлынут на рассвете южные ветры, влажно потемнеют деревья, покачивая на ветвях прилетевших ночью грачей (Коновалов). 6. Трава пошла мягче, и Левин, слушая, но не отвечая и стараясь косить как можно лучше, шел за Титом (Л.Толстой). 7. Вставая на рассвете, она спускалась в кухню и вместе с кухаркой готовила закуску к чаю (Горький). 8. Проснувшись на ранней заре, Левин попробовал будить товарищей (Л.Толстой). 9. Скрестивши могучие руки, главу опустивши на грудь, идет и к рулю он садится и быстро пускается в путь (Лермонтов). 10. Облокотясь, Татьяна пишет (Пушкин). 11. Он зажег серную спичку, осветив синим огнем свое лицо … (Горький). 12. Цыгане те, свои шатры разбив близ наших у горы, две ночи вместе ночевали. 13. Он привык работать, спустя рукава. 14. Мальчик бежит, сломя голову. 15. Дети слушали своего любимого учителя, разиня рот.
68-мĕш хăнăхтару. Çак предложенисенчи йăнăшсене асăрхаса тÿрлетсе тухăр.
Медленно идя по дороге, ему встречались незнакомые люди. 2. Долго сидя в аудитории в ожидание начала занятия, студентам стало скучно. 3. Видя перед собой группу пьяных мужчин, женщине стало страшновато. 4. Занимаясь на семинарских занятиях, которые проводил опытный педагог, слушателям курсов удавалось приобретать все новые и новые знания. 5. Осуществив, одну мечту, ему тут же хочется мечтать о чем-либо новом, еще не достигнутом. 6. Увидев, что шея у сына покраснела и покрылась маленькими пузырьками, матери стало жутковато.
7. Проводя гостей, ему захотелось тут же лечь в постель и заснуть. 8. Отодвинув вправо горы, налево – степи, Волге удавалось вольготно катить воды к югу. 9. Держась за жилистую руку вяза, ей становилось все хуже и хуже.
69-мĕш хăнăхтару. Çак предложенисене чăвашла куçарăр та, ик чĕлхери наречисене пĕр-пĕринпе танлаштарса, вĕсем хушшинчи пĕрпеклĕхсемпе уйрăмлăхсене кăтартăр. (Тĕслĕхсене С.Т.Аксаковăн «Детские годы Багрова-внука» кĕнекинчен илнĕ).
Часто припоминаю я себя в карете, даже не всегда запряженной лошадьми, не всегда в дороге. 2. Очень помню, что мать, а иногда нянька держит меня на руках, одетого очень тепло, что мы сидим в карете, стоящей в сарае, а иногда вывезенной на двор; что я хнычу, повторяя слабым голосом: «Супу, супу…» 3. Я иногда лежал в забытьи, в каком-то среднем состоянии между сном и обмороком; пульс почти переставал биться, дыхание было так слабо, что прикладывали зеркало к губам моим… 4. Лошадей выпрягли и пустили на траву близехонько от меня, и мне это было приятно. 5. Мы сидели в бабушконой горнице и грустно молчали. 6. К обеду приехали бабушка, тетушка и дяди; накануне весь дом был вымыт, почти жарко истоплены и в доме стало тепло… 7. Багрово было очень печально зимою, а после Чурасова должно было показаться матери моей еще печальнее.
70-мĕш хăнăхтару. Çак предложенисене вырăсла куçарăр та, ик чĕлхери наречисене пĕр-пĕринпе танлаштарса, вĕсем хушшинчи пĕрпеклĕхсемпе уйрăмлăхсене кăтартса тухăр. (Тĕслĕхсене А.С.Артемьевăн «Алтăр çăлтăр» повеçĕнчен илнĕ).
Çăл куçĕ патне çитсен, сукмак çинче сасартăк тăватă нимĕçе тĕл пултăмăр. 2. Кĕçтук нимĕçсем çинелле граната ывăтма ĕлкĕрчĕ – виççĕшне çавăнтах тĕп турĕ. 3. Çав каçхине ман ыйхă килмерĕ. Эпĕ вăрман хĕрринчи траншейăра, лапсăркка бук йывăçĕ айĕнче, ирчченех табак туртса лартăм. 4. Çул тăваткалĕнчи вышка патне çитнĕ çĕре эпĕ юлташсене чылай кая хăвартăм, каялла килнĕ чух мана Кĕçтук хăваласа çитрĕ. 5. Юлашки тăвайккине хăпарса çитсен, çул анаталла каять… 6. Эпĕ вăл мĕншĕн çапла шăпăртах пулнине ăнлантăм, тÿрех анне каланине аса илтĕм. 7. Халь ĕнтĕ унăн хĕресĕ те çĕрсе ÿкнĕ, тăпри ăçтине те никам та пĕлмест пулас.
71-мĕш хăнăхтару. Çак текстри пулăшу пĕлтерĕшлĕ сăмахсене тупса палăртăр та вĕсем хăш пуплев пайне кĕнине кăтартса тухăр (Текста А.Артемьевăн «Симĕс ылтăн» повеçĕнчен илнĕ). Унтан вĕсене вырăс чĕлхинче мĕнле пуплев пайне кĕрекен сăмахсем тивĕçлине тишкерĕр.
Кĕтмен хуйхă вĕсене уяр аçа пек килсе çапрĕ. Хура кĕркунне, юрлă-юпăнчăклă çанталăка пăхмасăр, ял халăхĕ уйра çĕрулми кăларать. Витерсе вĕрекен çил çинче пылчăклă çĕр улмине çара аллăн пухасси – калама кăна канас, çапах та пухмаллах: кашнине уйрăм лаптăк виçсе панă…
Çынсенчен юлас мар тесе, Натали инке те пуç çĕклеми, хыпаланса çĕрулми пухать, тулли витресене урапа патне кайса пушатнă хушăра çеç пилĕкне кăшт тÿрлетме ĕлкĕрет. Ăна, утмăлтан иртнĕскере, çак çанталăкра ăшă пÿртрен тухмасан та юрĕччĕ темелле пек, никам та ирĕксĕрлесех ĕçе хăвалас çук. Анчах ĕмĕрне ĕçпе ĕмĕрленĕ чăваш хĕрарăмĕ пĕтĕм ял-йыш, ватти-вĕтти хирте тертленнĕ чух килте епле тÿссе лартăр-ха? Вăхăчĕ тата – мĕнле вăхăт!
72-мĕш хăнăхтару. Çак текстри пулăшу пĕлтерĕшлĕ сăмахсене тупса вĕсем хăш пуплев пайне кĕнине кăтартса тухăр (текста С.Аксаковăн «Детские годы Багрова-внука» повеçĕнчен илнĕ), унтан вĕсене чăваш чĕлхинче мĕнле пуплев пайне кĕрекен сăмахсем тивĕçлине тишкерĕр.
Самые первые предметы, уцелевшие на ветхей картине давно прошедшего времени, картине, сильно полинявшей в иных местах от времени и потока шестидесятых годов, предметы и образы, которые еще носятся в моей памяти, - кормилица, маленькая сестрица и мать; тогда они не имели для меня никакого определенного значения и были только безымянными образами… Я помню себя лежащим ночью то в кроватке, то на руках матери и горько плачущим: с рыданием и воплями повторялся одно и то же слово, призывая кого-то, и кто-то являлся в сумраке слабоосвещенной комнаты, брал меня в руки, клал к груди… и мне становилось хорошо. Потом помню, что уже никто не являлся на мой крик и призывы, что мать, прижав меня к груди, напевая одни и те же слова успокоительной песни, бегала со мной по комнате до тех пор, пока я засыпал.
73-мĕш хăнăхтару. Çак предложенисенчи пулăшу пĕлтерĕшлĕ сăмахсене тăватă ушкăна уйăрса тухăр: пĕрремĕшĕнче хыçсăмахсем, иккĕмĕшĕнче союзсем, виççĕмĕшĕнче татăксем, тăваттăмĕшĕнче пулăшу пĕлтерĕшлĕ япала ячĕсем пулччăр. (Тĕслĕхсене А.Артемьевăн «Йывăр çулсем» повеçĕнчен илнĕ), унтан вĕсене вырăс чĕлхинче мĕнле грамматика формисем тивĕçлине кăтартса парăр.
Таньăна хула хĕрринчи пĕр карчăк патне хваттере вырнаçтарчĕç. 2. Таньăпа Мария апат çинĕ чух та пальтовĕсене хывмаççĕ. 3. Вырсарни кун ирех Таня патне Рита пырса кĕчĕ. 4. Комсомолăн хула комитетĕнче ĕçлекен йĕкĕтсенчен нумайăшĕ фронта тухса кайсан, Рита Романовăна унта ĕçлеме куçарчĕç, ун вырăнне Таня Богуцкаяна суйласа лартрĕç. 5. Иккĕшĕ те пĕр урамрах пурăнаççĕ пулин те, хĕр-туссем халĕ сайра хутра çеç тĕл пулкаларĕç, иккĕшин те пушă вăхăт пачах юлмарĕ. 6. Тăшман Мускав çине «иккĕмĕш генеральнăй наступлени» пуçларĕ… 7. Унăн пуçĕ айĕнче – икĕ пысăк минтер. 8. Вăл вĕсем (минтерсем. – А.Г.) çине таянса выртнă, икĕ хыткан аллине утиял çине кăларса хунă. 9. Таня ăна концерт пĕтес умĕн тин асăрхарĕ… 10. Салтак çине куç сиктермесĕр, йăшăл та хускалмасăр пăхса выртрĕ. 11. Вăтаннă хĕр каччă куçĕнчен пăхма та, ун патне пыма та хăяймарĕ, палланă сестраран кăна ун çинчен ыйтса пĕлчĕ. 12. Мускав патĕнчи çапăçу хĕрнĕçемĕн хĕрсе пырать. 13. Таня çак нихçан аптраман, хуйхăрма пĕлмен чăваш йĕкĕчĕ çине ăшă куçпа пăхрĕ. 14. Аркадий ăна халĕ хăйĕн тăван пиччĕшĕ пек туйăнчĕ: ун вырăнĕнче Костя пулас пулсан, вăл та çапла каланă пулĕччĕ. 15. Таня… йăмра турачĕсене пуртăпа татаса кĕчĕ те тимĕр кăмака хутса ячĕ.
74-мĕш хăнăхтару. Çак хутсăр предложенисене чăвашла куçарăр та ик чĕлхери синтаксис конструкцийĕсене пĕр-пĕринпе танлаштарса вĕсем хушшинчи уйрăмлăхсене кăтартса тухăр.
С годами выросли сыновья, поставили сосновый дом на крутом склоне, окнами на солнцепек, обнесли небольшую усадьбу камнем-дичком, омолодили сад, заложенный еще покойным дедом (Г.Коновалов). 2. Задавшись благими намерениями, я отправился в деревню хозяйничать (Н.Гарин-Михайловский). 3. Я помню себя лежащим ночью то в кроватке, то на руках матери и горько плачущим… (С.Аксаков). 4. Сапожник бился, бился и наконец за ум хватился (И.Крылов). 5. Он пустился бежать во весь дух. 6. По крайнему к степи проулку январским вечером 1930 года въехал в хутор Гремячий Лог верховой (М.Шолохов). 7. Сидит на камне между ними лезгинец дряхлый и седой (М.Лермонтов). 8. Аркадий Павлович говорил голосом мягким и приятным (И.Тургенев). 9. В поле чистом серебриться снег волнистый и рябой (А.Пушкин). 10. Я понюхал, полюбовался, поиграл душистыми и прозрачными смоляными сосульками…(С.Аксаков). 11. Предыдущая моя деятельность ничего общего не имела с деревней (Н.Гарин-Михайловский). 12. Матвей Крупнов уже много лет работал в советском посольстве в Берлине (Г.Коновалов). 13. Сергеевка занимает одно из самых светлых мест в самых ранних воспминаниях моего детства (Н.Гарин-Михайловский).
75-мĕш хăнăхтару. Çак пăхăнуллă хутлă предложенисене чăвашла куçарăр та, ик чĕлхери синтаксис конструкцийĕсене пĕр-пĕринпе танлаштарса, вĕсем хушшинчи пĕрпеклĕхсемпе уйрăмлăхсене палăртса тухăр.
Всем известно, что Пушкин лучше всего писал осенью (К.Паустовский). 2. Едва высунешь нос, как его начинало сильно щипать (А.Чехов). 3. Было так жарко, что трудно было дышать (К.Паустовский). 4. Я тот, с кем вы говорили вчера по телефону (М.Иванов). 5. Уж раз мы начали говорить, то лучше договорить все до конца (А.Куприн). 6. Наконец, измученный, я остановился и опустился на сухую траву, что раскинулась по вершине отлогого песчаного бугра (А.Гайдар). 7. Въедешь во двор и сразу ощутишь, что тут крепостное право еще вполне живо (И.Бунин). 8. Как Катерина Ивановна жила во время этих перерывов, никому неизвестно (К.Паустовский). 9. Петрушка, набожно снявши шапку, рассматривал, кто, как, в чем и на чем ехал (Н.Гоголь). 10. Так много зависит от того, как зовут человека (Л.Андреев). 11. Что с воза упало, то пропало (Пословица). 12. Когда поздно вечером шел он из гимназии к Шелестовым, сердце у него билось и лицо горело (А.Чехов).
76-мĕш хăнăхтару. Çак пăхăнуллă хутлă предложенисене вырăсла куçарăр та, ик чĕлхери синтаксис конструкцийĕсене пĕр-пĕринпе танлаштарса, вĕсем хушшинчи пĕрпеклĕхсемпе уйрăмлăхсене кăтартса тухăр (Предложенисене А.Артемьевăн «Симĕс ылтăн» повеçĕнчен илнĕ).
Натали инке урапа патне пымассерен çĕрулми турттаракан Нина ун аллинчи витресене хăвăрт илет те вăшт-вашт çеç пушатса парать… 2. Петĕр мучи… Толик мĕн кăшкăрнине илтесшĕн те пулмарĕ… 3. Йĕтем çинчи халăх киле кайса пĕтсен тин Петр Михалч пĕр-пĕчченех… килнелле хулен танккарĕ. 4. Сукмак мăн çул çине пăрăнса тухнă çĕрте ватă юман тункати… пулма кирлĕ. 5. Варсун хĕрсем çинчен çапла калани Актаева килĕшмерĕ. 6. Пĕрре ирхине кÿршĕ пахчара хĕрарăмсем шавланине илтрĕм те мĕн пулнă кусене, пăхам-ха, терĕм. 7. Каçхине, виçĕ утăмран çынна паллайми тĕттĕмленсен, Актаев урама тухрĕ. 8. Вăл калама пуçласан, Наçук çыхма пуçланă чăлхине илчĕ те лампа çывăхнерех пырса ларчĕ… 9. Вăл пÿтре кĕнĕ чух амăшĕ кăмака умĕнче чăх тушкине тасатса ларатчĕ.
77-мĕш хăнăхтару. Илемлĕ литература произведенийĕсенчен обстоятельство пулакан пăхăнуллă предложениллĕ вунă предложени çырса илĕр те вĕсене вырăсла куçарса, ик чĕлхери синтаксис конструкцийĕсене пĕр-пĕринпе танлаштарса тишкерĕр.