
- •Лексика тата фразеологи
- •Фонетика
- •Уçă сасăсем – гласные звуки Вырăс чěлинчи уçă сасăсем
- •Чăваш чěлхинчи уçă сасăсем
- •Хупă сасăсем – Согласные звуки Вырăс чěлхинчи хупă сасăсем
- •Чăваш чěлхинчи хупă сасăсем
- •Чăваш чěлхипе вырăс чěлхин алфавичěсем
- •Танлаштаракан чĕлхесен фонетика уйрăмлăхĕсем
- •Фонемăсен (сасăсен) составĕ тĕрлĕрен пулни
- •Пĕр пекрех сасăсене вырăс чĕлхипе чăваш чĕлхинче тĕрлĕрен калани
- •Чăваш вокализмĕпе вырăс вокализмĕн хăйне евĕрлĕ законĕсем
- •Сингармонизм законĕ
- •Тулли мар ă, ĕ уçă сасăсем сăмахран тухса ÿкни
- •Икĕ уçă сасă юнашар тăма пултарайманни
- •Вырăс чĕлхипе чăваш чĕлхинчи сăмахсенче уçă сасăсен пахалăхĕ тĕрлĕрен палăрни
- •Вырăс чĕлхипе чăваш чĕлхи хушшинчи ударени уйрăмлăхĕсем
- •Чăваш консонантизмĕпе вырăс консонантизмĕн хăйне евĕрлĕ законĕсем
- •Шавлă хупă сасăсен янравлăхĕпе янравсăрлăхĕ
- •Хупă сасăсен ассимиляцийĕ
- •Пĕр сыпăкра икĕ е ытларах хупă сасă юнашар тăма
- •Малти ретри уçă сасăсем юнашар тăракан хупă сасăсене
- •Р сасса сăмах пуçламăшĕнче калайманни
- •Сăмах пулăвĕ - Словообразование
- •Морфологи – Морфология Пуплев пайěсем – Части речи
- •Япала ячě – Имя существительное
- •Хисеп категорийě – Категория числа
- •Падеж категорийě – Категория падежа
- •Камăнлăх категорийě – Категория принадлежности
- •Арлăх категорийě – Категория рода
- •Япала ячĕсен вĕçленĕвĕ – Склонение имен существительных
- •Паллă ячĕ – Имя прилагательное
- •Вырăс чĕлхинчи çыхăну паллă ячĕсем
- •Вырăс чĕлхинчи камăнлăх паллă ячĕсем – Притяжательные прилагательные
- •Паллă ячĕсен вĕçленĕвĕ
- •Пĕрремĕшле тата иккĕмĕшле паллă ячĕсем
- •Чăваш чĕлхинчи тĕрлĕ пуплев пайĕсенчен иккĕмĕшле паллă ячĕсем тăвакан аффиксем
- •Местоимени вĕçленĕвĕ
- •Вырăс местоименийĕсен вĕçленĕвĕ
- •Глагол пĕлтерĕшĕ тата тытăмĕ
- •Иккĕмĕшле глаголсен пулăвĕ
- •Глаголсем ят сăмахсене пĕр-пĕр падежра тытса тăни
- •Вырăс инфинитивĕ тата унăн пĕлтерĕшĕсене чăвашла каласси
- •Вырăс чĕлхинчи вид категорийĕ, чăваш чĕлхинчи ăна палăртмалли мелсем
- •Чăваш чĕлхинчи хăйне евĕрлĕ (вырăс чĕлхинче çук) глагол формисем тата вĕсене вырăсла палăртасси
- •Наклонени (тайăм) категорийĕ
- •Кăтарту наклоненийĕ – Изъявительное наклонение
- •Ĕмĕт наклоненийĕ – Сослагательное наклонение
- •Хушу наклоненийĕ – Повелительное наклонение
- •Килĕшÿ наклоненийĕ
- •Глаголăн сăпатсăр формисем Пайташ – причасти
- •Деепричасти
- •Пулăшу пĕлтерĕшлĕ пуплев пайсем – Служебные части речи
- •Хыç сăмах – Предлог
- •Союз – Союз
- •Татăк – Частица
- •Междомети
- •Синтаксис Предложени çинчен пĕтĕмĕшле калани
- •Хутсăр предложени Предложенири сăмахсен йĕрки
- •Хутлă предложени Сыпăнуллă хутлă предложени
- •Пăхăнуллă хутлă предложени
- •Определени пулакан пăхăнуллă предложени
- •Подлежащи пулакан пăхăнуллă предложени
- •Сказуемăй пулакан пăхăнуллă предложени
- •Дополнени пулакан пăхăнуллă предложени
- •Обстоятельство пулакан пăхăнуллă предложенисем
- •Вырăна пĕлтерекен пăхăнуллă предложенисем
- •Вăхăта пĕлтерекен пăхăнуллă предложенисем
- •Мĕнлелĕхе пĕлтерекен пăхăнуллă предложенисем
- •Пиркене пĕлтерекен пăхăнуллă предложенисем
- •5.5 Тĕллеве пĕлтерекен пăхăнуллă предложенисем
- •Танлаштаруллă грамматика Практика занятийĕсем
Фонетика
Вырăс чěлхипе чăваш чěлхи хушшинче фонетика уйрăмлăхěсем те яр уççăн палăраççě. Вěсем ак мěнрен килеççě:
1) çак икě чěлхере фонемăсен (сасăсен) йышě тěрлěрен пулнинчен;
2) пěр пекрех сасăсене кăшт урăхларах (раснарах) каланинчен;
3) уçă сасăсемпе хупă сасăсене сыпăкра, аффикссенче тата сăмахра пěр-пěринпе тěрлěрен çыхăнтарнинчен;
4) ударени (пусăм) уйрăмлăхěсенчен.
Халě çак икě чěлхери уçă сасăсемпе хупă сасăсене пěр-пěринпе танлаштарса тухар.
Уçă сасăсем – гласные звуки Вырăс чěлинчи уçă сасăсем
Вырăс чěлхинче пурě 6 уçă сасă [а, о, у, ы, и, э].
Вěсем çÿллěш, рет тата тута паллисемпе çакăн пек ушкăнсене уйрăлаççě:
Рет
Çÿллěш |
Малти |
Вăта çěрти |
Кайри |
|
Тутапа каламаннисем |
Тутапа калаканнисем |
|||
Çÿлти пусăмри |
и |
ы |
у |
|
Вăта пусăмри |
э |
- |
о |
|
Аялти пусăмри |
- |
а |
- |
Чăваш чěлхинчи уçă сасăсем
Чăваш чěлхинче пурě 9 уçă сасă: [а, ă, ě, и, о, у, ÿ, ы, э]. Рет, пусăм тата тута паллисемпе вěсене çапла ушкăнлаççě:
Рет
Çÿллěш |
Малти |
Кайри |
||
Тутасăр |
Тутапа |
Тутасăр |
Тутапа |
|
Çÿлти пусăмри |
и |
ÿ |
ы |
у |
Вăта пусăмри |
э ě |
|
ă |
о |
Аялти пусăмри |
|
|
а |
|
Çапла ěнтě, чăваш чěлхинче, вырăс чěлхинчипе танлаштарсан, виçě уçă сасă (ă, ě, ÿ) ытларах. Тěрěссипе каласан, ă, ě пекрех илтенекен уçă сасăсем вырăс чěлхинче те пур: [пътр'ио´т], [пóл'ь], [па´ртъ], анчах вěсем чăваш чěлхинчи ă, ě сасăсенчен кăшт урăхларах (туллинрех) илтěнеççě, çавăнпа та транскрипцире çав сасăсене ударениллě сыпăксем умěнче тăнă чухне ъ, ˆ паллăсемпе кăтартаççě: [ˆтчо´т], [jˆзы´к], [jъзык'и´], [пˆртр'э´т], [пътр'иту´ръ], [пˆjэхъл'и] т.ыт.те. Çав сасăсем тулли уçă сасăсемпе тулли мар уçă сасăсем хушшинче тăраççě.
Хупă сасăсем – Согласные звуки Вырăс чěлхинчи хупă сасăсем
Вырăс чěлхинче пурě 37 (АГ тăрăх) хупă сасă: б, б', в, в', г, г', д, д', j, ж, ж', з, з', к, к', л, л',м, м', н, н', п, п', р, р', с, с', т, т', ф, ф', х, х', ц, ч', ш, ш'.
Янравлăх тěлěшěнчен вěсем виçě ушкăна уйрăлаççě:
1) янракан шавлă хупă сасăсем: б, б', в, в', г, г', д, д', ж, ж', з, з';
2) ялан янравлă хупă сасăсем: j, л, л', м, м', н, н', р, р';
3) янраман шавлă хупă сасăсем: к, к', п, п', с, с', т, т', ф, ф', х, х', ц, ч', ш, ш'.
Чăваш чěлхинчи хупă сасăсем
Чăваш чěлхинче пурě 26 (П.Я.Яковлев тăрăх) хупă сасă: в, в', j, к, к', л, л', м, м', н, н', п, п', р, р', с, ç, т, т', ф, х, х', ц, ч, ш, ш'.
Вěсене çакăн пек ушкăнлаççě:
1) шавлă, хытă: п, к, т, х, ф, с, ш, ц;
2) сонорлă, хытă: л, м, н, в, р;
3) шавлă, нейтраллă: ç, ч;
4) сонорлă, нейтраллă: j;
5) шавлă, çемçе: п', к', т', х', ш';
6) сонорлă, çемçе: л', м', н', в', р'.