Фонетика

Вырăс чěлхипе чăваш чěлхи хушшинче фонетика уйрăмлăхěсем те яр уççăн палăраççě. Вěсем ак мěнрен килеççě:

1) çак икě чěлхере фонемăсен (сасăсен) йышě тěрлěрен пулнинчен;

2) пěр пекрех сасăсене кăшт урăхларах (раснарах) каланинчен;

3) уçă сасăсемпе хупă сасăсене сыпăкра, аффикссенче тата сăмахра пěр-пěринпе тěрлěрен çыхăнтарнинчен;

4) ударени (пусăм) уйрăмлăхěсенчен.

Халě çак икě чěлхери уçă сасăсемпе хупă сасăсене пěр-пěринпе танлаштарса тухар.

Уçă сасăсем – гласные звуки Вырăс чěлинчи уçă сасăсем

Вырăс чěлхинче пурě 6 уçă сасă [а, о, у, ы, и, э].

Вěсем çÿллěш, рет тата тута паллисемпе çакăн пек ушкăнсене уйрăлаççě:

Рет Çÿллěш	Малти	Вăта çěрти		Кайри
	Тутапа каламаннисем			Тутапа калаканнисем
Çÿлти пусăмри	и	ы		у
Вăта пусăмри	э	-	о
Аялти пусăмри	-	а	-

Чăваш чěлхинчи уçă сасăсем

Чăваш чěлхинче пурě 9 уçă сасă: [а, ă, ě, и, о, у, ÿ, ы, э]. Рет, пусăм тата тута паллисемпе вěсене çапла ушкăнлаççě:

Рет Çÿллěш	Малти		Кайри
	Тутасăр	Тутапа	Тутасăр	Тутапа
Çÿлти пусăмри	и	ÿ	ы	у
Вăта пусăмри	э ě		ă	о
Аялти пусăмри			а

Çапла ěнтě, чăваш чěлхинче, вырăс чěлхинчипе танлаштарсан, виçě уçă сасă (ă, ě, ÿ) ытларах. Тěрěссипе каласан, ă, ě пекрех илтенекен уçă сасăсем вырăс чěлхинче те пур: [пътр'ио´т], [пóл'ь], [па´ртъ], анчах вěсем чăваш чěлхинчи ă, ě сасăсенчен кăшт урăхларах (туллинрех) илтěнеççě, çавăнпа та транскрипцире çав сасăсене ударениллě сыпăксем умěнче тăнă чухне ъ, ˆ паллăсемпе кăтартаççě: [ˆтчо´т], [jˆзы´к], [jъзык'и´], [пˆртр'э´т], [пътр'иту´ръ], [пˆjэхъл'и] т.ыт.те. Çав сасăсем тулли уçă сасăсемпе тулли мар уçă сасăсем хушшинче тăраççě.

Хупă сасăсем – Согласные звуки Вырăс чěлхинчи хупă сасăсем

Вырăс чěлхинче пурě 37 (АГ тăрăх) хупă сасă: б, б', в, в', г, г', д, д', j, ж, ж', з, з', к, к', л, л',м, м', н, н', п, п', р, р', с, с', т, т', ф, ф', х, х', ц, ч', ш, ш'.

Янравлăх тěлěшěнчен вěсем виçě ушкăна уйрăлаççě:

1) янракан шавлă хупă сасăсем: б, б', в, в', г, г', д, д', ж, ж', з, з';

2) ялан янравлă хупă сасăсем: j, л, л', м, м', н, н', р, р';

3) янраман шавлă хупă сасăсем: к, к', п, п', с, с', т, т', ф, ф', х, х', ц, ч', ш, ш'.

Чăваш чěлхинчи хупă сасăсем

Чăваш чěлхинче пурě 26 (П.Я.Яковлев тăрăх) хупă сасă: в, в', j, к, к', л, л', м, м', н, н', п, п', р, р', с, ç, т, т', ф, х, х', ц, ч, ш, ш'.

Вěсене çакăн пек ушкăнлаççě:

1) шавлă, хытă: п, к, т, х, ф, с, ш, ц;

2) сонорлă, хытă: л, м, н, в, р;

3) шавлă, нейтраллă: ç, ч;

4) сонорлă, нейтраллă: j;

5) шавлă, çемçе: п', к', т', х', ш';

6) сонорлă, çемçе: л', м', н', в', р'.