4. Нарықтық тепе-теңдік қалыптасады:

A) сұраныс пен ұсыныс тұрақты болғанда;

2. сұраныс пен ұсыныс көлемдері теңескенде;

3. баға мен шығындар тең болғанда;

Д) сұраныс пен ұсыныс көлемдері бағаға тең болғанда;

Е) тұтынушы жалпы пайдалылықты максималдаған кезде.

5. Өндіріс шығындарының өсуі

1. тепе-теңдік баға мен тепе-тендік көлемді төмендетеді;

2. тепе-тендік бағаны өсіреді, тепе-теңдік көлемді төменде-теді;

3. тепе-тендік баға мен тепе-теңдік көлемді өсіреді;

Д) тепе-тендік бағаны төмендетеді, тепе-тендік көлемді өсіреді;

Е) тепе-теңдік бағаны өсіреді, тепе-тендік көлем өзгермейді.

6. Сұраныстың ұсыныстан темен болуы:

1. баға мен ұсынысты өсіреді;

2. баға мен сұранысты төмендетеді;

3. тауарлардың артықшылығы пайда болады;

Д) тауарлардың тапшылығы пайда болады;

Е) тек қана бағаны ғана төмендетеді.

7. Егер тепе-тецдік баға ессе, онда :

1. сұраныста, ұсыныс та оседі;

2. ұсыныс өсіп, сұраныс өзгеріссіз қалады;

3. сұраныс төмендейді, ұсыныс оседі;

Д) сұраныс төмендеп, ұсыныс өзгеріссіз қалады;

Е) нарықта жаңа тепе-тендік қалыптасады.

Ситуациялық тапсырмалар мен жаттығулар:

Нұсқа 1

1. Жетілген бәсеке жағдайында әрбір фирманың қызметі TC=Q³ - 4Q² + 8Q. Сұраныс функциясы Qd =2000-100P. Тепе-теңдік баға мен өндіріс көлемін, саладағы фирмалардың санын анықтау керек.\

2. М қаласында жиһаз өндірісін монополиялық билігі бар компания бақылайды. Жалпы шығындар ТС=10Q, ал сұраныстың баға бойынша икемділігі (-5) тең. Компания белгілейтін бағаның мөлшері қандай?

3. Салада 2 фирма әрекететеді.Олардың шекті шығындары бірдей және 0-ге тең. Саладағы өнімнің сұранысы P=100-Q тең.

Салада еркін бәсеке болған жағдайдағы баға мен өндіріс көлемін анықтау керек.

4. Монополияның жалпы шығындар функциясы ТС=200+30Q, өнімге сұраныс функциясы Р= 60-0,2Q. Фирма максималды пайда алатын бағаны анықтаңыз.

5. Монополия жағдайында фирма тауарының сұраныс функциясы P=144-3Q, орташа шығындар функциясы АС= 25/Q+Q . Фирманың пайдасы максималды болатын өндіріс көлемін анықтаңыз.

6. Монополистің сұраныс және шығындар функциясы кестеде берілген. Монополист пайданы максималдайтын өнім көлемін және бағаны анықтаңыз.

Өнім көлемі	Баға	Жалпы шығындар
1 2 3 4 5 6 7	12 11 10 9 8 7 5	29 31 32 34 37 42 49

7. . Салада жалпы өндірістің 2, 3, 5, 10 және 20%-н өндіретін 5 фирма қызмет етеді. Қалған өндіріс көлемі әрқайсысы 1%-дан көп емес өнім шығаратын шағын фирмаларға тиесілі. Қажетті есептеулер негізінде саланың монополизациялану деңгейін анықтау керек.

8. Төмендегі сұраныс көлемі туралы мәліметті пайдалана отырып, жиынтық және шекті табысты анықтаңыздар.

Өнімнің бағасы (млн.)	Сұраныс көлемі (бірлік)	Жалпы табыс (теңге)	Шекті табыс (теңге)
2 2 2 2 2 2	0 1 2 3 4 5	— — — — — —	— — — — — —

а) алынған нәтиже бойынша осы фирманың қызмет ететін ортасы туралы пікірінізді беріңіз. Жауабыңызды түсіндіріңіз.

Нұсқа 2

1-есеп. Тауардың сұраныс функциясы Qd = 10 - Р, ұсыныс функциясы Qs = - 5 + 2Р.

Тауарға белгіленген баға 3 теңге. Қанағаттандырылған сұраныс көлемін анықтау керек.

2-есеп. Сұраныстың табыс бойынша икемділігін анықтау керек.

Табыс - 4000 теңге кезінде. Сұраныс көлемі - 20 бірлік.

Табыс - 5000 теңге кезінде сұраныс көлемі - 18 бірлік.

3-есеп. Тауардың сұраныс функциясы Qd = 14 — 2Р, ұсыныс функциясы Qs = - 4 + 2Р.

Тепе-тендік сату көлемі 2-ге тең болатын салық койылымын анықтау керек.

4-есеп. Тауардың сұраныс функциясы Qd = 7 - Р, ұсыныс функциясы Qs =- 5 + 2Р берілген. Анықтау керек:

1. тепе-тендік баға мен тепе-тендік сату көлемін;

1. тауардың белгіленген бағасы 3 теңге деп алып, сату көлемі мен артық сұраныс көлемін;

3)тауарға 1,5 теңгемөлшерінде сатушы төлейтінсалық енгізіл-ген, тепе-теңцік сату көлемін және сатушы мен сатып алушының тепе-теңдік бағасын;

4. салық енгізілгенге дейін және енгізілгеннен кейін сатушы мен сатып алушының артыкшылығын;

4. бюджетке түсетін салық мөлшерін;

6) салық енгізілгеннен кейінгі қоғамның шеккен зияныи есептеңіз.

5. есеп. Кітаптың баға бойынша сұраныс икемділігі (— 0,8), та-быс бойынша икемділігі (+1,5). Егер кітаптың бағасы 2 %-ға өссе, кітапқа сұраныс қанша пайызға өзгереді?

6. есеп. Сұраныстың баға бойынша икемділігі: жүмыртқаның-0,4, сүт-0,5, салат-2,5, бұршақ-3,0. Мемлекет сатуға 20 % салық енгізген. Әрбір тауарды сатудан алынатын түсімнің өзгерісі қандай?

7. есеп. Кестедегі мәліметтерді пайдаланып сұраныстың баға бойынша икемділігін анықтаңыз.

Баға, теңге	Сұраныстың мөлшері. мың теңге	Сұраныстың баға бойын­ша икемділік коэффициенті
0,0	100
1,0	96
2,5	90
5,0	80
10,0	60
12,5	50
15,0	40
20,0	20
22,5	10

8. есеп. X тауарының баға бойынша сұраныс икемділігі 3-ке тең, баға 2%-ға өскен. Түсім қаншаға өзгереді?

5-апта. Сабақтың тақырыбы: Бәсеке және монополия.

Үй тапсырмасы

Келесі сұрақтарға жауап беріңіз

1. Экономикадағы монополияның рөлі қандай? Нақты мысалдар келтіріңіз.

2. ҚР еркін бәсекені қорғау және қолдау көрсету іс-шаралары қандай?

3. Бағалық емес бәсекенің ерекше әдістері туралы не білесіз?

4. Жетілген бәсекенің жетілмеген бәсекеге айналуының себептері қандай?

5. Кәсіпорынды монополист деп танудың белгілері қандай?

6. Монополияға қарсы қандай зандар қолданылады?

7. Сатушылар мен сатып алушылардың нарық туралы ақпарат алу мүмкіншіліктерінің шектеулі болуыньщ себептері неде?

Дәріс сабағындағы тест тапсырмалары

Нұсқа 1

1. Бәсекенің артықшылығы:

1. қоршаған ортаны сауықтырады;

2. ресурстарды тиімді бөледі;

3. жарнаманың рөлін өсіреді;

4. қаржылық өнеркәсіптік топтарды қалыптастырады;

5. әлеуметтік теңсіздікті төмендетеді.

2. Монополизмнің белгілері:

1. еркін баға негізінде максималды пайда алу;

2. өндіріс шығындары мен бағасының төмендеуі;

3. тауар жарнамасына артықшылық беру;

4. монополдық баға мен пайда;

5. өндіріс көлемінің үлкендігі мен фирманың нарықтағы танымалдылығы.

3. Монополистік бәсекенің белгісі:

1. масштаб әсерін пайдалану;

2. саладағы фирманың өзара тәуелділігі;

3. дифференциацияланған өнім шығару;

4. сирек кездесетін ресурстарды иемдену;

5. нарықтағы фирманың саны бірнешеу.

4. Монополия кезінде.

1. MR=P;

2. MR< P;

3. МС=Р;

4. MR=P=MC;

5. MR=MC.

5. Бәсекелес фирмамен салыстырғанда таза монополия:

1. өнім көлемін азайтып, бағаны жоғары белгілейді;

2. пайданы барынша көбейтеді;

1. шекті түсім (MR) бағаға (Р) тең болатын шартты пайдаланып, өнім көлемін (Q) анықтайды;

2. өнім көлемін көбейтіп, бағаны төмендетеді;

3. өнім көлемін бағанын өзгеруімен байланысты анықтайды.

Нұсқа 2

1. Жетілген бәсеке жағдайында сұраныс қисығы сәйкес келеді:

1. шекті және орташа табыс қисықтарына;

2. жалпы табыс қисығына;

3. жалпы шығындар қисығына;

4. шекті шығындар қисығына;

5. айнымалы шығындар қисығына.

2. Тепе-теңдік кезінде ресурстарды тиімді бөледі.

1. монополия;

2. олигополия;

3. жетілген бәсеке;

4. монополистік бәсеке;

5. монопсония.

3. Монополистік бәсекенің белгісі:

1. біртекті өнім шығаруы;

2. өз қызметтерін дифференциалдауы;

3. бағалық бәсеке әдістерін жиі қолдануы;

4. өндірістік ресурстардьщ 90% иеленуі;

5. сирек кездесетін ресурстарға жеке меншік.

4. Жетілген бәсеке рыногында кездеспейтін қандай жағдай?

1. өнімдердің біртектілігі;

2. ресурстардың мобильділігі;

3. жарнама;

4. сатып алушылардың көптігі;

5. ақпарат алудың еркіндігі.

5. Монополист шығаратын өнімі ұтымды болуы үшін қайсы шарт орындалуы тиіс:

1. шекті табыс (MR) шекті шығыннан (МС) артық болуы тиіс;

2. шекті шығын шекті табыстан артық болуы тиіс;

3. шекті табыс шекті шығынға тең болуы тиіс;

4. шекті шығын рыноктық бағаға тең болуы тиіс;

5. дұрыс жауабы жоқ.

Ситуациялық тапсырмалар мен жаттығулар:

Нұсқа 1

1. Жаттығу. Суретте бәсекелік саланың монополизациялану салдары көрсетілген. Суреттін негізінде анықтау керек:

1. жетілген бәсеке жағдайындағы баға мен өндіріс көлемін.

1. монополияланған рынок жағдайындағы баға мен өндіріс көлемін;

2. нарықтың монополиялануы нәтижесінде баға мен өндіріс көлемінің өзгеру мөлшерін.

2 жаттығу. Мемлекеттің экономикаға араласуынсыз қоршаған ортаның ластануын бақылайтын рыноктық реттеудің кем деген­де екі артықшылығын табыңыз.

3. жаттығу. Қай график жетілген және жетілмеген бәсеке жағдайын сипаттайды, түсіндіріңіз.

Нұсқа 2

1 жаттығу. Нарықтың қызметтерінің артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтап, оларды мемлекеттің қызметтерімен үйлестіріңіз. Ең оңтайлы жағдайларды кестеге толтырыңыз.

Нарықтың артықшылықтары	Нарықтың кемшіліктері	Мемлекеттің реттеуші қызметтері	Ең оңтайлы жағдайлар

2 жаттығу. Суретте жетілген бәсеке жағдайындағы тұтынушылар мен өндірушілердің ұтымдары бейнеленген.

a) CS аудандары нені білдіреді?

PS ауданы нені білдіреді?

(CS+PS) нені сипаттайды?

ә) монополия жағдайында өндірушінің ұтымы, тұтынушының ұтымы және олардың қосындысы қалай өзгереді? Оны графикте көрсетіңіз.

3 жаттығу. Жетілген бәсеке рыногындағы сұраныс қисығы төмендегілердің қайсысы деп ойлайсыз:

Аралық бақылау тесттері

1-нұсқа.