Kontrola cen

Kontrola cen przez państwo może przybierać jedną z następujących postaci:

- ceny urzędowe (np. ceny energii elektrycznej, czynsze za mieszkania kwaterunkowe),

— ceny maksymalne i minimalne.

C eny urzędowe ustalane są w odniesieniu do dóbr i usług powszech­nego użytku, dostarczanych przez przedsiębiorstwa publiczne lub prywatne. Ich celem jest ochrona interesów konsumentów lub producentów bądź zapewnienie odpowiednich dochodów budżetu państwa. Ceny minimalne (gwarantowane) stosowane są zwłaszcza w skupie artykułów rolnych w celu zapewnienia odpowiednich dochodów producentom. Ceny maksymalne mają zastosowanie w handlu detalicznym w zakresie podstawowych produktów żywnościowych (chleb, mleko, cukier), niektórych leków, środków higieny itp.). Ich celem jest ułatwienie dostępu do tych dóbr ludziom uboższym.

Cenę minimalną ilustruje rys. 2.7. Wprowadzenie ceny minimalnej na poziomie P-i powoduje powstanie nadwyżki podaży wynoszącej AB. Nad­wyżkę tę musi wykupić rząd po zagwarantowanej przez siebie minimalnej cenie. Budżet państwa poniesie w związku z tym koszty, których sumę wyraża pole QiQ₂BA. Jeżeli rząd odsprzeda następnie na wolnym rynku zakupioną nadwyżkę tego produktu po nieco niższej cenie, zmniejszy to ostateczną sumę kosztów finansowych związanych z wprowadzeniem gwa­rantowanej ceny.

Cenę maksymalną ilustruje rys. 2.8. Jeżeli rząd ustali maksymalną cenę sprzedaży danego towaru na poziomie P_v to efektem będzie nadwyżka popytu wynosząca AB. Aby w tej sytuacji zapewnić wszystkim konsumentom choćby ograniczoną ilość danego produktu, rząd będzie zmuszony do zastosowania mniej lub bardziej drastycznych metod reglamentacji zakupów.

Aby pułapy cen były skuteczne, cena maksymalna musi być wy­znaczona poniżej ceny równowagi, a cena minimalna — powyżej ceny równowagi. Przy zastosowaniu ceny maksymalnej powstaje niedobór, który państwo musi uzupełnić z własnej produkcji, własnych rezerw lub z importu bądź zastosować reglamentację (bony towarowe). Przy zastosowaniu ceny minimalnej powstaje nadwyżka, którą państwo musi zaabsorbować, np. przez zamówienia państwowe.

2.7. Rynek jako mechanizm alokacji Jak działa rynek?

Przez ustalanie cen dóbr i usług rynek wyznacza wielkość i strukturę produkcji, określa sposób wytwarzania (zapewniający producentowi przy­najmniej zwrot kosztów) oraz przeznaczenie, czyli podział produktów: trafią one do tych nabywców, którzy akceptują daną cenę.

Zalety

Zwolennicy wolnego rynku konkurencyjnego twierdzą, że jest on najlep­szym mechanizmem alokacyjnym, ponieważ umożliwia efektywną alokację zasobów, kierując je do dziedzin, w których są one najbardziej wydajne. Maksymalizuje produkcję i konsumpcję przy danych ograniczeniach podaży (koszty) i popytu (preferencje nabywców), zapewniając największe korzyści zarówno producentom, jak i konsumentom.

Główną zaletą systemu rynkowego, opartego na prywatnej własności, wolności gospodarczej i konkurencji, jest efektywność. Żaden inny system gospodarczy znany z historii świata nie zapewnił nigdy tak spektakularnego rozwoju gospodarczego oraz wzrostu dobrobytu, jaki w XIX i XX w. stał się udziałem społeczeństw opierających swe życie gospodarcze na solidnych podstawach systemu rynkowego.

Wady

Krytycy mechanizmu rynkowego, nie kwestionując jego głównych zalet, wskazują na możliwe negatywne skutki działania wolnego rynku, takie jak:

1. polaryzacja społeczeństwa na biednych i bogatych,

2. wysokie bezrobocie,

3. rabunkowa gospodarka zasobami naturalnymi,

4. niszczenie środowiska,

1. dysproporcje w rozwoju gospodarczym różnych gałęzi i obszarów, utrwalanie niekorzystnej struktury produkcji (np. monokultura),

1. skłonność gospodarki do fluktuacji i zastoju.

Skutki te potęgują się, jeżeli wolna konkurencja - jak to często bywa -przeradza się w monopol.

Aby zapobiec kumulacji negatywnych następstw wolnej gry sił rynko­wych, musi interweniować państwo. Zakres i formy ingerencji państwa w życie gospodarcze są jednak przedmiotem sporów (ekonomicznych i politycznych).

Nawet w najbardziej rozwiniętych krajach mechanizm rynkowy jest korygowany i wspierany interwencją państwa. W wielu dziedzinach o alo­kacji zasobów i o rozdziale dóbr i usług decyduje nie rynek, lecz państwo. Państwo modyfikuje alokację rynkową przez bezpośrednią regulację podaży i popytu, kontrolę cen, podatki i wydatki budżetowe.

Tym bardziej w Polsce - w okresie przebudowy systemu gospodarczego, pokonywania skutków poprzedniego systemu i otwierania gospodarki na świat - trzeba wystrzegać się jednostronnej gloryfikacji wolnego rynku i niczym nie krępowanej międzynarodowej konkurencji. Takie postawy, przełożone na język decyzji politycznych, mogą prowadzić do wyniszczenia polskiej gospodarki i opanowania kluczowych jej ogniw przez kapitał zagraniczny.