Krzywa podaży

Cena rynkowa dobra oraz koszty produkcji i sprzedaży to główne czynniki określające wielkość podaży. Zależność podaży towaru od jego ceny opisuje krzywa podaży (rys. 2.2). Podstawowe prawo podaży głosi, że przy innych czynnikach stałych wzrost ceny zachęca producentów do zwiększenia ofero­wanej ilości dobra, a spadek ceny powoduje zmniejszenie oferowanej ilości. W teorii przedsiębiorstwa dowiemy się, że kształt krzywej podaży względem ceny można także objaśnić wzrostem kosztów związanych z wytwarzaniem dodatkowych jednostek produkcji. Przy danych zasobach niektórych czyn­ników produkcji (zwłaszcza środków trwałych) zwiększenie produkcji wiąże się ze wzrostem kosztów jednostkowych. Przedsiębiorstwa oczekują więc wyż­szych cen, kompensujących wzrost kosztów.

Rys. 2.2. Krzywa podaży

Należy rozróżnić:

1. indywidualną krzywą podaży pojedynczego dostawcy towaru (przedsię­biorstwa),

2. rynkową krzywą podaży, pokazującą łączną wielkość podaży danego towaru na rynku przy różnych poziomach ceny. Rynkową krzywą podaży wyprowadzamy z indywidualnych krzywych podaży poszczegól­nych wytwórców.

2.4. Równowaga rynku Pojęcie równowagi

W warunkach całkowicie wolnego rynku (tzw. konkurencji doskonałej) żaden dostawca i żaden nabywca towaru nie ma wpływu na cenę. Cena ustala się na rynku na takim poziomie, który zrównuje wielkość popytu z wielkością podaży.

• Rynek jest w stanie równowagi, gdy wielkość popytu równa się wiel­kości podaży (D = S).

Cenę, która zapewnia zrównanie popytu z podażą, nazywamy ceną równowagi. Ilość towaru odpowiadającą warunkom równowagi nazywamy ilością równoważącą.

Mechanizm równowagi

Mechanizm równowagi rynku ilustruje rys. 2.3.

Przy cenie wyższej od ceny równowagi (P-, > P₀) powstaje nadwyżka podaży (S > D). Sprzedawcy muszą obniżyć cenę, aby sprzedać gromadzące się zapasy. W miarę spadku ceny nabywcy zwiększają swe zapotrzebowa­nie, natomiast dostawcy zmniejszają oferowaną ilość towaru. Cena spada tak długo, aż nastąpi zrównanie wielkości popytu z wielkością podaży.

Rys. 2.3. Równowaga rynku

Przy cenie niższej od ceny równowagi" (P₂ < P₀) powstaje nadwyżka popytu (D > S). Pod naciskiem popytu cena wzrośnie. W miarę jak rośnie cena, zmniejsza się ilość towaru żądana przez nabywców, a wzrasta ilość oferowana przez dostawców. Cena rośnie do poziomu, przy którym wiel­kość popytu zrówna się z

wielkością podaży.

Na wolnym rynku działa zatem mechanizm samoczynnie przywracający równowagę. Mówimy, że rynek jest mechanizmem samoregulującym się, mając na myśli automatyczne przywracanie równowagi (zachwianej w wyni­ku zmian popytu lub podaży).

2.6. Rynek regulowany Zakres I formy regulacji

Wolny rynek to rynek, na którym ceny ustalają się w wyniku swobodnej gry popytu i podaży.

Mówiąc p rynku regulowanym, mamy zwykle na myśli rynek regulowa­ny przez państwo.

Rynek regulowany przez państwo to rynek, na którym stosowane są następujące formy interwencji państwa:

1. kontrola (regulacja) podaży,

2. kontrola (regulacja) popytu,

3. kontrola (regulacja) cen.

Narzędziami kontroli podaży są np. licencje na produkcję określonych artykułów, cła i ograniczenia ilościowe importu, podatki i dotacje, przepisy administracyjne regulujące działalność gospodarczą, a także produkcja dóbr i usług przez przedsiębiorstwa publiczne. Narzędziem kontroli popytu są podatki, zamówienia państwowe, różne formy reglamentacji itp.

Podstawowe narzędzia kontroli popytu i podaży, w tym podatek od towarów i usług, zostaną omówione w rozdziale 11, poświęconym roli państwa w gospodarce. W tym miejscu ograniczymy się do omówienia kontroli cen.