Konkurencja

Mechanizm wolnego rynku działa najpełniej w warunkach nieskrępowa­nej konkurencji, której teoretycznym wzorcem jest model konkurencji doskonałej.

Doskonała konkurencja charakteryzuje się czterema cechami:

1. przedmiotem wymiany jest produkt standardowy, całkowicie jednorod­ny (nie zróżnicowany);

2. liczba sprzedawców (dostawców) oraz liczba nabywców towaru jest bardzo duża, a w związku z tym każdy z nich ma znikomy udział w łącznej podaży lub popycie i w konsekwencji — nie ma praktycznie żadnego wpływu na cenę;

3. wszyscy uczestnicy rynku mają jednakowy, nieograniczony dostęp do informacji rynkowej i są doskonale zorientowani w sytuacji;

4. na rynku istnieje pełna swoboda wejść i wyjść — w szczególności nikt i nic nie ogranicza przedsiębiorcom możliwości podjęcia produkcji danego towaru, podobnie jak nic nie przeszkadza im w dowolnej chwili zaniechać dalszej produkcji.

W tych warunkach żaden sprzedawca ani nabywca nie ma wpływu na cenę. Towar jest sprzedawany po jednolitej cenie, której poziom zależy od aktualnego bilansu popytu i podaży. Konkurencja między dostawcami sprawia, że żaden z nich nie może sprzedać towaru po cenie wyższej niż inni, a konkurencja między nabywcami wyklucza możliwość kupna towaru po cenie niższej od obowiązującej na rynku.

W rzeczywistości tylko na niektórych rynkach występują warunki zbliżo­ne do doskonałej konkurencji (np. rynki niektórych produktów rolnych i surowców). Przybliżeniem do doskonałej konkurencji jest wolny rynek, tzn. taki rynek, na którym żaden dostawca ani nabywca nie ma istotnego wpływu na cenę towaru. Pojęcie wolnego rynku wyklucza istnienie mono­polu oraz ingerencji państwa.

2.2. Popyt Popyt a potrzeby

Pojęcie potrzeb jest szersze niż pojęcie popytu. Tylko część naszych potrzeb w zakresie dóbr i usług zaspokajamy poprzez zakupy na rynku. Poza tym nawet w najbogatszych krajach nie wszystkie potrzeby indywidualne i społeczne są w pełni zaspokajane (ograniczona jest pula dostępnych dóbr, ograniczona jest również siła nabywcza ludności, przedsiębiorstw i budżetu państwa). Mówiąc o popycie, mamy na myśli popyt efektywny, tzn. zapo­trzebowanie zgłaszane na rynku i poparte zdolnością nabywczą.

Pojęcie popytu • Popyt to ilość dobra, jaką nabywcy gotowi są zakupić.

Trzy znaczenia pojęcia popytu:

1. ilość dobra, jaką nabywcy gotowi są zakupić po danej cenie (wielkość zapotrzebowania przy danej cenie) - odpowiada temu punkt na krzywej popytu względem ceny;

2. ilości dobra, jakie nabywcy gotowi są zakupić przy różnych poziomach ceny (krzywa popytu względem ceny, opisująca postępowanie nabyw­ców przy zmianach ceny);

3. ilości dobra, jakie nabywcy gotowi są zakupić przy różnych poziomach ceny i różnych wartościach innych czynników określających wielkość popytu (wieloczynnikowa funkcja popytu lub zbiór jednoczynnikowych funkcji popytu względem różnych determinant, wyrażający prawa po­stępowania nabywców).

W niektórych podręcznikach pojęcie popytu stosowane jest w znacze­niu (b), natomiast w znaczeniu (a) używane jest określenie „rozmiary zapotrzebowania". Takie terminologiczne rozgraniczenie (nie zawsze zresztą konsekwentnie przestrzegane) mylnie sugeruje, że o popycie można mówić jedynie jako o funkcji ceny. Lepiej uznać wieloznaczność pojęcia popytu, a w wypowiedziach na ten temat każdorazowo sprecyzować, w jakim znaczeniu używamy tego słowa (o ile nie wynika to jasno z kontekstu). Dla podkreślenia znaczenia (a) można użyć określeń: „wielkość popytu", „ilość żądana przez nabywców" lub „rozmiary zapotrzebowania".