Część 2: Temat 6-10

6. Rozwinięcie teorii produkcji

6.1. Krótkookresowe I długookresowe krzywe kosztów Krótki okres - prawo nieproporcjonalnych przychodów

Krótki okres to okres, w którym przedsiębiorstwo może zmieniać wielkość nakładów (ściślej: stosowaną ilość) tylko niektórych czynników produkcji (zwykle nakładów pracy oraz surowców i materiałów) — tzw. czynników zmiennych.

Długi okres to okres, w którym przedsiębiorstwo może zmieniać (a zwłaszcza zwiększać) nakłady wszystkich czynników produkcji - również tych, których zasób w krótkim okresie jest stały (dotyczy to zwłaszcza środków trwałych: budynków, maszyn i urządzeń).

Ponieważ w krótkim okresie ilość niektórych czynników produkcji w przedsiębiorstwie jest stała, działa prawo nieproporcjonalnych przy­chodów. (Termin „przychody" w tym kontekście oznacza wyrażone w jed­nostkach fizycznych przyrosty produkcji uzyskiwane z dodatkowych jedno­stek nakładu czynnika zmiennego, czyli produkcyjność krańcową).

Przy danym aparacie wytwórczym (budynki, maszyny, urządzenia) wprowadzenie dodatkowych robotników i dodatkowych ilości surowców daje nieproporcjonalne przyrosty produkcji. Początkowo, w miarę coraz lepszego wykorzystania aparatu wytwórczego, produkcja rośnie więcej niż proporcjonalnie w stosunku do nakładów zmiennych czynników produkcji - występuje efekt rosnących przychodów: produkcyjność krańcowa czyn­nika zmiennego wzrasta. Po osiągnięciu optymalnej kombinacji ilościowej czynników stałych i zmiennych dalsze zwiększanie nakładów czynników zmiennych daje coraz mniejsze przyrosty produkcji - występuje zjawisko malejących przychodów: produkcyjność krańcowa czynnika zmiennego maleje. Wreszcie, po przekroczeniu pewnej krytycznej wielkości, dalsze zwiększanie nakładów czynników zmiennych nie daje już żadnego przyro­stu produkcji, a nawet może sprawić, że ogólna wielkość produkcji będzie maleć.

Taki związek między nakładami i wielkością produkcji, charakterystycz­ny dla krótkiego okresu, odzwierciedla krótkookresowa funkcja produkcji, przedstawiona w rozdziale 5. Dodatkową ilustrację zawiera rys. 6.1, na którym rosnące i malejące przychody zaznaczono na krótkookresowej krzywej kosztów krańcowych.

Rezultatem działania opisanego prawa jest kształt krótkookresowej krzywej kosztów. Krzywą kosztów całkowitych otrzymujemy przez od­wrócenie funkcji produkcji i wyrażenie nakładów w jednostkach pienięż­nych (nakłady czynników wytwórczych wyrażone w jednostkach fizycznych mnożymy przez ceny tych czynników). Krzywa kosztów całkowitych wy­chodzi z punktu reprezentującego określony poziom kosztów stałych (tych elementów kosztów, które są ponoszone bez względu na wielkość produk­cji, jak: amortyzacja środków trwałych, płace pracowników administracyj­nych, opłaty stałe). Początkowo koszty rosną mniej niż proporcjonalnie w stosunku do wzrostu produkcji, ale po przekroczeniu pewnej granicznej wielkości (tzw. optimum techniczne) rosną coraz szybciej. Przy danym zasobie czynników stałych istnieje pewien nieprzekraczalny pułap wielkości produkcji. Przy zbliżaniu się do tego pułapu koszty rosną asymptotycznie do linii pionowej, nie dając praktycznie żadnych przyrostów produkcji.

Kształt krzywej kosztów całkowitych K_c jest określony wyłącznie przez kształtowanie się kosztów zmiennych K_z; koszty stałe K_s mają jedynie wpływ na odległość krzywej K_c od osi odciętych. W związku z tym krzywa kosztu krańcowego odzwierciedla wyłącznie zmiany kosztów zmiennych. Nato­miast krzywa kosztu przeciętnego zależy zarówno od wielkości kosztów zmiennych, jak i kosztów stałych w przeliczeniu na jednostkę produkcji:

Przeciętny koszt stały k₅ maleje cały czas ze wzrostem produkcji, gdyż ta sama kwota kosztów stałych rozkłada się na coraz większą ilość jednostek produkcji. Natomiast przeciętny koszt zmienny k_z do pewnego punktu maleje, a następnie rośnie. W rezultacie krzywa przeciętnego kosztu cał­kowitego k_c leży powyżej krzywej przeciętnego kosztu zmiennego k_z, obie mają kształt litery U, lecz nie są do siebie równoległe.

Zależność między przeciętnym kosztem zmiennym i całkowitym a kosz­tem krańcowym ilustruje rys. 6.2. Zauważmy, że krzywa kosztu krańcowego k' przecina wykresy krzywych k_c i k_z zawsze w punkcie minimum.