Przedsiębiorstwa publiczne

Przedsiębiorstwa publiczne to przedsiębiorstwa państwowe i komunalne oraz jednoosobowe spółki Skarbu Państwa. Te ostatnie tworzone są prze­ważnie w celu dalszej restrukturyzacji i prywatyzacji.

Przedsiębiorstwo państwowe to samodzielny, samorządny i samofinan­sujący się podmiot gospodarczy, mający osobowość prawną, którego założycielami mogą być centralne i wojewódzkie organy administracji państwowej, banki państwowe i inne instytucje.

Przedsiębiorstwa komunalne to przedsiębiorstwa publiczne zakładane przez samorządy terytorialne (gminy). Ich celem jest świadczenie usług w sferze użyteczności publicznej (utrzymanie dróg, wodociągi i kanalizacja, zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną, komunikacja miejska itp.). Mogą również świadczyć usługi komercjalne dla zasilenia budżetu gminy.

5.3. Utargi, koszty I zyski Podstawowe pojęcia

Utarg (przychód ze sprzedaży) jest to ilość pieniędzy uzyskana ze sprzedaży dóbr i usług w ciągu jakiegoś okresu. Koszty to nakłady poniesio­ne na wytworzenie tych dóbr lub usług (w firmie handlowej — koszty zakupu towarów powiększone o koszty handlowe). Zysk to nadwyżka utargów nad kosztami.

Zestawienie wszystkich przychodów i kosztów działalności przedsiębior­stwa za określony okres pozwala obliczyć wynik finansowy: zysk lub stratę. Takie zestawienie nazywa się rachunkiem wyników.

Płatności zobowiązań zaciągniętych przez firmę i wpływy należności za dostarczone klientom dobra i usługi mogą być opóźnione (np. dostawy na kredyt) bądź mogą wyprzedzać (np. zaliczki) zdarzenia notowane w księgo­wości po stronie przychodów i kosztów. Niektóre pozycje kosztów (np. odpisy amortyzacji lub zużycie na własne potrzeby materiałów wytworzo­nych w danym przedsiębiorstwie) nie wywołują w ogóle przepływu pienią­dza. Dla kontroli stopnia płynności i ilości faktycznie posiadanych środków pieniężnych - obok zestawienia utargów i kosztów - należy prowadzić zestawienie przychodów i wydatków pieniężnych. Brak gotówki mogą odczuwać nawet te przedsiębiorstwa, które osiągają wysokie zyski, jeżeli ich klienci zwlekają z płaceniem rachunków.

Koszty produkcji obejmują:

• koszty ogólne,

• koszty surowców, materiałów i energii,

• koszty siły roboczej (płace wraz z dodatkami, składki na fundusz ubezpieczeń, podatki od zatrudnienia),

• amortyzację środków trwałych,

• odsetki od pożyczonego kapitału.

Amortyzacja to księgowa miara zużycia środków trwałych (maszyn i urządzeń oraz budynków), liczona w ciężar kosztów od księgowej wartości tych środków, według norm (stóp amortyzacji) ustalanych przez rząd. Amortyzacja nie jest adekwatną miarą faktycznego zużycia środków trwa­łych. Jako element kosztów obciąża ceny wytwarzanych dóbr i usług. W ten sposób następuje stopniowo zwrot wydatku poniesionego na zakup danej maszyny czy budynku. Im wyższe są stopy odpisów amortyzacyjnych, wliczanych do kosztów, tym lepiej dla przedsiębiorstwa, ponieważ w spra­wozdaniu finansowym wykaże ono niższy zysk i zapłaci mniejszy podatek.

Zasób środków trwałych oraz zapasy surowców, materiałów i wyrobów gotowych tworzą majątek rzeczowy przedsiębiorstwa, jego kapitał fizyczny (nazywany dalej w skrócie kapitałem). Oprócz kapitału rzeczowego majątek przedsiębiorstwa obejmuje kapitał finansowy (gotówkę, wkłady pieniężne na rachunkach bankowych oraz różne papiery wartościowe, w tym akcje innych firm, weksle dłużników oraz obligacje).

Bilans przedsiębiorstwa to zestawienie wszystkich posiadanych aktywów (majątek rzeczowy, gotówka, papiery wartościowe, wkłady na rachunkach bankowych i należności u odbiorców) oraz pasywów, tzn. zobowiązań (nie zapłacone rachunki i długi, zaciągnięte kredyty). Kapitał własny jest równy nadwyżce aktywów nad zobowiązaniami. W bilansie spółki figuruje on po stronie pasywów, gdyż w istocie rzeczy należy do akcjonariuszy.

Od zysku brutto wykazanego w rachunku wyników firma płaci podatek dochodowy (zazwyczaj płaci także inne rodzaje podatków, wliczane do kosztów). Czysty zysk po opodatkowaniu (zysk netto) w spółce akcyjnej dzielony jest na dwie części: zysk do podziału między akcjonariuszy (otrzymują oni dochód od akcji zwany dywidendą) oraz zysk zatrzymany, przeznaczony na cele rozwojowe (inwestycje) bądź na spłacenie zobowią­zań. Zysk zatrzymany zwiększa wartość aktywów przedsiębiorstwa bądź zmniejsza rozmiary zobowiązań.

Koszt księgowy i pełny koszt ekonomiczny

Pełny rachunek kosztów powinien uwzględnić, obok kosztów księgo­wych, także nie rejestrowane elementy kosztów, jak koszt alternatywny użycia kapitału finansowego przedsiębiorstwa oraz wartość pracy właściciela (w firmie indywidualnej), jeżeli nie jest on zatrudniony w danej firmie i nie pobiera za swą pracę wynagrodzenia uwzględnianego w kosztach księgo­wych.

Ekonomista często definiuje koszt wykorzystania określonych zasobów nie jako sumę faktycznie poniesionych wydatków, lecz jako koszt alter­natywny, tzn. koszt utraconych możliwości. Jest to suma dochodów utraco­nych w wyniku niewykorzystania posiadanych zasobów — finansowych, kadrowych i rzeczowych — w najlepszym z istniejących alternatywnych zastosowań.

Koszty alternatywne można obliczyć tylko w przybliżeniu. Jeśli chodzi o alternatywny koszt zaangażowania własnego kapitału finansowego przed­siębiorstwa, to jego dolną granicą jest wysokość odsetek, które można by otrzymać wkładając ów kapitał na oprocentowany rachunek bankowy na taki sam okres. Alternatywny koszt własnej pracy właściciela można ob­liczyć w przybliżeniu, biorąc za podstawę wysokość wynagrodzenia, które mógłby on za taką samą pracę uzyskać wykonując ją zarobkowo w innej firmie.

W praktyce często pomija się trudny do oszacowania alternatywny koszt pracy właściciela, zwłaszcza gdy stanowi on stosunkowo niewielką pozycję w całości kosztów przedsiębiorstwa. W pełnym rachunku ekonomi­cznym należy jednak uwzględnić przynajmniej oprocentowanie własnego kapitału przedsiębiorstwa, liczone według odpowiedniej stopy procentowej, biorąc pod uwagę okres zamrożenia kapitału i stopień ryzyka.

W prowadzonej dalej analizie rachunku ekonomicznego przedsiębiorst­wa będziemy posługiwać się kategorią pełnego kosztu ekonomicznego, rozumianego jako suma kosztów księgowych oraz (nie uwzględnionych w kosztach księgowych) kosztów alternatywnych:

Koszt ekonomiczny = koszt księgowy + koszt alternatywny.

Należy podkreślić, że w oficjalnych dokumentach finansowych przedsię­biorstwa (np. w rachunku zysków i strat) w ciężar kosztów wolno wpisywać jedynie faktycznie poniesione, udokumentowane wydatki, w tym odsetki od pożyczonego kapitału i wynagrodzenia umowne zatrudnionych osób (z tytułu umowy o pracę, umowy-zlecenia, umowy o dzieło itp.). Nie można tam ujmować jakichkolwiek nie udokumentowanych wydatków, a tym bardziej pozycji, które nie są wydatkiem zewnętrznym w znaczeniu księgo­wym. Postulat uwzględnienia kosztów alternatywnych w postaci oprocen­towania własnego kapitału i wynagrodzenia pracy właściciela dotyczy jedynie analizy teoretycznej lub kontrolnego rachunku wyników, sporządza­nego na użytek wewnętrzny. W oficjalnym rachunku wyników, sporządza­nym do celów podatkowych, pozycji tych nie wolno wykazywać w ze­stawieniu kosztów.