Podsumowanie

Teoria konsumpcji obejmuje trzy poziomy analizy: teorię wyboru konsumenta, teorię popytu na dobra konsumpcyjne oraz teorię globalnej konsumpcji społecznej. W tym rozdziale analizowaliśmy problemy wyboru i zachowania rynkowe konsumentów.

Teoria wyboru konsumenta zakłada, że racjonalnie postępujący konsument stara się wydać posiadane pieniądze w taki sposób, aby zmaksymalizować sumę użyteczności czerpanej z konsumpcji różnych dóbr. Realizowana użyteczność określa jego dobrobyt materialny.

Użyteczność całkowita to suma pożytku, satysfakcji, zadowole­nia z konsumpcji jednego lub wielu dóbr. Użyteczność krańcowa to przyrost użyteczności związany z konsumpcją dodatkowej jednostki dane­go dobra.

Prawo malejącej użyteczności krańcowej orzeka, że użyteczność krańcowa danego dobra maleje ze wzrostem nabywanej i konsumowanej ilości. Optymalna dla konsumenta jest taka ilość dobra, przy której na­stępuje zrównanie użyteczności krańcowej z płaconą ceną (przy założeniu, że potrafi on porównać te wielkości).

Gusty (preferencje) konsumenta można przedstawić za pomocą krzywych obojętności. Krzywa obojętności wyraża różne kombinacje iloś­ciowe dwóch dóbr, charakteryzujące się jednakową użytecznością.

Krańcowa stopa substytucji informuje, z ilu jednostek jednego dobra skłonny jest zrezygnować konsument w zamian za dodatkową jednostkę drugiego dobra. Odzwierciedla ona relację użyteczności krańcowej tych dóbr, która zależy od gustów konsumenta oraz od tego, jaka ilość obu dóbr znajduje się już w jego koszyku.

Zdolność nabywczą konsumenta opisuje linia budżetowa, która pokazuje dostępne ilości dwóch dóbr przy posiadanym budżecie i ist­niejących na rynku cenach.

Aby zmaksymalizować użyteczność, konsument wybiera taką kom­binację dóbr, którą wyznacza punkt styczności linii budżetowej z najwyższą osiągalną krzywą obojętności. Odpowiada temu zrównanie krańcowej stopy substytucji z relacją cen. Takie rozwiązanie nazywamy optimum konsu­menta.

9. Wzrost dochodu realnego przesuwa w górę linię budżetową, powo­dując zwiększenie popytu na dobra normalne, a zmniejszenie popytu na dobra niższego rzędu.

10. Zmiany cen wywołują efekty: substytucyjny i dochodowy. Efekt substytucyjny polega na tym, że konsument zmniejsza zakupy dobra, które relatywnie zdrożało, zastępując je różnymi substytutami. Efekt dochodowy polega na tym, że konsument zmniejsza zakupy nie tylko tego dobra, które podrożało, lecz wszystkich dóbr normalnych (zwiększa zaś nabywaną ilość dóbr niższego rzędu). W większości przypadków efekt substytucyjny prze­waża nad efektem dochodowym. Stąd regułą jest spadek popytu na dane dobro przy wzroście jego ceny.

11. Wspó/czesne teorie uwzględniają wiele innych czynników kształ­tujących zachowania rynkowe konsumentów i określających rozmiary popytu na dobra konsumpcyjne. Dynamiczne modele konsumpcji wyjaś­niają decyzje dotyczące wydatków i oszczędności oraz zależność poziomu konsumpcji nie tylko od bieżącego dochodu, lecz również od posiadanego majątku oraz od kredytu. Biorą pod uwagę również psychologiczne i społe­czne determinanty, takie jak naśladownictwo, moda i przyzwyczajenia. Jednocześnie próbują objaśnić, w jaki sposób ludzie planują swe dochody i wydatki w dłuższym okresie.

12. Współczesne teorie konsumpcji objaśniają również kształtowanie się popytu na trwałe dobra konsumpcyjne. Popyt na dobra trwałego użytku łączy cechy popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego. Składa się on z popytu pierwotnego, zgłaszanego przez nowych nabywców, oraz popytu wtórnego (restytucyjnego), związanego z zastępowaniem zużytych lub prze­starzałych dóbr nowszymi odpowiednikami. Zakupy trwałych dóbr konsum­pcyjnych są przeważnie finansowane ze zgromadzonych oszczędności lub z zaciągniętych kredytów.

13. Pod względem poziomu dochodu na 1 mieszkańca Polska należy do grupy krajów średnio rozwiniętych. Od 1990 r. nastąpiła widoczna poprawa warunków życia większości polskich rodzin. Rynek jest obecnie obficie zaopatrzony w szeroką gamę towarów i usług. Nadal jednak dzieli nas ogromny dystans od poziomu dobrobytu materialnego osiągniętego w wy­soko rozwiniętych krajach zachodnich. Niepokojące są przy tym ogromne różnice w poziomie życia różnych grup ludności. Niedostatek zagląda w oczy nie tylko emerytom i bezrobotnym, lecz także wielodzietnym rodzinom pracowniczym. Wpływa to negatywnie na rozwój rodzin i ograni­cza przyrost demograficzny.