- •Студентлар өчен татар теле әсбабы (Учебное пособие по татарскому языку для русскоязычных студентов)
- •Для русскоязычных студентов
- •I часть. Язык как знаковая система
- •2 Нче дәрес. Сведения об истории татарского литературного языкаСведения языка
- •2 .2. Татарстан Республикасының дәүләт символлары һәм Конституциясе
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме (текстның эчтәлегенә туры киләме)?
- •4. Сүзләрнең төшеп калган кушымчаларын язып бетерегез.
- •5. Бирелгән вариантларны сайлап, җөмләләрне дәвам итегез.
- •6. Текстның 4 нче абзацыннан фигыльләр табып, таблицаны тутырыгыз.
- •3 Нче дәрес. Основы орфографии и пунктуации татарского литературного языка
- •Т атарстан халыклары
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4 Нче дәрес. “ Татар телендә тыныш билгеләре” – үзлектән эш - һәр очракны мисаллар өстендә аңлатырга.
- •5 Нче дәрес. Основы татарской речевой культуры
- •5.1. Принципы построения диалогической речи
- •Диалогларны укыгыз.
- •1. Тәкъдим ителгән схемага, терәк сүзләргә таянып, әңгәмә жанрына характеристика бирегез.
- •2. Текстларны укыгыз. Тексттагы вакыйгаларга мөнәсәбәтегезне белдерегез. Биремнәрне үтәгез.
- •3. Теләсә кайсы сөйләшүне ( мәсәлән, гаиләдә иртәнге аш вакытында сөйләшүне яки җитәкченең үзенең ярдәмчеләре белән эшкә кагылышлы мәсьәләләрдә сөйләшеп утыруын) әңгәмә дип атарга мөмкинме?
- •Эшлекле әңгәмә
- •5. Әңгәмә темасын, аның конкрет бурычларын һәм эшне оештыруны чагылдыручы җөмләләрне тиешле тавыш белән укып чыгыгыз.
- •6. Текстны укыгыз. Телефоннан сөйләшү кагыйдәләренә карата үз фикерегезне әйтегез. Әңгәмә//бәхәс оештырыгыз.
- •6 Нчы дәрес. Принципы построения монологической речи.
- •1. М. Галиев әсәреннән китерелгән өзекне авторның әйтелгәннәренә мөнәсәбәтен тавышыгызда чагылдырырлык итеп укыгыз.
- •2. Текстта автор тарафыннан әйтергә теләгән төп фикерне билгеләгез һәм үз сүзләрегез белән сөйләп чыгыгыз. Текстны укып бирү белән сөйләп бирү процессындагы аермалы һәм уртак якларны билгеләгез.
- •3. Сез һәр алымга тагын нинди этаплар өсти алырсыз, үзегез нинди алымнардан файдаланасыз.
- •4. Сезгә тәкъдим ителгән ситуацияләрнең кайсында нинди алымнан файдаланасыз яки файдаланыр идегез? Нигезләгез.
- •7. Сезнең булачак профессиягез өчен бу жанрларның кайсылары аеруча әһәмиятле
- •Т уй йолалары
- •1. Текстны укыгыз, тәрҗемә итегез.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •( Чыгыш әзерләргә)
- •8 .1. Функциональные стили современного татарского литературного языка и их взаимодействие
- •Классификация функциональных стилей татарского языка
- •Книжные стили татарского языка
- •Научный стиль татарского языка - Татар теленең фәнни стиле
- •Официально-деловой стиль татарского литературного языка - Татар теленең рәсми-эш стиле
- •Публицистический стиль татарского литературного языка - Татар теленең публицистик теле
- •Разговорный стиль татарского литературного языка - Татар теленең сөйләм теле
- •Стиль художественной литературы - Матур әдәбият стиле
- •9 Нчы дәрес. Коммуникативные качества речи
- •Многозначные слова
- •Омонимы
- •Антонимы
- •Синонимы
- •7. Мисаллардан тел һәм контекстуаль синонимнарны аерыгыз, аларның синонимлашуы нинди мәгънәви җирлеккә нигезләнүен аңлатыгыз.
- •Архаизмы, неологизмы
- •Фразеологизмы
- •II часть. Коммуникативно-практическая Ватаным Татарстан
- •10 Нчы дәрес.Конец формы Татарстан шәһәрләре
- •1. Текстны укыгыз, тәрҗемә итегез.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •11 Нче дәрес. “ Татарстан шәһәрләре турында сөйлисем килә” – үзлектән эш
- •1 2 Нче дәрес. Дөнья һәм татарлар
- •1. Текстны укыгыз, тәрҗемә итегез.
- •2. Үз сүзләрегез белән эчтәлеген сөйләгез.
- •А) Польшада яшәүче татарлар
- •1.5.2. Германиб) Кытайда яшәүче татарлар
- •В) Германиядә яшәүче татарлар
- •Г) Төркиядә яшәүче татарлар
- •15 Нче дәрес. “Бөтен дөньяга танылган татарлар”- үзлектән эш – чыгыш яисә презентация әзерләргә
- •16 Нчы дәрес. Матбугат, мәдәният, сәнгать.
- •1. Татарстан театрлары
- •17 Нче дәрес – үзлектән эш. Тема “ Татар телендәге тапшыруга бәяләмә бирергә”.
- •18 Нче дәрес. Татарстан музейлары, күргәзмә заллары
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме (текстның эчтәлегенә туры киләме)?
- •5. Күп нокталар урынына мәгънәсенә ярашлы сүзне языгыз.
- •6. Бирелгән сүзләрне синонимнары белән алмаштырыгыз.
- •19 Нчы дәрес – үзлектән эш. Тема: “Татар язучылары һәм шагыйрьләре”.
- •20 Нче дәрес. Татарстанның истәлекле һәм тарихи урыннары
- •Татар сәнгате
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4.Татар телендә халык җырларын тыңлау.
- •2.5. Татар матбугаты: кичә, бүген, киләчәге
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •21 Нче дәрес. Татарстанда югары уку йортлары
- •1. В.И. Ульянов - Ленин исемендәге Казан дәүләт университеты
- •2. Татар дәүләт гуманитар-педагогика университеты
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Сүзләрнең кушымчаларын язып бетерегез.
- •5. Текстның эчтәлегенә туры килгән вариантны сайлап, җөмләләрне тәмамлагыз.
- •6. Текстта билгеләнгән сүзләрнең синонимнарын табыгыз.
- •22 Нче дәрес – үзлектән эш. Тема: “ Безнең уку йорты, аның тарихы”.
- •23 Нче дәрес. Казан дәүләт техника университеты
- •1. Сорауларга җавап бирегез.
- •Казан дәүләт энергетика университеты
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Кушымчаларны язып бетерегез.
- •5. Нокталар урынына мәгънәсе туры килгән сүзләрне куегыз.
- •24 Нче дәрес. Казан дәүләт финанс-икътисад университеты
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Нокталар урынына тиешле аффикслар куеп языгыз.
- •5. Нокталар урынына тиешле сүзләрне куеп языгыз.
- •Казан дәүләт аграр университеты
- •Сәнәгать.
- •1.Энергетика
- •1. Текстны укыгыз.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •5.Мәгънәсе ягыннан туры килүче сүзне сайлагыз.
- •6. Дөрес тәрҗемәне табыгыз.
- •2.Авиация
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •5. Текстның кыскача планын төзегез.
- •26 Нчы дәрес. Автомобильләр һәм азык-төлек сәнәгате.
- •Азык-төлек сәнәгате
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фикер дөресме?
- •27 Нче дәрес. С.Р. №8 “Фән һәм мәгариф” – текст белән эш
- •1. Икътисадта акча
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Нокталар урынына кирәкле аффикслар куеп языгыз.
- •5. Түбәндәге сүзләрнең синонимнарын табыгыз: кеше, бәя, сәүдә, мал-туар. Ә сез беләсезме?
- •2.Маркетинг
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Нокталар урынына кирәкле аффикслар куеп языгыз.
- •5. Нокталар урынына тиешле сүзләрне куеп языгыз.
- •3. Реклама
- •4. Визит карточкасы
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Нокталар урынына тиешле аффикслар куеп языгыз.
- •5. Брокер
- •6. Белемнәрне ныгыту
- •30 Нчы дәрес. Авыл хуҗалыгы һәм экология.
- •1.Татарстанда авыл хуҗалыгы
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Аффиксларны дөрес итеп куегыз.
- •5. Түбәндәге җөмләләрдә фигыльләрнең дөрес формаларын куегыз.
- •2. Кеше һәм табигать
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •Тест 1 вариант
- •Тест 2 вариант
- •9. Исемнәрне юнәлеш килешендә куегыз.
- •Биремнәр:
- •31 Нче дәрес.С.Р. № 9 Текст белән эш: тәрҗемә итү, редакцияләү.
- •32 Нче дәрес. С.Р. №10 “ Минем булачак һөнәрем” темасына диолог төзү.
- •3 3 Нче дәрес. Социаль өлкә. Гаилә – дәүләтнең баласы ул
- •2. Тиешле кушымчаларны куегыз.
- •Чыныккан – чирен еккан.
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •2. Тиешле кушымчаларны куегыз.
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Нокталар урынына тиешле сүзләрне куеп языгыз:
- •5. Дөрес тәрҗемәне табыгыз:
- •36 Нче дәрес. Спорт һәм яшьләр.
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Тексттан килеш һәм тартым кушымчалы исемнәрне язып алыгыз.
- •5. Шул ук сүзләр белән сүзтезмәләр төзегез.
- •2 . Сәясәттә яшьләр.
- •37 Нче дәрес. Зарарлы гадәтләр.
- •1 1.4. Интернет челтәреИнтернет челтәре.
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
1 1.4. Интернет челтәреИнтернет челтәре.
Бүгенге көндә кешелек тормышын интернет челтәреннән башка күз алдына китерү мөмкин түгел, дисәк, арттыру булмас. Бигрәк тә яшьләр интернет сайтларында көннәр буе утырырга әзерләр. Мондый кызыксыну һәм мавыгу туктаусыз алга барган тормыштан артка калмау, барлык яңалыктан да хәбәрдар булып тору ягыннан бик тә отышлы. Әмма яшьләрнең җанлы сәнгать, матур әдәбият, музей һәм күргәзмәләр, театрлардан елдан-ел читләшүе беркадәр борчу тудыра. Яшьләрнең фикеренчә, интернет аша мәдәният, фән, сәясәт, икътисад, күңел ачу юнәлешләрендә барлык яңалыкны белү күпкә тизрәк һәм үтемлерәк. Моның өчен яныңда телефон, ноутбук яисә компьютер һәм югары тизлекле интернет булу җитә.
Бүгенге яшьләр бик җанлы һәм актив тормыш белән яши. Алар үзләре төрле сайтлар эшләү, программалар булдыру белән кызыксына. Бүген яшьләр "сыйныфташлар", "контакт" сайтлары аша аралаша, шулай ук төрле танышу сайтлары да алар арасында популяр.
Соңгы вакытта интернет челтәренең үсешенә коммуникация системаларының үсеше дә тәэсир ясый. Бүген интернетка тоташуның югары тизлеге реаль вакыт режимында информация алу мөмкинлеге бирә, мәсәлән, web-камера аша аралашу.
Кәрәзле телефоннар аша интернетка тоташу (яңа 3G технологиясе) Dual-Up технологиясе буенча стационар телефон аша интернетка тоташудан бер дә аерылмый.
Хәзер кафе һәм рестораннарда Wi-Fi технологиясе аша интернетка тоташуны яшьләр бик тә үз итә. Алар шул рәвешле дуслары белән аралаша һәм күп кенә яңалыкларны On-line режимында белешә ала. Интернетка EDGE, GPRS, 3G, Wi-Fi системасында чылбырсыз тоташу технологиясе яшьләр тормышын җанландыра, тизләтә, мавыктыргыч итә.
Б и р е м н ә р
1. Текстны укыгыз.
2. Сорауларга җавап бирегез.
1) Интернет челтәре яшьләр тормышында нинди роль уйный?
2) Интернет заман яшьләрен сәнгатьтән, реаль яшәештән читләштермиме?
3) Яшьләр арасында бүген нинди сайтлар популяр?
4) Сез интернет мөмкинлекләрен нинди максатларда кулланыр идегез?
5) Интернетның өстенлекле яклары нәрсәдә?
3. Бу фактлар дөресме?
1. Интернет тормышка әкренлек белән үтеп керә.
-дөрес
-дөрес түгел
2. Интернет - яшьләрнең аерылгысыз дусты һәм киңәшчесе.
-дөрес
-дөрес түгел
3. Интернет - туктаусыз алга барган тормышның бер тармагы.
-дөрес
-дөрес түгел
ТЕСТ
Начало формы
1. Кызыксыну һәм мавыгу сүзләре нинди сүз төркеменә карый? исем фигыль исем фигыль рәвеш
2. Югары тизлекле интернет сүзтезмәсе ничек тәрҗемә ителә? высокоскоростной интернет скоростной интернет интернет с высокой скоростью мобильный интернет
3. Бүген яшьләр бу сайтларны яхшы белә. сүзтезмә җөмлә гади җөмлә кушма җөмлә
4. Сыйныфташ сүзе ничек тәрҗемә ителә? класс одноклассник сокурсник кабинет
5. Интернетка төшем килеше кушымчасы чыгыш килеше кушымчасы урын-вакыт килеше кушымчасы юнәлеш килеше кушымчасы
6. ... тизлекле интернет сүзтезмәсендә нинди сүз төшеп калган? биек югары киң зур
7. Режим...нда сүзендә нинди кушымча төшеп калган? - ы - е - а - и
8. web-камера аша аралашу сүзтезмәсендә аша сүзе ничек тәрҗемә ителә? ешь ест как через
10. Сәнгать сүзендә: 7 аваз, 7 хәреф 7 аваз, 6 хәреф 6 аваз, 7 хәреф 6 аваз, 6 хәреф
Яшьләрнең
шөгыльләре.5.
Яшьләрнең шөгыльләре
Яшьләр бүген хәрәкәтне кулайрак күрә. Шуңа да алар төрле экстремаль шөгыльләр белән мавыга башлады. Казан шәһәрен юкка гына экстрим шәһәр дип атамыйлар. Казан шәһәрендә бүген сноуборд, new school, скейтборд, роликлар, вейкборд, маунтинборд, брейк данс, футбег, паркур, граффити, фингерборд кебек юнәлешләр билгеле. Шулар арасында яшьләрне бик тә кызыксындырганы - паркур. Паркур - каршылыкларны тиз генә үтәргә өйрәтә торган дисциплина. Аны XXI гасыр тормышы фәлсәфәсе дип тә атыйлар. Паркур күп кенә илләрдә "хулиганнар шөгыле" саналса да, кайбер европа шәһәрләрендә паркур өчен махсус парклар әзерли башлаганнар, ә Лиссе шәһәрендә 20 нче июльдә ел саен паркур көннәре үткәрелә.
Бу термин иң элек ат спортында гына кулланылып, атлар үтәргә тиешле каршылыклы трассаның бер төрен белдергән. Вакытлар узу белән каршылыкларны үтү өчен атлар һич тә кирәк түгеллеге ачыкланган. Бу фикерне беренчеләрдән булып Давид Белль и Себастьян Фука әйтеп, заманча паркурны тудыручылар булганнар. Давид Белль кечкенә чагында кыяга менүчеләр өчен махсус куелган стенага менеп уйный торган булган. Әтисе каршы килгәннән соң, ул агач башыннан йөри башлаган. 1987 елда аны Себастьян Фука күреп ала һәм алар бергәләшеп, үз янына яшьләрне җыеп, бу шөгыльләрен дәвам итәләр. Себастьян Фука фикеренчә, "паркур - күчеш сәнгате саналган балалар уены". Паркур белән шөгыльләнүче кешеләрне трейсерлар дип атыйлар. Алар шәһәрдәге махсус билгеләнгән каршылыкларны бернинди ярдәмче предметларсыз, ягъни акробатика, гимнастика, йөгерү, кыяга менү алымнарын гына кулланып үтәргә тиеш. Трейсерлар өчен төп каршылык - агачлар, стеналар, түбәләр. Ә дистанцияне узганда ярдәмче кораллар ролен стеналардагы тишекләр, чыгып торган урыннар һ.б. үти. Каршылыкларны үткәндә иң әһәмиятле моментлар булып трейсерның реакция тизлеге, обстановканы һәм үз мөмкинлекләрен бәяли белүе санала. Әлбәттә, бу шөгыль бик куркынычлардан санала, әмма трейсерлар аны куркынычка санамыйча, бары тик яшәү рәвеше, яшәү фәлсәфәсе дип кенә кабул итәләр.
С ү з л е к
хәрәкәт - движение
юнәлеш - направление
каршылык - препятствие
ачыкланган - выяснилось
заманча - современный
күчеш сәнгате - искусство передвижения
кыяга менү - скалолазание
чыгып торган урын - выпуклость
үз мөмкинлекләрен бәяли белү - умение оценивать свои возможности
яшәү рәвеше - образ жизни
фәлсәфә - философия
Б и р е м н ә р
1. Текстны укыгыз.
2. Сорауларга җавап бирегез.
1) Казан шәһәрендә яшьләр нәрсә белән шөгыльләнә?
2) Паркур нидән гыйбарәт дисциплина?
3) Паркур республикабызда кулланылыштамы?
4) Бу термин элек нәрсәне белдергән?
5) Паркур юнәлешенең башында кемнәр торган?
3. Бу фактлар дөресме?
1. Паркурны XXI гасыр тормышы фәлсәфәсе дип атыйлар.
- дөрес
-дөрес түгел
2 Лиссе шәһәрендә 20 июньдә ел саен паркур көннәре үткәрелә.
- дөрес
-дөрес түгел
3. Паркур белән шөгыльләнүче кешеләрне трейсерлар дип атыйлар.
- дөрес
-дөрес түгел
4. Паркур бик куркыныч шөгыль саналмый.
- дөрес
-дөрес түгел
4. Яшьләрнең башка шөгыльләре турында чыгыш әзерләгез.
ТЕСТ
Начало формы
1. Казан – Татарстанның ... . башкаласы баш шәһәре төп үзәге төп шәһәре
2. Шөгыль сүзенең тәрҗемәсе привычка занятие увлечение игра
3. Яшьләр бүген хәрәкәт... кулайрак күрә. – тән – кә – дән – не
4. Паркур – ... тиз генә үтәргә өйрәтә торган дисциплина. авырлыкларны каршылыкларны араны дистанцияне
5. Шуучылар нинди сүз төркеме? исем фигыль исем фигыль сыйфат
6. Лиссе шәһәрендә паркур көннәре кайчан үткәрелә? 20 июльдә 20 июньдә 12 июльдә 12 июньдә
7. Саналса нинди фигыль? хикәя фигыль боерык фигыль шарт фигыль сыйфат фигыль
8. Себастьян Фука фикеренчә, “паркур – күчеш сәнгате саналган балалар уены”. килеш кушымчасы тартым кушымчасы изафә кушымчалары 3 зат тартым кушымчалары
9. Паркур белән шөгыльләнүчеләрне кем дип атыйлар? трейсерлар трейдерлар тренерлар паркурлар
10. Мөмкинлек сүзенең тәрҗемәсе разрешение возможность разрешенность просьба
