- •Студентлар өчен татар теле әсбабы (Учебное пособие по татарскому языку для русскоязычных студентов)
- •Для русскоязычных студентов
- •I часть. Язык как знаковая система
- •2 Нче дәрес. Сведения об истории татарского литературного языкаСведения языка
- •2 .2. Татарстан Республикасының дәүләт символлары һәм Конституциясе
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме (текстның эчтәлегенә туры киләме)?
- •4. Сүзләрнең төшеп калган кушымчаларын язып бетерегез.
- •5. Бирелгән вариантларны сайлап, җөмләләрне дәвам итегез.
- •6. Текстның 4 нче абзацыннан фигыльләр табып, таблицаны тутырыгыз.
- •3 Нче дәрес. Основы орфографии и пунктуации татарского литературного языка
- •Т атарстан халыклары
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4 Нче дәрес. “ Татар телендә тыныш билгеләре” – үзлектән эш - һәр очракны мисаллар өстендә аңлатырга.
- •5 Нче дәрес. Основы татарской речевой культуры
- •5.1. Принципы построения диалогической речи
- •Диалогларны укыгыз.
- •1. Тәкъдим ителгән схемага, терәк сүзләргә таянып, әңгәмә жанрына характеристика бирегез.
- •2. Текстларны укыгыз. Тексттагы вакыйгаларга мөнәсәбәтегезне белдерегез. Биремнәрне үтәгез.
- •3. Теләсә кайсы сөйләшүне ( мәсәлән, гаиләдә иртәнге аш вакытында сөйләшүне яки җитәкченең үзенең ярдәмчеләре белән эшкә кагылышлы мәсьәләләрдә сөйләшеп утыруын) әңгәмә дип атарга мөмкинме?
- •Эшлекле әңгәмә
- •5. Әңгәмә темасын, аның конкрет бурычларын һәм эшне оештыруны чагылдыручы җөмләләрне тиешле тавыш белән укып чыгыгыз.
- •6. Текстны укыгыз. Телефоннан сөйләшү кагыйдәләренә карата үз фикерегезне әйтегез. Әңгәмә//бәхәс оештырыгыз.
- •6 Нчы дәрес. Принципы построения монологической речи.
- •1. М. Галиев әсәреннән китерелгән өзекне авторның әйтелгәннәренә мөнәсәбәтен тавышыгызда чагылдырырлык итеп укыгыз.
- •2. Текстта автор тарафыннан әйтергә теләгән төп фикерне билгеләгез һәм үз сүзләрегез белән сөйләп чыгыгыз. Текстны укып бирү белән сөйләп бирү процессындагы аермалы һәм уртак якларны билгеләгез.
- •3. Сез һәр алымга тагын нинди этаплар өсти алырсыз, үзегез нинди алымнардан файдаланасыз.
- •4. Сезгә тәкъдим ителгән ситуацияләрнең кайсында нинди алымнан файдаланасыз яки файдаланыр идегез? Нигезләгез.
- •7. Сезнең булачак профессиягез өчен бу жанрларның кайсылары аеруча әһәмиятле
- •Т уй йолалары
- •1. Текстны укыгыз, тәрҗемә итегез.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •( Чыгыш әзерләргә)
- •8 .1. Функциональные стили современного татарского литературного языка и их взаимодействие
- •Классификация функциональных стилей татарского языка
- •Книжные стили татарского языка
- •Научный стиль татарского языка - Татар теленең фәнни стиле
- •Официально-деловой стиль татарского литературного языка - Татар теленең рәсми-эш стиле
- •Публицистический стиль татарского литературного языка - Татар теленең публицистик теле
- •Разговорный стиль татарского литературного языка - Татар теленең сөйләм теле
- •Стиль художественной литературы - Матур әдәбият стиле
- •9 Нчы дәрес. Коммуникативные качества речи
- •Многозначные слова
- •Омонимы
- •Антонимы
- •Синонимы
- •7. Мисаллардан тел һәм контекстуаль синонимнарны аерыгыз, аларның синонимлашуы нинди мәгънәви җирлеккә нигезләнүен аңлатыгыз.
- •Архаизмы, неологизмы
- •Фразеологизмы
- •II часть. Коммуникативно-практическая Ватаным Татарстан
- •10 Нчы дәрес.Конец формы Татарстан шәһәрләре
- •1. Текстны укыгыз, тәрҗемә итегез.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •11 Нче дәрес. “ Татарстан шәһәрләре турында сөйлисем килә” – үзлектән эш
- •1 2 Нче дәрес. Дөнья һәм татарлар
- •1. Текстны укыгыз, тәрҗемә итегез.
- •2. Үз сүзләрегез белән эчтәлеген сөйләгез.
- •А) Польшада яшәүче татарлар
- •1.5.2. Германиб) Кытайда яшәүче татарлар
- •В) Германиядә яшәүче татарлар
- •Г) Төркиядә яшәүче татарлар
- •15 Нче дәрес. “Бөтен дөньяга танылган татарлар”- үзлектән эш – чыгыш яисә презентация әзерләргә
- •16 Нчы дәрес. Матбугат, мәдәният, сәнгать.
- •1. Татарстан театрлары
- •17 Нче дәрес – үзлектән эш. Тема “ Татар телендәге тапшыруга бәяләмә бирергә”.
- •18 Нче дәрес. Татарстан музейлары, күргәзмә заллары
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме (текстның эчтәлегенә туры киләме)?
- •5. Күп нокталар урынына мәгънәсенә ярашлы сүзне языгыз.
- •6. Бирелгән сүзләрне синонимнары белән алмаштырыгыз.
- •19 Нчы дәрес – үзлектән эш. Тема: “Татар язучылары һәм шагыйрьләре”.
- •20 Нче дәрес. Татарстанның истәлекле һәм тарихи урыннары
- •Татар сәнгате
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4.Татар телендә халык җырларын тыңлау.
- •2.5. Татар матбугаты: кичә, бүген, киләчәге
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •21 Нче дәрес. Татарстанда югары уку йортлары
- •1. В.И. Ульянов - Ленин исемендәге Казан дәүләт университеты
- •2. Татар дәүләт гуманитар-педагогика университеты
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Сүзләрнең кушымчаларын язып бетерегез.
- •5. Текстның эчтәлегенә туры килгән вариантны сайлап, җөмләләрне тәмамлагыз.
- •6. Текстта билгеләнгән сүзләрнең синонимнарын табыгыз.
- •22 Нче дәрес – үзлектән эш. Тема: “ Безнең уку йорты, аның тарихы”.
- •23 Нче дәрес. Казан дәүләт техника университеты
- •1. Сорауларга җавап бирегез.
- •Казан дәүләт энергетика университеты
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Кушымчаларны язып бетерегез.
- •5. Нокталар урынына мәгънәсе туры килгән сүзләрне куегыз.
- •24 Нче дәрес. Казан дәүләт финанс-икътисад университеты
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Нокталар урынына тиешле аффикслар куеп языгыз.
- •5. Нокталар урынына тиешле сүзләрне куеп языгыз.
- •Казан дәүләт аграр университеты
- •Сәнәгать.
- •1.Энергетика
- •1. Текстны укыгыз.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •5.Мәгънәсе ягыннан туры килүче сүзне сайлагыз.
- •6. Дөрес тәрҗемәне табыгыз.
- •2.Авиация
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •5. Текстның кыскача планын төзегез.
- •26 Нчы дәрес. Автомобильләр һәм азык-төлек сәнәгате.
- •Азык-төлек сәнәгате
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фикер дөресме?
- •27 Нче дәрес. С.Р. №8 “Фән һәм мәгариф” – текст белән эш
- •1. Икътисадта акча
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Нокталар урынына кирәкле аффикслар куеп языгыз.
- •5. Түбәндәге сүзләрнең синонимнарын табыгыз: кеше, бәя, сәүдә, мал-туар. Ә сез беләсезме?
- •2.Маркетинг
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Нокталар урынына кирәкле аффикслар куеп языгыз.
- •5. Нокталар урынына тиешле сүзләрне куеп языгыз.
- •3. Реклама
- •4. Визит карточкасы
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Нокталар урынына тиешле аффикслар куеп языгыз.
- •5. Брокер
- •6. Белемнәрне ныгыту
- •30 Нчы дәрес. Авыл хуҗалыгы һәм экология.
- •1.Татарстанда авыл хуҗалыгы
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Аффиксларны дөрес итеп куегыз.
- •5. Түбәндәге җөмләләрдә фигыльләрнең дөрес формаларын куегыз.
- •2. Кеше һәм табигать
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •Тест 1 вариант
- •Тест 2 вариант
- •9. Исемнәрне юнәлеш килешендә куегыз.
- •Биремнәр:
- •31 Нче дәрес.С.Р. № 9 Текст белән эш: тәрҗемә итү, редакцияләү.
- •32 Нче дәрес. С.Р. №10 “ Минем булачак һөнәрем” темасына диолог төзү.
- •3 3 Нче дәрес. Социаль өлкә. Гаилә – дәүләтнең баласы ул
- •2. Тиешле кушымчаларны куегыз.
- •Чыныккан – чирен еккан.
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •2. Тиешле кушымчаларны куегыз.
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Нокталар урынына тиешле сүзләрне куеп языгыз:
- •5. Дөрес тәрҗемәне табыгыз:
- •36 Нче дәрес. Спорт һәм яшьләр.
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Тексттан килеш һәм тартым кушымчалы исемнәрне язып алыгыз.
- •5. Шул ук сүзләр белән сүзтезмәләр төзегез.
- •2 . Сәясәттә яшьләр.
- •37 Нче дәрес. Зарарлы гадәтләр.
- •1 1.4. Интернет челтәреИнтернет челтәре.
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
4. Визит карточкасы
Эшлекле партнерлар белән беренче очрашканда иң мәҗбүри атрибут - визит карточкалары алмашу. Бизнес этикетында алар мөһим роль уйный. Япония, Кытай, Кореяда ул теләсә нинди документны алыштыра да ала.
Визит карточкасының бер ягы татарча, урысча, икенче ягы - инглизчә, французча яки кайсы илгә барасыз - шул ил телендә басыла. Анда чит ил кешеләре аңларлык итеп үзеңнең хезмәт урының, вазифаң күрсәтелергә тиеш. Кечкенә генә хәйлә шунда, визит карточкасында ике-өч телефон номеры булу чит ил кешесендә дәрәҗәле, күп хезмәткәрле фирма белән эш итәбез икән дигән тәэсир тудыра.
Визит карточкаларын алмашу катгый төстә рангларга карап эшләнә. Алмашу делегациянең иң югары урынында эшләүче дәрәҗәле кешедән башлана. Шуңа күрә тәрҗемәчеләр яки озатып йөрүчеләр белән алдан ук сөйләшеп куегыз, алар сезгә сиздермичә генә үзләренең «босс»ларын күрсәтсеннәр. Югыйсә, уңайсыз хәлдә калуың мөмкин. Чит илгә барганда, эш бераз җиңелрәк, чөнки беренче булып визит карточкаларын хуҗалар бирә.
Визит карточкасын уң кул белән бирергә кирәк. Бирүче дә, алучы да җиңелчә генә баш ия. Карточканы алгач, партнерның исемен кычкырып укырга һәм аның эш вазифасын ачыклап, аңлап калырга кирәк.
Үзегезгә бирелгән визит карточкаларын бөгәрләргә, аңа язарга, хуҗасы алдында кулда уйнатырга ярамый. Бу - хөрмәт итмәү билгесе, һәм сез партнерыгызны үпкәләтүегез ихтимал.
Б и р е м н ә р
1. Текстны укыгыз.
2. Сорауларга җавап бирегез.
1) Бизнес этикетында визит карточкалары нинди роль уйный?
2) Визит карточкасы нинди таләпләргә җавап бирергә тиеш?
3) Визит карточкаларын алмашу кагыйдәләре нинди?
4) Чит илдә визит карточкаларын беренче булып кем бирә?
5) Визит карточкасын алгач, үзеңне ничек тотарга кирәк?
3. Бу фактлар дөресме?
1. Визит карточкасын сул кул белән бирергә кирәк.
-Дөрес
-Дөрес түгел
2. Үзегезгә бирелгән визит карточкаларын бөгәрләргә, аңа язарга, хуҗасы алдында кулда уйнатырга ярамый.
-Дөрес
-Дөрес түгел
3. Визит карточкаларын алмашу рангларга карап эшләнми.
-Дөрес
-Дөрес түгел
4. Нокталар урынына тиешле аффикслар куеп языгыз.
Бизнес этикетын… алар мөһим роль уйный. Япония, Кытай, Корея… ул теләсә нинди документны алыштыра да ала. Анда чит ил кешеләре аңларлык итеп үзең …. хезмәт урын….. , вазифа….. күрсәтелергә тиеш. Кечкенә генә хәйлә шунда, визит карточка…. ике-өч телефон номер….. булу чит ил кеше…… дәрәҗәле, күп хезмәткәрле фирма белән эш итәбез икән дигән тәэсир тудыра. Визит карточка….. алмашу катгый төстә рангларга карап эшләнә.
5. Вазифа, тәэсир, хәйлә, хезмәт урыны сүзләрен кулланып җөмләләр төзегез.
5. Брокер
Бу сүз гади генә итеп әйткәндә, «арадашчы» дигән мәгънәне белдерә.
Гадәттә, брокер клиентның кушуы буенча һәм аның исәбенә алыш-биреш алып бара. Ул - товар сатканда, төрле хезмәтләр күрсәткәндә, шулай ук товар, кыйммәтле кәгазьләр белән биржа операцияләре үткәргәндә төп арадашчы.
Әйтик, бер хуҗалыкка трактор, запас частьлар кирәк, ә ул аны үзе таба алмый, ди. Бу очракта хуҗалык брокер конторасына мөрәҗәгать итә ала. Кирәкле запас частьларның кемнәрдә булуы брокерга мәгълүм. Тик кече предприятие аларны сумнарга сатарга теләми. Аңа валюта кирәк, яисә ул, бартер тәртибендә, карабодай, бал алырга исәпли. Брокер беренче клиентына, ягъни хуҗалык вәкиленә, шул фикерне җиткерә. Хуҗалыкта артык карабодай ярмасы бар икән, брокер ике клиент белән сөйләшүләр алып бара, алмашу күләмен, бәясен ачыклый. Ниһаять, якларны килештерә һәм товар алмашу мәсьәләсе хәл ителә.
Брокер үз хезмәтенә тиешле өлешне ала. Билгеле, бу да килешү нигезендә эшләнә.
Брокер хезмәтен аерым затлар, фирма һәм оешмалар үти. Аларның күпчелеге эре компанияләрне тәшкил итә. Брокер клиентлар белән төзелгән махсус килешү нигезендә эш итә. Алар клиентларга өстәмә хезмәт тә күрсәтә. Әйтик, ул товар базарын өйрәнүдә, төрле рекламалар бирүдә, күп кенә очракта клиентларына әйбәт кенә кредит алуда ярдәм итәргә мөмкин. Брокер конторалары биржаларда да оеша, төрле төбәкләрдә урнашып, биржа белән клиентлар арасында арадашчы буларак та эш итә.
Б и р е м н ә р
1. Текстны укыгыз.
2. Сорауларга җавап бирегез.
1) Брокер сүзе нинди мәгънәдә кулланыла?
2) Брокер нинди эшләр башкара?
3) Брокер товар алмашу мәсьәләсен ничек хәл итә?
4) Брокер хезмәтен кемнәр үти?
5) Брокер конторалары кайларда оеша?
3. Бу фактлар дөресме?
1. Брокер хезмәтен аерым затлар, фирма һәм оешмалар үти.
-Дөрес
-Дөрес түгел
2. Аларның күпчелеге эре компанияләрне тәшкил итә.
-Дөрес
-Дөрес түгел
3. Брокер клиентлар белән эш иткәндә махсус килешү төзеп тормый.
-Дөрес
-Дөрес түгел
4. Нокталар урынына кирәкле аффикслар куеп языгыз.
Аңа валюта кирәк, яисә ул, бартер тәртибендә, карабодай, бал алырга исәп… . Брокер беренче клиентына, ягъни хуҗалык вәкиленә, шул фикерне җиткер….. . Хуҗалыкта артык карабодай ярмасы бар икән, брокер ике клиент белән сөйләшүләр алып бар…… , алмашу күләмен, бәясен ачыкл(а)….. Ниһаять, якларны килештер….. һәм товар алмашу мәсьәләсе хәл ител…. Брокер үз хезмәтенә тиешле өлешне ал…. .
5. Хезмәтенә дигән сүздәге хәрефләрдән яңа сүзләр уйлап языгыз.