
- •Студентлар өчен татар теле әсбабы (Учебное пособие по татарскому языку для русскоязычных студентов)
- •Для русскоязычных студентов
- •I часть. Язык как знаковая система
- •2 Нче дәрес. Сведения об истории татарского литературного языкаСведения языка
- •2 .2. Татарстан Республикасының дәүләт символлары һәм Конституциясе
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме (текстның эчтәлегенә туры киләме)?
- •4. Сүзләрнең төшеп калган кушымчаларын язып бетерегез.
- •5. Бирелгән вариантларны сайлап, җөмләләрне дәвам итегез.
- •6. Текстның 4 нче абзацыннан фигыльләр табып, таблицаны тутырыгыз.
- •3 Нче дәрес. Основы орфографии и пунктуации татарского литературного языка
- •Т атарстан халыклары
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4 Нче дәрес. “ Татар телендә тыныш билгеләре” – үзлектән эш - һәр очракны мисаллар өстендә аңлатырга.
- •5 Нче дәрес. Основы татарской речевой культуры
- •5.1. Принципы построения диалогической речи
- •Диалогларны укыгыз.
- •1. Тәкъдим ителгән схемага, терәк сүзләргә таянып, әңгәмә жанрына характеристика бирегез.
- •2. Текстларны укыгыз. Тексттагы вакыйгаларга мөнәсәбәтегезне белдерегез. Биремнәрне үтәгез.
- •3. Теләсә кайсы сөйләшүне ( мәсәлән, гаиләдә иртәнге аш вакытында сөйләшүне яки җитәкченең үзенең ярдәмчеләре белән эшкә кагылышлы мәсьәләләрдә сөйләшеп утыруын) әңгәмә дип атарга мөмкинме?
- •Эшлекле әңгәмә
- •5. Әңгәмә темасын, аның конкрет бурычларын һәм эшне оештыруны чагылдыручы җөмләләрне тиешле тавыш белән укып чыгыгыз.
- •6. Текстны укыгыз. Телефоннан сөйләшү кагыйдәләренә карата үз фикерегезне әйтегез. Әңгәмә//бәхәс оештырыгыз.
- •6 Нчы дәрес. Принципы построения монологической речи.
- •1. М. Галиев әсәреннән китерелгән өзекне авторның әйтелгәннәренә мөнәсәбәтен тавышыгызда чагылдырырлык итеп укыгыз.
- •2. Текстта автор тарафыннан әйтергә теләгән төп фикерне билгеләгез һәм үз сүзләрегез белән сөйләп чыгыгыз. Текстны укып бирү белән сөйләп бирү процессындагы аермалы һәм уртак якларны билгеләгез.
- •3. Сез һәр алымга тагын нинди этаплар өсти алырсыз, үзегез нинди алымнардан файдаланасыз.
- •4. Сезгә тәкъдим ителгән ситуацияләрнең кайсында нинди алымнан файдаланасыз яки файдаланыр идегез? Нигезләгез.
- •7. Сезнең булачак профессиягез өчен бу жанрларның кайсылары аеруча әһәмиятле
- •Т уй йолалары
- •1. Текстны укыгыз, тәрҗемә итегез.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •( Чыгыш әзерләргә)
- •8 .1. Функциональные стили современного татарского литературного языка и их взаимодействие
- •Классификация функциональных стилей татарского языка
- •Книжные стили татарского языка
- •Научный стиль татарского языка - Татар теленең фәнни стиле
- •Официально-деловой стиль татарского литературного языка - Татар теленең рәсми-эш стиле
- •Публицистический стиль татарского литературного языка - Татар теленең публицистик теле
- •Разговорный стиль татарского литературного языка - Татар теленең сөйләм теле
- •Стиль художественной литературы - Матур әдәбият стиле
- •9 Нчы дәрес. Коммуникативные качества речи
- •Многозначные слова
- •Омонимы
- •Антонимы
- •Синонимы
- •7. Мисаллардан тел һәм контекстуаль синонимнарны аерыгыз, аларның синонимлашуы нинди мәгънәви җирлеккә нигезләнүен аңлатыгыз.
- •Архаизмы, неологизмы
- •Фразеологизмы
- •II часть. Коммуникативно-практическая Ватаным Татарстан
- •10 Нчы дәрес.Конец формы Татарстан шәһәрләре
- •1. Текстны укыгыз, тәрҗемә итегез.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •11 Нче дәрес. “ Татарстан шәһәрләре турында сөйлисем килә” – үзлектән эш
- •1 2 Нче дәрес. Дөнья һәм татарлар
- •1. Текстны укыгыз, тәрҗемә итегез.
- •2. Үз сүзләрегез белән эчтәлеген сөйләгез.
- •А) Польшада яшәүче татарлар
- •1.5.2. Германиб) Кытайда яшәүче татарлар
- •В) Германиядә яшәүче татарлар
- •Г) Төркиядә яшәүче татарлар
- •15 Нче дәрес. “Бөтен дөньяга танылган татарлар”- үзлектән эш – чыгыш яисә презентация әзерләргә
- •16 Нчы дәрес. Матбугат, мәдәният, сәнгать.
- •1. Татарстан театрлары
- •17 Нче дәрес – үзлектән эш. Тема “ Татар телендәге тапшыруга бәяләмә бирергә”.
- •18 Нче дәрес. Татарстан музейлары, күргәзмә заллары
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме (текстның эчтәлегенә туры киләме)?
- •5. Күп нокталар урынына мәгънәсенә ярашлы сүзне языгыз.
- •6. Бирелгән сүзләрне синонимнары белән алмаштырыгыз.
- •19 Нчы дәрес – үзлектән эш. Тема: “Татар язучылары һәм шагыйрьләре”.
- •20 Нче дәрес. Татарстанның истәлекле һәм тарихи урыннары
- •Татар сәнгате
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4.Татар телендә халык җырларын тыңлау.
- •2.5. Татар матбугаты: кичә, бүген, киләчәге
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •21 Нче дәрес. Татарстанда югары уку йортлары
- •1. В.И. Ульянов - Ленин исемендәге Казан дәүләт университеты
- •2. Татар дәүләт гуманитар-педагогика университеты
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Сүзләрнең кушымчаларын язып бетерегез.
- •5. Текстның эчтәлегенә туры килгән вариантны сайлап, җөмләләрне тәмамлагыз.
- •6. Текстта билгеләнгән сүзләрнең синонимнарын табыгыз.
- •22 Нче дәрес – үзлектән эш. Тема: “ Безнең уку йорты, аның тарихы”.
- •23 Нче дәрес. Казан дәүләт техника университеты
- •1. Сорауларга җавап бирегез.
- •Казан дәүләт энергетика университеты
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Кушымчаларны язып бетерегез.
- •5. Нокталар урынына мәгънәсе туры килгән сүзләрне куегыз.
- •24 Нче дәрес. Казан дәүләт финанс-икътисад университеты
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Нокталар урынына тиешле аффикслар куеп языгыз.
- •5. Нокталар урынына тиешле сүзләрне куеп языгыз.
- •Казан дәүләт аграр университеты
- •Сәнәгать.
- •1.Энергетика
- •1. Текстны укыгыз.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •5.Мәгънәсе ягыннан туры килүче сүзне сайлагыз.
- •6. Дөрес тәрҗемәне табыгыз.
- •2.Авиация
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •5. Текстның кыскача планын төзегез.
- •26 Нчы дәрес. Автомобильләр һәм азык-төлек сәнәгате.
- •Азык-төлек сәнәгате
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фикер дөресме?
- •27 Нче дәрес. С.Р. №8 “Фән һәм мәгариф” – текст белән эш
- •1. Икътисадта акча
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Нокталар урынына кирәкле аффикслар куеп языгыз.
- •5. Түбәндәге сүзләрнең синонимнарын табыгыз: кеше, бәя, сәүдә, мал-туар. Ә сез беләсезме?
- •2.Маркетинг
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Нокталар урынына кирәкле аффикслар куеп языгыз.
- •5. Нокталар урынына тиешле сүзләрне куеп языгыз.
- •3. Реклама
- •4. Визит карточкасы
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Нокталар урынына тиешле аффикслар куеп языгыз.
- •5. Брокер
- •6. Белемнәрне ныгыту
- •30 Нчы дәрес. Авыл хуҗалыгы һәм экология.
- •1.Татарстанда авыл хуҗалыгы
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Аффиксларны дөрес итеп куегыз.
- •5. Түбәндәге җөмләләрдә фигыльләрнең дөрес формаларын куегыз.
- •2. Кеше һәм табигать
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •Тест 1 вариант
- •Тест 2 вариант
- •9. Исемнәрне юнәлеш килешендә куегыз.
- •Биремнәр:
- •31 Нче дәрес.С.Р. № 9 Текст белән эш: тәрҗемә итү, редакцияләү.
- •32 Нче дәрес. С.Р. №10 “ Минем булачак һөнәрем” темасына диолог төзү.
- •3 3 Нче дәрес. Социаль өлкә. Гаилә – дәүләтнең баласы ул
- •2. Тиешле кушымчаларны куегыз.
- •Чыныккан – чирен еккан.
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •2. Тиешле кушымчаларны куегыз.
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Нокталар урынына тиешле сүзләрне куеп языгыз:
- •5. Дөрес тәрҗемәне табыгыз:
- •36 Нче дәрес. Спорт һәм яшьләр.
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
- •4. Тексттан килеш һәм тартым кушымчалы исемнәрне язып алыгыз.
- •5. Шул ук сүзләр белән сүзтезмәләр төзегез.
- •2 . Сәясәттә яшьләр.
- •37 Нче дәрес. Зарарлы гадәтләр.
- •1 1.4. Интернет челтәреИнтернет челтәре.
- •1. Текстны укыгыз.
- •2. Сорауларга җавап бирегез.
- •3. Бу фактлар дөресме?
Синонимы
Синонимы (от греч. synonymos - "одноименный") - это близкие по значению слова, принадлежащие к одной и той же части речи: песи-мәче (кошка); дөнья ‑ галәм - җиһан (мир, свет, вселенная); ансат -җиңел (легкий).
Синонимы, различающиеся разным отношением к обозначаемому предмету или явлению, называются эмоционально-экспрессивными: таза - симез.
Стилистические различия синонимов определяются сферой их употребления, соответствием тому или иному стилю. Стилистические синонимы - это абсолютно одинаковые по значению слова, например: аксау (хромать) относиться к нейтральной лексике, а чатанлау, титаклау (прихрамывать) к разговорному стилю. Синонимичные слова могут различаться также степенью современности: белән - илә (с)
7. Мисаллардан тел һәм контекстуаль синонимнарны аерыгыз, аларның синонимлашуы нинди мәгънәви җирлеккә нигезләнүен аңлатыгыз.
1) Бу серләр аны кайчак шатландыра, сөендерә, канатландыра, ә кайчак куркыта иде. (Г. Әпсәләмов) 2) Бу дөньяда мин, иң беренче чиратта, үземнең беренче мөгаллимемә, укытучыма рәхмәтлемен (Ч. Айтматов) 3) Әмма бу юлы түздем, тешләремне кыстым, ләкин тавыш-гауга куптармадым, талашмадым, әрләшмәдем (Ф. Латыйфи) 4) Аларның өйләрендә бернинди нур әсәре калмаган, шундый пычрак, әшәке, шакшы. (С. Шәмси). 5) Мин киттем, сыпырдым, диде дә, ул өйдән чыгып китте. (Г.Исхакый)
Архаизмы, неологизмы
Архаизмы - это устаревшие слова, которые вышли из активного словаря и вместо которых появились новые, имеющие то же значение: ут - үлән (трава), ләшкәр - гаскәр (войско), йаг - дошман (враг). Состав архаизмов непостоянен и изменчив. Слова, входящие сегодня в общеупотребительный словарь, завтра могут стать архаизмами, а нынешние архаизмы завтра могут быть забыты.
Неологизмы - это слова, недавно появившееся в языке. Неологизмами они считаются до тех пор, пока говорящие ощущают их новизну.
Неологизмы рождаются на протяжении всей истории народа. Изменения в области производственных и общественных отношений, открытия в науке и технике, появление новых понятий становятся причиной их возникновения в языке.
Неологизмами пришли в литературный язык XX века такие слова, как санак - компьютер, ксерокс, принтер, кәрәзле телефон - сотовый телефон, үзгәртеп кору ‑ перестройка.
Фразеологизмы
Богатство татарского языка составляет фразеологизмы, то есть устойчивые сочетания с несвободным значением каждого слова. Смысл фразеологизма представляет собой не сумму значений входящих в него слов, а нечто целое: ачык чырай, такта чәй - хлеб да соль, җиде төн уртасы - глубокая ночь.
Происхождение фразеологических словосочетаний не всегда можно легко установить. Своими корнями они часто уходят в глубокую древность.
Фразеология татарского языка представляет собой уникальное явление, в ней ярко отражается самобытность языка, его национальная специфика. Во фразеологии заложены богатые синонимические возможности: авызы колакта (букв. рот до ушей) - радоваться; ирен(ен) турсайту (букв. надуть губы) - үпкәләү (обидеться);.
Разговорный стиль, связывая литературный язык с общенародным, способствует обогащению литературного языка новыми словами, их формами и значениями, словосочетаниями, видоизменяющими уже установившуюся семантику, синтаксическими конструкциями и разнообразными интонациями. Не случайно писатели, поэты, публицисты постоянно прибегают к разговорной речи как неиссякаемому источнику обогащения литературного языка. Художники слова вводят в литературную речь наиболее меткие народные слова и выражения, наиболее удачные конструкции, разговорные интонации, способствуя тем самым ее обогащению. Художественная литература играет первостепенную роль в обогащении литературного языка новыми словами, их формами и значениями, словосочетаниями, видоизменяющими уже установившуюся семантику, синтаксическими конструкциями и разнообразными интонациями. Подлинно художественные произведения учат читателя нешаблонному словесному оформлению мысли, своеобразному использованию средств языка. Они являются основным источником обогащения речи общества и отдельных
людей.
(презентация)