6 Нчы дәрес. Принципы построения монологической речи.

Одним из основных критериев качества монологической речи является последовательность изложения мыслей. В монологической речи единство формы и содержания (логико-смысловые связи между предложениями) проявляется более полно, чем в диалоге. Монологическая речь непрерывна, т.к. формирование мыслей здесь происходит одновременно с процессом говорения (разумеется, если речь идет о неподготовленном высказывании).

Монолог требует целого комплекса умений: логически, последовательно выражать свои мысли; выделять основную мысль; раскрывать содержание высказывания; правильно употреблять речевые образцы; придерживаться нормальной скорости при монологическом высказывании.

При овладении монологической речью приходится иметь дело со связным текстом, работа над которым способствует формированию логического мышления.

Монологическая речь, как известно, связана с переработкой полученной информации. Трудности здесь заключаются в том, что зачастую объем и сложность информации превышают речевые возможности обучающегося. Исходя из имеющегося запаса языкового материала, обучающийся вынуждён в целях коммуникации трансформировать сообщение, заменить некоторые слова другими, упростить грамматические структуры, исключить менее важные сведения и т.д. При этом, вполне понятно, сокращается объем информации, что вообще-то следует признать закономерным явлением. .4.2. Монологик аралашу

***

Сөйләгән яки язган вакытта сүзләр һәм грамматик формалар билгеле бер фикернең кайда, кайчан һәм нинди максат белән әйтелүенә, ул сүзләрнең кемгә төбәлгән булуына карап сайлап кулланыла. Тел чараларының шул рәвешчә билгеле бер максат белән кулланылуы һәм әдәби телнең үсә, камилләшә баруы нәтиҗәсендә тора-бара сөйләмнең аерым үзенчәлекле төрләре барлыкка килгән. Менә шул аерым үзенчәлекле сөйләм төрләре сөйләм стильләре дип йөртелә.

Кешеләрнең үзара аралашу, сөйләшү яки язышуларындагы билгеле бер практик эшчәнлеккә бәйле буган, күп дәверләр кулланылып, шул эшчәнлекне чагылдыруга җайлашкан һәм нәтиҗәдә үзенчәлекле бер рәвешкә кергән сөйләм типлары функциональ сөйләм стильләре дип атла. Функциональ сөйләм стильләре ике төргә бүленә язма сөйләм стиле һәм сөйләшү стиле.

Сөйләшү стиль, исеменнән үк күренеп торганча, - кешеләрнең үзара сөйләшү, аралашу формасы, ягъни ул диалог яки артык озынга сузылмаган монолог рәвешендә була. Сөйләшү стиле эмоциональ якка бай: сөйләүченең тойгылары турыдан-туры сүз белән генә түгел, интонация белән дә белдерелә. Шуның өстенә, сөйләшүдә йөз һәм кул хәрәкәте дә канаша - болары исә сөйләмнең эчтәлеген тулыландыра, әйтелгән фикергә аныклык кертәләр.

Биремнәр.

1. М. Галиев әсәреннән китерелгән өзекне авторның әйтелгәннәренә мөнәсәбәтен тавышыгызда чагылдырырлык итеп укыгыз.

Изге Тел Иясе! Илгә сан булалган күпме инсан, иманлы инанып, олылыгың каршында рәхмәтле хисләрдән баш ия бүген.

Туган телгә тугрылар тәкъдиренә - гомерлек тел ачкычлары, мәңгелек тел баскычлары! Минем өчен шушы телдә - Кояш чыга, җир әйләнә, йолдыз калка. Минем өчен шушы телдә - Кошлар сайрый, җилләр исә, дөнья гүли. Минем өчен шушы телдә - Идел ага, иген үсә, илем ныгый. Минем өчен шушы телдә - Тормыш гаме, бәхеттәме, дөнья яме. Кылычтан кыелмаган ул, упкынга убылмаган, ялкыннан ялманмаган ул, алтынга алданмаган - менә шундый үлемсез тел бит ул –

Ходай кодрәте белән иңдерелгән Газиз Ана теле!