7.Лацінамоўн паэзія Бел 18 ст. Творчасць м. Карыцкага і ф. Князьніна.

Міхал Карыцкі (1714-1781) – асветнік, рацыяналіст, хрысц паэт. Нарадзіўся ў Лідскім павеце ў не вельмі багатай сям’і. Вучыўся ў Бабруйскім езуіцкім калегіуме. Уступае ў ордэн езуітаў. З 1733 па 1738 вучыцца ў Віл езуіцк акадэміі. Яго як найлепш вучня пакінулі там настаўнічаць. Паехаў у Варшаву. У 1750 становіцца докстарам філасофіі. Камісія нац адукацыі прызначыла яго рэктарам Мінскай ваяводскай школе, якой ён завяшчаў усю сваю маёмасць.

Пачынальнік класіцызму як творчага метаду, яго паэзія паўплывала на лацінамоўн паэзію Польшчы і ВКЛ эпохі Асветніцтва. Пісаў вершы, казкі, элегіі, пасланні, пародыі лац.мовай.

1817 – Карміна (песні) Увайшлі оды, элегіі, байкі, эпіграмы. Выдадзены ў Полацк езуіцк акадэміі. Паэма Птушыны сойм – напісана з нагоды абрання каралём Станіслава Аўгуста Панятоўскага. Твор напісаны гекзаметрам.

Пры жыцці выдаў 25 вершаў, у т.л. Аўстрыйскі Марс, Дыфірамб, Песня.

Францішак Князьнін (1749-1807) – лаціна- і польскамоўны паэт. Нарадз у Віцебску, хаця род паходзіць са Смаленшчыны. Стрыечны брат Якава Княжніна (рускі паэт). Сконцыў Віцебскі езуіцкі калегіум., прыняў езуіцкі сан. У 1770 як настуўнік калегіума прыбывае ў Варшаву. Вершы пачаў пісаць рана і на латыні. Ода Да вусоў – у творы вусы з’яўл патрыятыч рысай. 1773 – скасав ордэна езуітаў, успрыняў гэта спакойна. Выдае зборнік Карміна (песня). Сучаснікі называлі яго Сармацкі Гарацый. У вершах на латыні ўслаўляў навуку, розум, але паралельна з гэтым піша лірычн вершы па-польску, якія ўключ у зборнік Эротыкі. На паэта звярн увагу Адам Чартарыйскі, наблізіў яго да сябе. Пулавы – рэзідэнцыя Чартарыйскіх, у якую ён з’ехаў з Князьніным. Той становіцца прыдворным паэтам і дажывае там жыццё. Быў закаханы ў Марыю, дачку Чартарыйскіх. У сваіх лірычн вершах апяваў гэта нешчаслівае каханне. У вершах праслаўляў прыроду, вёску, шчырасць пачуццяў. Становіцца адным з самых яркіх паэтаў сентыменталістаў. Верш Кросенкі М. Федароўскі запісаў як бел нар песню, бо вершы Князьніна былі стылізаваны пад фальклор. Камедыя Трайное вяселле – выводзіць вобраз добрага пана. Піша лібрэтта да оперы Цыганы. У 1786 ставілася ў Слоніме на музыку Агінскага.

Вельмі перажываў апошні падзел РП. Ад гэтага звар’яцеў. Чартарыйскія ахоўвалі яго да смерці, пабудавалі яму флігель.

8.Польскамоўная літ-ра Бел. Творчасць А. Нарушэвіча, Ю. Нямцэвіча, Ф. Карпінскага, Ф. Рысінскага.

Адам Нарушэвіч (1733-1796) – родам з-пад Пінска, скончыў Пінскі езуіцкі калегіум, Віл езуіцк акадэмію. Быў чалавекам еўрап культуры, працягв адукацыю ў Францыі, Іспаніі, Італіі, Германіі. Становіцца асабістым сябрам караля. Цалкам падтрымліваў Панятоўскага ў рэформах. Творчасць: оды, сатыры. Век сапсаваны – тэма цнатлівых продкаў, якія былі лепш за сучаснікаў. Апявае шчырасць людзей, чысціню пачуццяў. Крытыкуе шляхецкую каставасць, анархію ў дзяржаве.

Быў буйнейшым гісторыкам свайго часу. Гісторыя польскага народа – манументальная шматтомная праца па гіст РП. Адзін з пачынальнікаў класіцызму літ-ры РП.

Францішак Карпінскі (1741-1825) – пачынальнік сентыменталізму. Сучаснікі называлі яго Спявак Юстыны (у гонар яго лірычн гераіні). Нарадзіўся на Ўкраіне у небагатай шляхецкай сям’і. Дзяцінства праходзіла ў міфалагічн асяроддзі. Скончыў Львоўскі езуіцкі калегіум і ўжо там пачынае пісаць вершы.

1760-70 – яго каньком становяцца ідыліі (сялянкі). Яны паказвалі жыццё чалавека ва ўлонні прыроды. Апяваў самыя розн чалавеч пачуцці (любоў, роспач, страх, туга).

Юстына – 3 зямныя жаночыя постаці. Марыяна – бедная сірата, Марыяна – нашмат старэйшая за яго, Карпіснкі быў гувернёрам яе дзяцей, Францішка – дачка гаспадара фальварка, які Карпінскі ўзяў у арэнду. З ёй будзе перапісвацца да канца жыцця.

Стаў аўтарам 7-томнага выдання Забаўкі прозай і вершамі (1780) – прыбыў у Варшаву, дзе яму даюць месца сакратара пры двары, дзе ён пратрымаўся да 1783.

Верш Вяртанне з Варшавы да вёскі – падсумоўвае вынікі свайго жыцця пры двары, вярнуўся бяднейшым, чым выехаў з дому.

1784 – быў выдадзены ў Гродна. Перакл на бел мову. Пастулат сентыменталізму: шчасце ў абмежаванні. З 1787 – Карпінскі жыве на Беларусі ў фальварку Харашоўшчына пад Ваўкавыскам (да канца жыцця). Стварае там школку, працуе з сялянамі ў полі, запісвае бел нар песні і спявае іх. Зборнік Свецкія песні.

У 1782 піша трактат пра красамоўства ў прозе і вершы, дзе выклаў асноўн палажэнні сентыменталізму. Першы тэарэтык і практык сентыменталізму. Камедыя Чынш (1789) – у аснове класічны канфлікт “двор-вёска”. Першы навучыўся гаварыць пра чалавеч пачуцці.

Юліян Урсын-Нямцэвіч (1758-1841) – нарадз у маёнтку Скокі пад Брэстам. Скончыў рыцарскую школу ў Варшаве і становіцца ад’ютантам Чартарыйскага. Прымае ўдзел у 4-гадовым сейме (44 разы браў слова).

Быў сярод тых, хто ствараў Канстытуцыю 3 траўня (прыхільн рэформаў).

Піша шмат вершаў (у класіцыстыч рэчышчы). П’еса ў паліт рэчышчы Вяртанне пана (1790) – у творы абараняліся рэформы. Актыўны ўдзельнік паўст Касц. (яго сакратар). Усе яго адозвы, універсалы пісаў Нямцэвіч.

1794 – у бітве пад Маціёвіцамі разам з Касц патрапілі ў палон, на 2 гады былі зняволеныя ў Петрапаўлаўскай крэпасці. Яго называлі Злым геніем Касцюшкі. Праз 2 гады іх вызвалілі , пасля чаго яны з’яздж у Амерыку. Праз год Касц з’яздж у Парыж, а Нямцэвіч застаецца ў ЗША. Там ажаніўся з Сюзаннай Лівінгстан. Заводзіць цеснае сяброўства з Дж. Вашынгтанам, Т. Джэферсанам. Уваходзіць у сенат Герцагства Варшаўскага (створан Напалеонам).

Для школ піша цыкл твораў Гістарычныя песні (1810, 1816) – налічв 33 паэмы баладнага складу, дзе праслаўл каралі, палкаводцы РП. Уваходзіць у сенат Царства Польскага.

1812 – зборнік Літоўскія пісьмы – падарожныя замалёўкі, нататкі, разважанні. Раман Ян з Тэчына не перакл на бел.мову. Яго называлі маральны дыктатар Варшавы. Уваходзіць у часовы ўрад паўстання 1830. Адпраўляецца ў Лондан. Паўстанне было падаўлена, Нямцэвіч застаецца ў эміграцыі. З Лондана пераяздае ў Парыж, дзе і памірае. Пісьменнік-палітык.

Францішак Рысінскі (1749-1830) – Р. Падбярэскі называў яго Народны пісьменнік.

Паэт-сатырык. Пісаў на польскай, бел і рус мовах. Аўтар эпіграм, іранічна-філасофскіх і гумарыстычн вершаў, у т.л. прысвеч пэўным асобам, якія карысталіся вялікай папулярнасцю, але пры жыцці аўтара не друкаваліся. Творы вылучаюцца дасціпнасцю, камізмам, грубаватым гумарам. Сярод папулярн яго вершаў Хіба прашу я дажджу, Пан Дамінік, Роздум пасля страты закладзенага маёнтка. Яго творы распазсюджв на Віцебшчыне, дзе ён магчыма нарадзіўся (ці на Украіне), вершы завучвалі на памяць. Некаторыя запісы трапілі ў архіў Карпінскага, частку сабраў маршалак полацкага павета Грабніцкі. Верагодна аўтарству Рысінскага належаць шырокавядомыя ў Падзівінні беларуска-польскія вершаваныя мініяцюры Лямант закаханага і За пекнай паненкай аж душа сумуе, які ўзнавіў па памяці і выдаў у кнізе Беларусь Рыпінскі.