Przyczyny niezdolności do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich

Jak do tej pory jest to najbardziej rozpracowany fragment nauki kanonicznej, odnoszącej się do obowiązków małżeńskich, a zwłaszcza do niezdolności ich wypełniania. Słuszne wydaje się przypomnienie, że prawodawca tylko w kan. 1095 nr 3 określił ogólnie przyczyny mogące spowodować mającą znaczenie prawne niezdolność, nie wspomniał zaś o przyczynach w dwu poprzednich dyspozycjach zawartych w tym kanonie. Tak wiec postaci niezdolności określone w kan. 1095 nr 1 i 2 wywierają skutki prawne niezależnie do tego, z jakiej przyczyny one wynikają. Tylko w numerze 3 tego tegoż kanonu norma została ograniczona: niezdolność określona w tym numerze tylko wtedy ma znaczenie prawne, gdy pochodzi „z przyczyn natury psychicznej”.

Na płaszczyźnie jednak naukowej nie wszystkie przyczyny i nie wszystkie formy niezdolności zostały ostatecznie opracowane; co do niektórych panuje milczenie lub wyrażane są wątpliwości.

Biorąc pod uwagę stanowisko wybitnych kanonistów w kwestii przyczyn niezdolności do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich, słuszne wydaje się sformułowanie dwu zasad:

1. w aktualnym stanie prawnym tylko te przyczyny można uznawać za mające znaczenie prawne, których natura jest psychiczna;

2. pojęcie „przyczyny natury psychicznej” rozumieć można szeroko, czyli jako wszelkie przyczyny mające związek z psychiką, a wiec wszelkie odstępstwa od normalnego stanu psychicznego. Często te same lub podobne przyczyny mogą powodować tez niezdolność wymaganego rozeznania oceniającego w zakresie obowiązków małżeńskich. Należy też zaznaczyć, że omówione poniżej zaburzenia czy dewiacje nie muszą automatycznie powodować niezdolności małżeństwa. Każdy przypadek musi być badany indywidualnie.

Zaburzenia I zboczenia psychoseksualne

W Komisji Kodyfikacyjnej już na pierwszym etapie dyskusji uznano, że „poważne anomalie psychoseksualne” mogą być przyczyną niezdolności podjęcia i wypełnienia istotnych obowiązków małżeńskich.

Chociaż niektórzy autorzy zwracają uwagę na to, iż granica między normalnością i nienormalnością często trudna jest do ustalenia i unikają terminów: anomalia, zboczenie, perswazja, to jednak dla przejrzystości myśli pewna precyzja pojęć jest konieczna. Choć dotychczas w prawie kanonicznym często używano określenia „anomalie”, to teraz przyjmuje się określenie „zboczenie” lub „odchylenie”. Pod pojęciem zboczenia (odchylenia) psychoseksualnego rozumie się

Takie habitualne nastawienie i sposób bycia, które niezgodne są z formami wyrażani seksualności przez zdecydowaną większość społeczeństwa.

Współczesna psychiatria opisuje różne rodzaje zboczeń i zaburzeń popędu płciowego, które w poważny sposób ograniczają możliwość podejmowania normalnych aktów heteroseksualnych w monogamicznym małżeństwie. Wiele z tych zaburzeń od dawna przez orzecznictwo Roty Rzymskiej uznane zostało za przyczynę nieważności małżeństwa z tytułu incapacitas assumendi onera matrimonialia. Należą do nich: anafrodytyzm, oziębłość seksualna, homoseksualizm, perswazja seksualna, masochizm, sadyzm, waginizm psychogenny. W ostatnich latach określono jeszcze inne: dyspareunia, hiperseksualizm (nimfomania i satyryzm), anomalie kazirodcze.