1. Негізгі құралдардың тозуы және амортизация есептеу әдістері.

Негізгі құралдар өндіріс процесіне ұзақ уақыт бойы қатысы отырып, біртіндлеп тозады, яғни физикалық күштердің , техникалық және экономикалық факторлардың әсерінен өз қасиеттерін жоғалтады және жарамсыз күй кешеді.

Негізгі құралдар ұзақ уақыт бойы өндіріс процесіне қатысу негізінде тозады. Тозу – бұл табиғи және сапалық қасиеттерін жоғалту процесі. Табиғи тозу негізгі құралдарды пайдалану және сыртқы факторлардың ықпалының нәтижесі болып табылады. Сапалы тозу негізгі құралдардың ғылым мен техниканың даму талаптарына сәйкес келмеуі.

Негізгі құралдардың амортизациясы – бұл біртіндеп тозып жатқан негізгі құралдардың құнын дайындалған өнімге немесе кезең шығындарына апару процесі. Амортизация сөзі латын тілінен аударғанда «өтеу» деген мағынаны білдіреді. Амортизация белгілі бір мөлшерде өнімнің өзіндік құнына қосылып отырады. Ал мұны амортизациялық аударым деп атайды

Ұйымдардағы негізгі құралдардың тозу есебі бухгалтерлік есепте 2420 «Негізгі құралдардың тозуы» бөлімше шоттарында жүргізіледі.

2421 – үйлер мен ғимараттардың тозуы;

2422 – машиналар мен жабдықтардың тозуы;

2423 – көлік құралдарының тозуы;

2424 – басқадай негізгі құралдардың тозуы;

Толық амортизацияланған негізгі құралдар бойынша тозу сомасы есептелінбейді. Тозуды есептегенде 8040 "Үстеме шығындар" бөлімшесіне өндірістік шоттары, 8045 "Негізгі құралдардың тозуы мен материалдық емес активтердің амортизациясы" қолданылады.

Бұл кезде төмендегідей бухгалтерлік жазу беріледі:

Дт 8045 "Негізгі құралдардың тозуы мен материалдық емес активтердің амортизациясы"

Кт 2420

Жалпы шаруашылық мақсаттағы және коммерциялық құрылымдардың негізгі құралдарының тозуы 7210"Жалпы және әкімшілік шығындар" шотында ескеріледі.

Бұл кезде төмендегідей бухгалтерлік жазу беріледі:

Дт 7210

Кт 2420

Өткізілетін орындарда тауарларды сақтауға арналған негізгі құралдар бойынша 7110"Тауарларды өткізу бойынша шығындар" шотында негізгі құралдардың тозуы көрсетіледі. Бұл кезде төмендегідей бухгалтерлік жазу беріледі: Дт 7110

Кт 2420

Амортизацияны есептеген кезде ұйым келесі әдістердің біреуін пайдалана алады:

а) Құнды бірқалыпты есептен шығару әдісі;

б) Өндірістік әдіс;

в) Жылдамдатып есептен шығару әдісі:

- Қалдық құнның кему әдісі;

- Кумулятивтік әдіс.

Жоғарыда аталған әдістік тек біреуі ғана таңдап алынып, есеп саясатында көрсетілуі тиіс, және есепті кезең ішінде өзгертуге жатпайды. Материалдары пайдаланылған «Альянс» серіктестігінде барлық негізгі құралдарына осы жоғарыда аталған амортизациялық аударым есептеудің тек бір ғана бірқалыпты түзу сызықты әдісі қолданылып отыр. Бұның себебі не деген сұраққа қәсіпорынның бухгалтерлік бөлімінің мамандары қай әдісті қолданғанмен салық кодексі негізінде салықтарды төлеуге тиіспіз және онсыз болмайды деп жауап береді. Екіншіден барлық есеп жұмысы қолмен жасалатын ұйым үшін негізгі құралдардың түрлеріне немесе пайдалану орнына қарай әрбір әдісті қолданып отыру көп еңбекті, уақытты қажет ететіндігі сөзсіз.