§ 23 Ақ Орда (хііі-хv ғасырдың басы)

*Ақ орданың құрылуы, жер аумағы.

*Қазақ жеріндегі Монғол империясының ыдырауынан кейін

ХІІІ ғасыр мен ХV ғасыр басында -Шығыс Дешті Қыпшақта- Ақ Орда мемлекеті өмір сүрген

-Жошы ұлысы-екі қанатқа-Оң және Сол қанат

-Дешті Қыпшақтың шығыс бөлігінде- Орде Ежен сол қанатты басқарған

- Дешті Қыпшақтың солтүстігінен батыс Еуропаға дейін Батый билеген.

-Ақ Орда- Қазақстан аумағында монғолдардан кейін құрылған алғашқы мемлекет.

-Орталығы-Сығанақ қаласы- Сырдарияның орта ағысында

-Ақ Орданың аумағы Жошы ханның екі баласы Орде Ежен мен Шайбан хандардың жерін қамтиды.

-Ақ Орда -Жайық өзенінен Батыс Сібір ойпатына дейін, Сырдарияның орта және төменгі ағысы аралығын қамтиды.

-Ақ Орда жергілікті түрік тілдес ру-тайпалардан патриархалдық-феодалдық мемлекет болды.

-Ақ Орданың этникалық негізі біріңғай болған.

Қазақ халқының құрылуына зор рөл атқарған -Қоңырқат, қыпшақ, арғын, алшын,қаңлы, керей, үйсін тайпалары.

*Орданың ішкі-сыртқы саяси жағдайы.

-ХІV ғасырдың екінші Ақ Орда Алтын Ордадан біржола бөліне бастады.

-Ерзен мен Мүбәрак хан бөліне бастады Ұрұс хан кезінде Алтын Ордадан мүлде оқшауланды.

-Мүбәрак хан- 1327-1328жж Сығанақ қаласында теңге соқтырған.

-Алтын Орданың ханы-Өзбек пен Мүбәрак ханның арасындағы күресте Мүбәрак жеңіледі.

-ХІV ғасырдың Өзбек хан баласы Жәнібек ханнан кейін Алтын Ордада аласапыран болынъп, 60 жылдары төрт хан ауысады

-Ұрұс хан-1368-1369 өз атынан Сығанақ қаласында теңге соқтырады, мемлекеттің күш қуаты күшейеді.

-1374-1375 жылдары- Алтын Орданы, Сарайды, Қажы-Тарханды алып, Кама бұлғарларын бағындырды.

-Алтын Орданын уақытша билеушісі Мамайды жеңе алмайды.

- Маңғыстау билеушісі Түй-Қожаны жазалайды. баласы Тоқтамыс Әмір Темірге барып паналайды.

-Ақ орданы Әмір Темір Тоқтамыс көмегімен, Ұрұс хан мен баласы Тоқтақия қайтыс болғаннан кенін басып алды.

Әмір Темір -Тоқтамысты Ақ Орданың тағына отырғызады.

-Ұрұс ханның екінші баласы Темір Мәліктен Сауран түбінде жеңіледі

-1379 ж жорыққа Әмір Темір -Тоқтамысты аттандырады, Темір Мәлікті жеңіп Сығанақты біржолата өз қолына алады.

-1380ж Тоқтамыс Мамай Ордасын басып алады.

-Тоқтамыс- Әмір Темірге тәуелді болудан бас тартады

-1395 ж Әмір Темір Ақ Орда тағына Ұрұс ханның баласы Қойыршақ оғланды хан етіп отырғызады.

-Барақ хан-Сырдария бойындағы қалаларды қайтару үшін әрекет жасайды.

-Әмір Темірдің ұрпағы-Ұлықбекті жеңіп кейбір қалаларды өзіне қаратады

-1428 жяля( Шығыс Дешті Қыпшақта -Жошының Шайбани әулетінің ұрпағы Әбілқайыр хан болады.Ақ Орданың кейбір жерін жаулап алады

-Ақ Орданың ішкі-сыртқы саяси жағдайы 3 кезеңге бөлінген:

1) Ақ Орда билеушілерінің Алтын Ордадан бөлініп, жеке мемлекет болу үшін күрес жүргізді.

2) Ақ Орда хандарының Алтын Ордаданың ішкі істеріне белсене араласуға әрекет жасауы.

3) Ұрұс ханның және оның ұрпақтарының Әмір Темірге қарсы күрес жүргізуі.

*Шаруашылығы.

-Ақ Орданың орталығы-Сығанақ қаласының төңірегі диқаншылық пен жартылай көшпелі мал шаруашылығымен айналысты.

-Ерзен хан -қала мәдениеті дамыды. Отырар, Сауран, Жент, Баршынкент қалаларында мешіт, медреселер салдырып, Сығанақ қаласы- Орта Азия мен Шығыс Дешті Қыпшақта маңызды сауда орталығына айналды.

-Көшпелі және жартылай көшпелі мал өсіруде Алтай, Ұлытау, Орал тауларына дейін Шудың төменгі ағысы мен Сыр бойы тұрақты қыстайтын аймаққа айналды.

-Ақ Орда халқының басым көпшілігі жергілікті түрік тілдес халықтардан тұрған.