38. Темір рудасын өндіруші басты елдер

1980 жылдан бастап жылына 1 млрд темір рудасын өндіре бастады. Екінші дүниежүзілік соғыста қара металдарды қорытуда шикізатты өндіру Батыс Еуропада (1913 жылы 55%, 1938 жылы 40%), Солтүстік Америкада (1913 жылы 35%, 1938 жылы 20% ) болды. Соғыс жылдарынан кейін темір рудасының жетіспеушілігі және оған деген сұраныстың жоғары болуы шикізат көзіне жақын салуға себепші болды. Сол жылдары дамушы мемлекеттерде барлау жұмыстары мен кен орындарын игеру жұмыстары жүргізіле бастады. 1950 жылдары Солтүстік Америка елдерінде барлық темір рудасының 40%дан жоғары, ал Батыс Еуропада 30%дан астамы өндіріле бастады

Темір рудасын өндіруде лидерлер, млн т, 2005 ж

• Украина - Днепропетров

• Швеция - Кирунавара

• Франция - Лотарингтя

• Канада - Ньюфаундленд , Лабрадор Сити

• Бразилия - Итабира , Итабирита , Каражас

• Гвинея - Конакри

• Индия - Бихар , Орисса

Мемлекеттер	1990 ж (млн т)	2000 ж (млн т)
ТМД:	235	180
Ресей	107	87
Украина	105	77
Қазақстан	24	16
Шетелдік Еуропа:	50	22
Швеция	20	21
Шетелдік Азия:	240	310
Қытай	180	224
Индия	55	75
Африка:	45	50
ОАР	30	34
Солтүстік Америка:	90	98
АҚШ	55	63
Канада	35	35
Латын Америкасы:	190	235
Бразилия	150	195
Венесуэла	20	20
Австралия	110	168

39. Әлемдегі электроэнергетикаға жалпы сипаттама

Бүгінгі таңда электр энергиясы, тек халық шаруашылығы салаларының дамуына ғана емес, адамдардың тұрмыс жайының күннен күнге көркейіп, гүлденуіне де зор үлес қосуда. Ғылыми өрлеу мен техникалық шарықтау да энергиясыз мүмкін емес.

Адамдардың ең алғаш пайдаланған энергия түрлерінің бірі- жылу энергиясы болды. Алғашқыда оны үйлерді жылытуға, тағамдар дайындауға пайдаланса, кейіннен оны әртүрлі технологиялық процестерге, мысалы, металл қорытуға, қыш бұйымдарын жасауға қолданды.

Бүгінде энергия түрлерін пайдаланбайтын бірде-бір шаруашылық саласы жоқ. Техниканың жаңа түрлері жасалып, олардың қуаттары да бірнеше есе артып отыр.

Келешекте энергиямен қамтамасыз ету негізінен жаңа энергия көздерін игеру арқылы шешілмек, себебі қазіргі кезде табиғи энергетикалық ресурстардың планетамыздағы анықталған қорлары біршама азайған, әсіресе соңғы жылдары мұнай мен газдың қорлары сарқыла бастады. Дегенмен де ХХ ғасырдың аяғына дейін дүние жүзі бойынша энергетиканың дамуы түптеп келгенде байырғы табиғи отын түрлері – көмір, мұнай мен газды тұтыну негізінде жүзеге асырылатын болады, ал уранның энергетикадағы үлесі 20-25% дейін артатыны көрінеді.

Бүгінгі таңда органикалық отын түрлері басты энергия көзі болып қала бермек, ал жаңа табиғи қоры сарқылмайтын энергия көздерін игеру бағытындағы ізденістер қазірдің өзінде-ақ қолға алынуда. Мысалы, ғалымдар Күн энергиясын, жел, ағынды сулар, жер қойнауының жылуы, термальды сулар, термоядролық энергияларды тұрмысымызда пайдаланудың келешегі зор деп бағалануда.

Электрстанциялардың түрлері.

• Электр энергиясының 99% мынадай әртүрлі электрстанцияларында өндіріледі:

• Жылу электр станциясы (ЖЭС)

• Гидравликалық электр станциясы (ГЭС)

• Атом электр станциясы (АЭС)

Атом энергетикасын әлемдік энергетиканың маңызды саласы деп қарастыру керек. Ол ХХ ғасырдың екінші жартысында электрэнергиясы өндірісінде өз үлесін барынша қоса бастады. Әсіресе ол алғашқы энергетикалық ресурсы жоқ мемлекеттерге қатысы бар. АЭС электрэнергиясын өндіру көлемі жөнінен басқа электр станцияларынан кем түспейді. АЭСтің басты ерекшелігі олар атмосфераға парниктік газдар мен аэрозольдар шығармайды. 1 кг уран = 3 мың т таскөмір.

Атауы	Орналасқан жері	Қуаты, млн кВт	Іске қосылған жылы
Итайпу	Бразилия-Парагвай	12,6	1983
Гранд-Кули	США	10,8	1942
Гури	Венесуэла	10,3	1968
Тукуруи	Бразилия	8,0	1984
Саяно-Шушенская	Ресей	6,4	1980
Корпус-Посадос	Аргентина-Парагвай	6,0	1990
Красноярская	Ресей	6,0	1968
Ла-Гранд-2	Канада	5,3	1979
Черчилл-Фолз	Канада	5,2	1971

Ірі СЭС тер