4.Материалдық емес активтерді сатып алу және шығысқа шығару.

МЕА алынған кезде сатып алу ққұны бойынша бағаланады. Сатып алу құнына активтерді сатып алуға байланысты барлық шығындары енеді.Сатып алу құны бұл барлық төлемдердің ағымдағы нарықтық құны немесе активті алуға байланысты ең төменгісі анықталады. МЕА-дің қызмет ету мерзімін белгілеу. МЕА-дің қызмет ету мерзімін анықтаған кезде мынадай факторлар ескерілуі тиісті:-Заңды реттеуші және келісілген ережелер;-Болжамды қызмет ету мерзімін өзгертуі мүмкін жағдайлар;-Қызмет ету мерзімін төмендетуі мүмкін экономикалық факторлар (сұраныс, тозу, ескеру);-Күтілген жұмыс мерзіміне жұмыс топтарына сәйкес келуі мүмкін қызмет ету мерзімі;-МЕА-дің күшіндегі бәсекелестік қабілетін шектеуі мүмкін бәсекелестерінің және басқа да ұйымдардың күтілген әрекеттері;-МЕА-мен бірге кешенге енетін басқа да активтердің қызмет ету мерзімі. Шығысқа шығару.МЕА-ді пайдалану кезінде ұйым үшін оның ағымдағы баланстық құны эк/қ тиімділігінен асып кетуі анықталуы мүмкін. Бұндай жағдайда амортизацияланбаған шығынға шығарып шеккен зиян деп танылып активтің құнының төмендеуін көрсету керек.

Дт Кт

2750 2730

7420 2750 (құнының төмендеуі, құнсыздануы)

МЕА/ді сатқан, айырбастаған н/е пайдалы қызмет ету мерзімі толық біткен н/е қандай да бір басқадай жағдайда шығысқа шығарғанда оның амортизацияланбаған құны шығысқа шығарудан пайда н/е зияны көрсетіліп МЕА-дің шотынан шығысқа шығару керек.

Гудвилл – анықталмайтын МЕА. Гудвилл ең кең тараған және маңызды анықталмайтын МЕА б.т. Гудвилл фирманың қолайлы сипаттамасынан туындайтын құндылық. Күтілген фирманың анықталған активтеріне қосымша табыс артады. Гудвилл әдеттегі көрсеткіштерінен асып түсетін топшыланған құндылық фирманың болашақ қаржылық көрсеткіші б.т. Бұндай топшылау әр түрлі жағдайларға байланысты туындайды:МЕА-дің қолайлы сипаттамасы;

Фирмаға қатысты факторлар;Оның операциялық ортада осындай табыс алуына, яғни фирма үшін ортадан жоғары ықтималдық туғызады.Есепте гудвиллда фирма сатып алу бағасы мен таза активке сәйкестендірілген әділ нарықтық құнының арасындағы айырма ретінде қарауға болады.

Гудвиллді бағалау әділ құнына сәйкестендіріліп сатып алынған активтің ж/е міндеттеменің айырбастау операциясының жасалған күніндегі жағдайы б/ша сатып алынған мүддеден сатып алу құнының асып түсуі гудвиллл деп аталатын МЕА ретінде тіркеледі. Осыған қосымша пайда әдісі фирманың құнын есептеп шығарудың маңызды әдістерінің бірі. Оның пайда алу қабілетін бағалау б.т. Осы әдіс қосымша пайда әдісі деп жиі аталатын 5 қадамды орындауды талап етеді:-Болашақ пайданы бағалау;-Табыстың әдеттегі деңгейін анықтау;-Әдеттегі пайданы анықтау;-Қосмша пайданы анықтау;-Гудвиллды анықтау

5.Материалдық емес активтердің амортизациясы. Материалдық емес активтерді түгендеу ж/е қайта бағалау.

МЕА-ге де НҚ сияқты амортизация есептеліп есепті кезеңде өндірілген өнімнің, қызметтің құнына таратылады. МЕА-ге амортизация есептеу НҚ-ға амортизация есептеген сияқты амортизациялау нормасы анықталып, амортизация есептеу әдістері бойынша ж.а. МЕА-ге есептелген амортизациялау сомасы 2740 шотының кредитіне жинақталып, 8410, 7210, 7110, 2930, 1610 немесе 2910 шоттарының дебетінде таратылады. Есептелген амортизациялау нормасы әрбір МЕА-ке жеке есептеліп, амортизация есептеу ведомостінде көрсетіледі.

Дт Кт

2730 5430(қайта бағалау нәтижесінде құнның артуы)

5430 2740

5430 5510

Материалдық тозғанда істен шыққан актив деп:

Дт Кт

1520 2730 қалдық құны

Сату көзделген болса:

Дт	Кт
7410	1520
1210	6010(6210)
1210	3130(12пайыз)

МЕА-тер бұл табиғи қалпы жоқ, ұзақ мерзімге (1жылдан жоғары) өндіріске н/е тауар (жұмыс, қызмет сату), әкімшілік мақсатқа, жалға беруге, жарғылық капиталға үлеске салуға болатын ұйымның меншігіндегі пайдаланудың нәтижесінде эк/қ тиімділік әкелу күтілетін сезілмейтін құндылыққа ие әр түрлі бағыт бойынша жеке шығысқа шығаруға болатын активтер. МЕА түгендеген кезде 1. Кәсіпорынға меншік құқығында тиесілі МЕА нақты қолда бары. 2. Оларды баланста көрсетудің дұрыстығы мен мерзімдігі. 3. МЕА тозуын есептеудің дұрыстығы 4. Моральдық жағынан ескерген активтердің бар жоғын тексереді. Бастапқы құжаттамада МЕА объектісінің егжей-тегжейлі сипаттамасы болып, олардың бастапқы құны, ұтымды пайдалану мерзімдері, тозу нормалары, объект пайдаланылатын бөлімшелер, МЕА түгендеулері көрсетілуі керек.. МЕА-ді қайта бағалау сонымен бір мезгілде активтерді таңдамалы қайта бағалау мүмкіндігін болдырмау ж/е өзіндік құнды ж/е әр күндегі қайта бағаланған құндардың араласуын бірдіретін соманы қажылық есепте тиісінше ұсыну мақсатында жүргізіледі. МЕА басқапқы танудан кейін оның қайта бағалау күнгі әділ құнын білдіретін қайта бағаланатын сома минус кез келген кейіннен жинақталған амортизация ж/е кез келген кейіннен жинақталған құнсызданудан болған залалдарды білдіретін қайта бағалау сомасы бойынша есепке алынуға тиіс. №38 ХҚЕС сәйкес қайта бағалау мақсаттары үшін әділ құн активтік нарыққа сілтеме жасау арқылы айқындалуы тиіс. Қайта бағалаулар активтің баланстық құны мен оның әділ құны арасында елеулі айырмашылықтың болуының алдын алу үшін барынша тұрақты жүргізілуге тиіс.

6. Меншіктік капиталдың түсінігі ж/е құрылымы.Ұйымның ұйымдық – құқықтық нысанына қарай жарғылық капиталдың қалыптасуы. Ұйымның меншікті капиталы бұл міндеттемелердің шегерілгеннен кейінгі активі: А=М+К; М_К=А–М; МК өзіне мыналарды қамтиды:1. Жарғылық капитал;2. Эмиссиялық кіріс;3.Резервтік капитал;4. Бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян)1. Жарғылық капил. Акционерлік қоғам заңнамаларына сәйкес өзінің қызметін ж а үшін қаржы тарту мақсатында акция шыгаратын заңды тұлғалар танылады. Акционерлік қоғам жарғысында шығаруға рұқсат етілген акциялардың саны және олардың номиналды құны көрсетіледі. Акционерлік қоғам барлық акцияны бір мезгілде айналымға шығармауына құқы бар. Егер айналымында бүкіл акциялары болып, оған қосымша қаражат қажет болса, онда жарғылық капиталды арттыруға өкілетті органнан рұқсат алуды ж/е мемлекеттік органнан жарғысын қайта тіркеуден өткізуді қажет етеді. Сонымен акционерлік қоғамның жарғылық капиталы акциялар сатып алған қоғамның акцияларының номиналдық құнынан тұрады. Акцияның номиналды құны бұл құнды қағаздарды шығарған кезде анықталған, оның ақшалай құнының өлшемі. Акцияларды Жай ж/е Артықшылықтыдеп жіктейміз. Жай және артықшылықты акциялардың қатынасы заңнамамен реттеледі (1/4 аспауы керек). Артықшылықты акциялар қоғамның жалпы бекітілген капиталының 25%-нен артық болмауы керек. Артықшылығы бар акциялар алдын-ала анықталып, кепілдік берілген көлемде девиденд, сондай-ақ қоғамды жойғаннан кейін мүліктің бөлігін алуға құқық береді. Жай акциялардың иелері шаруашылық нәтижелеріне ж/е есепті кезеңнің нәтижесі б/ша дивиденд төлеуге бағытталатын таза табыстың бөлігі туралы акционерлерінің жиналысының шешіміне байланысты дивиденд алады. Бух. есепте акция шығарған кезде шығарылған акцияның төленген сомасына 5110 шотын ДТ, 5010, 5020, 5030 шоттарын КТ, бір мезгілде ақша қаражаттар шотын ДТ, 5110 шотын КТ. Құрылтайшыларынан жарғылық капиталға нақты активтер түрінде салымды бух.есепте 5110 шоттының дт, ақша қаражаттар шоттарының кт-де көрсетеді. Салынған салымдардың түрлері б/ша активтер шоттары дебеттеліп, 5110 шоты кредиттеледі.

Дт Кт

5110 5030

1330,1320,1310,2410,2310,2710 5110

Эмиссиялық кіріс есебі.

Егер акцияны сатып алу құны оның номиналды құнынан жоғары болса, онда меншіктегі акцияның сатып алу құнының номиналдық құннан жоғары сомасы 5310 «эмиссиялық кіріс» шотының кредитінде, ақша қаражаттар есебі шотымен корреспонденциясында көрсетіледі.