Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
1-51.docx
Скачиваний:
0
Добавлен:
01.05.2025
Размер:
364.54 Кб
Скачать

10. Ежелгі Римдегі соттағы шешендік өнері.

Әдет құқығы жү­й­есi Шығыс Рим құқықтық реттеу жүйесiне жақын. Әдет құқығы билер со­тына көп көңiл бөлдi. Ол берiк жүй-елердiң бiрi едi»3 — деп жазады деп, академиктен дәйек сөз келтіреді.

Ол жүйе уақыт ағысына iлесе алмады. ¤кiнiшке орай осы кезге дейiн бұл­ мәселе ғылым нысаны ретiнде ғана атүстi қаралып келдi, яғни ол әдет-ғұ­­рып құқығы ұлттық құқықтық мәдениетiнiң өзегi, ұлттық болмысымыз бен бо­лаша­ғымызға мұның ықпалы әлi де зор екендiгiне мән берiлмей келедi. ¤й­ткенi, ұлттық әдет-ғұрыптың өзi, шешендiк өнер сияқты, таптық тұрғыдан ба­ғаланып, ескiлiктiң сарқыншағы ретiнде өмiрден аласталды. Қазақстан Ре­с­пу­бликасы Конституциялық Кеңесiнiң мүшесi, заң ғылымының докторы, ҚР ҒА­ коррес­пондент-мүшесi С. Н.Сәбiкенов заң ғылымының докторы З.Кен­жа­ли­евтiң док­торлық диссертациялық ғылыми еңбегiне баға бере келе: «Қа­зақ әд­ет құқығы үстiмiздегi ғасырдың 30-жылдарына дейiн өмiр сүрдi деуi кiм-кiм­дi болсын ерiксiз елең еткiздi. ¤йткенi қоғамдық санада да, ғылыми әде­би­етте де әдет құқығы кеңес үкiметi келiсiмен, 20-жылдардың басында қо­ғам­дық өмiрден кет­тi деген түсiнiк дау тудырмайтын. Бұл мәселенi зерт­теген Т. М. Құлтелеевтiң, А. Жақыпованың пiкiрлерi осындай едi» 1 — де­ген бо­ла­тын­. Десек те, әдет құ­қы­ғының қайта жаңғыруының мүмкiн-дiгi бү­гiнгi күн­нiң­ шындығымен аста­сады. Мұның нақты мысалының бiрi — рес­пу­бли­ка­мыз­дың­ барлық аймақта­рында дерлiк, ауылдарда да, қалаларда да «ақ­сақалдар ал­қасының», «билер ке­ңесiнiң» қайта жандана бастағандығы. Бұл процесс, дағ­дыланғанымыздай, жо­ғарыдан берiлген нұсқаумен емес, өзі­нен-өзi әл­еу­мет­тiк сұраныс нәтижесiнде өмiрге келгендiгi. Осы процеске орай заңгер-ға­л­ым­­дар арасында әртүрлi пiкiр­лер бар. Пiкiр қайшылығы не­гi­зiнен билер со­ты­ның мемлекеттiк құқық жүйе­сiндегi қазiргi орнына келiп саяды. Iс жүзiнде Ре­с­публика заңдары арасында тек Азаматтық кодекстiң жалпы бө­лi­мiнiң 3-ба­бында ғана: «Азаматтық қатынастар Қазақстан Респуб­ликасы аума­ғында қол­данылып жүрген азаматтық заңдарға қайшы келмей-тiн әдет-ғұрып­тармен, со­ның iшiнде iскерлiк өрiсiндегi әдет-ғұ­рыптармен рет­те­луi мүмкiн» деген жол­дар кездеседi. Ендеше шешендiк өне­рi­мiздiң бiр сала­сы делiнетiн сот ше­ш­ен­дiгiнiң де болашақтан алатын орны ерек­ше. Демек, бұл орайда, заңгер ға­лым­дарымыз мықтап ойланғаны қажет сияқты.

11. Ежелгі Римдегі сот процессінің процедурасы.

Қазiргi сот төрелiгi тiлмарлығының негiзгi желiсi — сонау антикалық за­ман­­нан берi келе жатқан көне грек-рим шешендiк дәстүрiнiң амал-тәсiлдерi жә­­не ұлттық төл шешендiк тәжiрибесi негiзiнде құралады.

әдет құқығы жү¬й¬есi Шығыс Рим құқықтық реттеу жүйесiне жақын. Әдет құқығы билер со¬тына көп көңiл бөлдi. Ол берiк жүй-елердiң бiрi едi»3 — деп жазады деп, академиктен дәйек сөз келтіреді.

Ол жүйе уақыт ағысына iлесе алмады. ¤кiнiшке орай осы кезге дейiн бұл¬ мәселе ғылым нысаны ретiнде ғана атүстi қаралып келдi, яғни ол әдет-ғұ¬¬рып құқығы ұлттық құқықтық мәдениетiнiң өзегi, ұлттық болмысымыз бен бо-лаша¬ғымызға мұның ықпалы әлi де зор екендiгiне мән берiлмей келедi. ¤й-ткенi, ұлттық әдет-ғұрыптың өзi, шешендiк өнер сияқты, таптық тұрғыдан ба-ғаланып, ескiлiктiң сарқыншағы ретiнде өмiрден аласталды. Қазақстан Ре¬с¬пу-бликасы Конституциялық Кеңесiнiң мүшесi, заң ғылымының докторы, ҚР ҒА¬ коррес¬пондент-мүшесi С. Н.Сәбiкенов заң ғылымының докторы З.Кен¬жа¬ли-евтiң док¬торлық диссертациялық ғылыми еңбегiне баға бере келе: «Қа¬зақ әд-ет құқығы үстiмiздегi ғасырдың 30-жылдарына дейiн өмiр сүрдi деуi кiм-кiм-дi болсын ерiксiз елең еткiздi.

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]