3. Ежелгі Шығыстың құқықтық мәдениетіндегі сот сөзінің негізгі көздері.

Ежелгі Шығыс адамды ертедегі дүние аясынан алып шыққан ұлы мәдениеттер отаны болды. Ертедегі дүниеден шыға отырып, Шығыс адамның дүниеге қатынасының мифологиялық тәсілін жеңе алмады. Бірақ ежелгі шығыс мәдениеттерінің әлемі – бұл табиғат апаттарының ғана емес, озбыр мемлекет қуатының құдайдай көрінуі. Ежелгі шығыс мәдениетінің негізі адамның дербестігі мен еркіндігін мойындамайтын абсолютті бірлік идеалы болып табылады. Мемлекеттің бұл типі қатаң біріктіру қажеттілігінен туды, ол нақты табиғат жағдайларына жауап болды. Осы мемлекет – шығыс озбырлығы зор төрешілдік аппаратпен басқарылады, оның бірлігі қол астына қарайтын адамдардың өмірі мен өліміне абсолютті билік етуге ие билеушімен бейнеленеді. Мемлекеттің мұндай типі Ежелгі Шығыс елдері Египет, Месопотамия, Үнді, Қытайға тән.

Орта Азиядағы мәдени құбылыстардан қағас қалмай, шығыстың ор¬та¬ға-сыр¬лық мәдениетiнiң жан-жақты дамып, жетiле түсуiне қарахан мемлекетi де ти¬iстi үле¬сiн қосты. Бұған түркi халықтарының талантты перзенттерi Жүсiп Ба¬ла¬са¬ғұн, Махмуд Қашқари, Қожа Ахмед Йассауи, Ахмед Йүгiнеки шы¬ғар-ма¬шы¬лы¬ғы айғақ бола бастады. Олар сол өлкенiң мәдени өмiрiне сыналай ен-iп,¬ бұ¬рын¬нан қалыптасқан мәдени-әдеби бағытқа белсене араласты. Мұндай май¬талман сөз зергерлерi күнi бүгiнге дейiн еш өзгерiссiз сол күйiнде қол¬да-ны¬лып жүрген та¬лай-талай сөз маржандарын тудырды.

4.Ежелгі Египетте сот сөзінің пайда болуы, ежелгі египеттік көзқарастарда шешндік өнерінің құқықтық және эстетикалық көтерілуінің негіздері.

Ежелгі Египет - әлемдік өркениеттің дамуына үлкен әсер еткен ежелгі мәдениеттердің бірі. Б.з. дейінгі 3000 жылы перғауын патшалар басқаратын ерте құл иеленуші, орталықтандырылған озбыр формадағы мемлекет пайда болды. Египеттің жоғарғы билігін құрған негізгі принциптер оның мызғымастығы мен ақылға сыйымсыздығы болды.

Терең ойдың қорытылған нұсқасындай, ой мен тiлдiң құдiретiмен жа­сал­ған,­ маз­мұн мен кө­рiктiң саф алтын құймасы iспеттi қысқа да нұсқа, шымыр да­ ал­ғыр, ұтқыр айтылған тiл­мар­лық өнер ертедегi мәдениет ошақтарының Мы­сыр, ‡н­дi, Бабыл секiлдi бағзы заманғы ел­дер­де де қадiр тұтылып, қас­тер­ленген десек те, оның өз алдына жеке дара өнер ретiнде пайда бо­­лып, дам­ып,­ жетiлген же­рi — Эллада елi екендiгi тарихтан мәлiм. Мұнда шешендiк өн­ер­дiң алғаш рет жүй­елi арнаға түскен теориялық негiзi қаланды. Сол дәу­iр­лер­ден бастап ше­шен­­дiк өнер ғылыми тiлде «риторика» аталды. Антика дү­ни­­есiнiң сан-салалы, жан-жақты ғы­лыми жетiстiктерiн бойларына сiңiрген Пл­а­­тон, Аристотель, Горгий, Протогор, Исократ, Де­­мосфен, Анақарыс сын­ды­­ бiртуар шешен ғұлама­лар­дың шешендiк өнер турасындағы бү­гiн­­гi күнге ке­л­iп жеткен төл еңбектерi мен ол­ар айтыпты-мыс, яғни соларға телiнген қа­нат­ты, өткiр сөз иiрiмдерi осының ай­ғағы.

Жаңаша жыл қайыруымыздан бұрынғы V ғасыр мен бiздiң эрамыздың IV ға­сыр ара­лы­ғын­дағы Ежелгi Элладада қалыптасқан демократиялық қоғам­дық­ құ­ры­лым күмбезi биiк ше­шен­дiк өнердiң этолондық сапада барынша қар­­қынды да­мып, шарықтау шегiне жетуiне қа­же­т­тi қолайлы жағдайды ту­ғыз­­ды. Шешен сөй­лей бiлу — сол кезеңнiң саяси өмiрiнiң негiзгi қа­­руы са­нал­­ды.­ Сондықтан ше­шендiктiң қоғамдағы алған орны айрықша алабөтен, сал­­ма­ғы сом алтындай ба­ғалы едi. Әсiресе, заң шығарушылық пен сот сала­сын­­да­ сөз өнерiнiң қа­жет­тi­­лi­гi мейлiнше артты.

Ежелгi Афиннiң заң шығарушы сот органы қызметiн атқарған Ақ­сүй­ек­тер­ Кең­­есiнiң жиыны соғыс құдайы Ареопагқа арналған төбе басында өткiзi­ле­тiн­дiк­­тен бұл кеңес «Ареопаг» ат­анған. Қазақтың «күнде жиын Күлтөбе­сiн­дей»­ бол­­ған Ареопаг Халық жиналысына ең жо­ға­ры билiк саналатын — «ар­хо­нт­тық» лауазымға бекiтiлер үмiткерлердi ұсынып отырды.