3.4.4 Ежелгі Австралия платформасының даму тарихы

3.4.4.1 Протерозой дәуіріндегі Автралия. Жоғарғы рифей

Австралия платформасы Протерозой дәуірінің Жоғарғы Рифей жуйесіндегі PR₂,PR₃, төменгі кембрий –венд және төменгі-ортаңғы кембрий жоталарында Батыс Европадан Африка тақтасымен қазіргі Мадагаскар аралына дейін көшуде болады.

Бұнда PR₂-ден бастайтын болсақ, онда бұл геологиялық жастағы Австралия платформасыy Батыс Европадан орта кратондалады. Бұл орта кратон қазіргі жағдайда Австралияның, яғни Рифей Венд геологиялық жасы бойынша Палеотектоникалық кестесін алатын болсақ, онда PR₂ жасты орта кратондардың бір бөлігі құмтасты (кембрий ордовик)қызылтүсті (венд)аймақтарда, бір жағынан негізгі бұзылыстарға жақын ара қашықтықты сақтайды және екінші жағынан Магстрейв авлокогендегі (Ежелгі рифей) қалқандарымен шектеседі. Екінші бөлігі терригенді және карбонатты терригенді (Рифей Венд) аймақтарға тап болған. Бұл аймақта орта кратонның екінші бөлігі эвапоритті жыныстардан тұратын аймақтармен шектеседі. Жалпы алатын болсақ, терригенді және карбонатты терригенді (Рифей Венд) терең бұзылыстардың алмасу аймағында орналасты деуге болады. Соңғы PR₂ жасты орта кратонның үшінші бөлігі Австралия платформасының Рифей Венд және Кембрий Ордовик жастары бойынша құрылған Палеотектоникалық кестесіндегі геосинклиналды облыста көрсетілген. Ал Д.Кэзи, М.Моннеки бойынша және Н.Ю.Успенскаяның толықтырулары бойынша Австралияның құрылымдық тектоникалық үлгісінде Пермь Триасты Бодуэн-Сурат ойысында көрсетілген. Бұл ойыста Моомба және Гальмар газды кенорындар табылған.

PR₃те Австралия платформасы Африка тақтасына қарай ығысқан. Бұл ығысуд Австралия платформасы ешқандай спрединг, субдукция аймағына тап болмаған және орта кратондалмаған.

Кембрий вендте Австралия платформасы меридианның 0⁰-на жақындап 20⁰ да 30⁰ координатасы бойынша Африка тақтасының шығыс жағына қарай ығысқан. Кембрий венд жастарында Австралия платформасы спрединг белдемі тап болады. Бұл жастардағы спрединг вендтен бастап соңғы кембрийге дейін қалыптасқан. Бұл спредингті Австралия платформасының рифей венд геологиялық облыстарда қалыптасқан және негізгі бұзылыстар мен ежелгі платформалар шекарасының бойымен өткен, терригенді және карбонатты терригенді терең бұзылыстардың алмасу аймағының шет жағын қамтиды және Гаулер ежелгі Авлокогені бар қалқанда қалыптасқан. Ал Кембрий ордовик геологиялық жасы бойынша құрылған (В.Е.Хайн,1979ж) Австралия платформасының палеотектоникалық сұлбасында қарастыратын болсақ, онда да геологиялық облыстардың нобайы бөлігін спрединг алып жатыр, онда да ежелгі платформалар шекарасымен қалыптасады, 3000м тереңдіктегі карбонатты-терригенді түзілімдерді алып жатыр, алевролитті және жанартаутекті, құмтасты (кембрий-ордовик) түзілімдерінің орта бөлігін қамтиды және қазіргі түзілімдер мен формациялардың таралу шекарасымен қиылысады, сонымен қатар Иелгарн атымен белгілі ежелгі Рифей Авлокогені қалыптасқан қалқанның шығыс бөлігін қамтиды.

443- сурет. Австралия платформасының протерозойда секірмелі ығысу үлгісі және осы дәуірдегі орны (а); спиралді өрісі ұлғаятын Галактика жазықтығы (б).

Ортаңғы және төменгі кембрийде Австралия платформасы Африка тақтасының оңтүстік шығысына қарай ығысады. Жалпылай алатын болсақ Африка тақтасының оңтүстік бөлігі мен Мадагаскар аралының орталық және оңтүстік бөлігін толықтай қамтиды. Төменгі және ортаңғы кембрийде спрединг аймағына тап болып бұзылыстарға ұшыраған. Оны Австралия платформасының кембрий-ордовик геологиялық жасы бойынша құрылған палеотектоникалық сұлбасын қарастырсақ, түзілімдердің оңтүстік бөлігін қамтиды. Иелгарн атты Ежелгі Рифей Авлокогені қалқанның ортасын бұзып өтеді және шығыс ортаңғы бөлігін қамтиды. Ал Успенскаяның толықтыруы бойынша Австралияның құрылымдық тектоникалық үлгісінде қарастыратын болсақ, алдымен ескере кететін жәйт докембрийдің (кембрийге дейінгі жыныстардың геологиялық жастары) шығуы, Ч.Б Борукаев 1976ж; В.Б.Оленин, 1969ж.В.Е.Хайн 1979ж. және т.б жіктемелері бойынша құрылған Австралия платформасынын Рифей - Венд, кембрий - ордовик геологиялық жастары бойынша Палеотектоникалық сұлбасында қалқан деп танылған. Төменгі және ортанғы кембрийдегі спрединг аймағына Австралияның құрылымдық - тектоникалық үлгісінде Н.Ю.Успенскаяның толықтыруы бойынша мәлімет береміз. Ондағы төменгі және ортанғы кембрий жастағы спрединг шығыс жақтағы, оңтүстік және батыс жақтағы ipi синеклизалар мен ойпандарды қамтиды. Оңтүстік-батыс пен Оңтүстік-шеткі бөлігіндегі докемдрийдің шығу аймағын қамтиды. Оңтүстік-шығыстың ортаңғы бөлтіндегі Байкал қатпарлы жуйесіндегі массив пен бұзылыстар, яғни сол сәтте көмкерілген жоталардағы кенорындар мен кенорындар тобын қамтиды. Сонымен қатар Отвей жотасымен оңтустік шығыстағы ipi синеклизалар мен ойпандардың оңтүстік бөлігін қамтиды. Яғни Сидней қаласының оңтүстік жағында спрединг белдемі бар деуге болады.