2.3.13 Амудария газдылы мұнай провинциясы

Амудария ГМП Орталық, Шығыс Түркменстанда және Батыс Өзбекстанда орналасқан, көп бөлшегі Қарақұм шөлінде орналасқан. Үлкен тектоникалық элементтері – Амудария синеклизасы, Орталық Қарақұм дөмбек күмбезі, Бахардокс ойысы, Тұран плитасы және Копетдагалды альпілік ішкі орогендік иілімі.

Бұл түбек ауданы 360 мың шақырым, қалдық қабықтың қалыңдығы 7000 м– ге дейін жетеді. Иілу Копетдагалдында Амудариялық синеклиза 9000 м-ге дейін жетеді. Жиналғыш негізі (ірге тас және плитаға дейінгі қалдық өңделуі) гетерогендік және Амудариялық синеклизада соңғы герциндермен көрсетілген басқа да бөлек карелид жекежондармен, Орталық Қарақұм дөмбек күмбезі– байкалидтермен жасалған,Бахардокс ойысында, оңтүстік аудандағы Амудария синеклизасында, Бадхыз – Карабильск белдемінде және оңтүстікке одан дислоцировандық әлсіз метаморфизмдік жанартау текті – терригендік ортаңғы және жоғарғы триаста орналасқан.

Қалыңдық қабық қимасы юрадан басталады және үлкен құрылымдық – формациялық бөлшектерге қалыптасады: ортаңғы плиоцен-төрттік, ортаңғы миоцен-төменгі плиоцендік, жоғарғы олигоцен-төменгі миоцен, дат – ортаңғы олигоцендік,жоғарғы бор, төменгі бор, жоғарғы юра, төменгі – ортаңғы юрада.Өндірістік мұнайгаздылық палеоцен, бор және юра. Негізгі қорлары төменгі борға және жоғарғы юраға негізделген.

293- сурет. Амудария ГМП тектоникалық және мұнай-газ геологиясының аудандау картасы.

Коллектор жыныстардың қарастырылған аумақтар: 1-терригенді төменгі борда-сеноман, 2- терригенді готерив(шатлык горизонты), 3-карбонатты кедертас текті келловей-оксфордтың, 4-карбонатты келловей-оксфорд, 5-жоғарғы юра тұз қалыптасу нұсқасы.

Үлкен тектоникалық элементтер: I-Амудария синеклизасы, II-Орталық Қарақұм дөмбек күмбезі, III-Бахардокс ойпаты, Тұран тақтасы, IV-Копетдаг алды ойысы; Ірі тектоникалық элементтер: 1-Беурдешік баспалдағы, 2-Хивин ойпаты, 3-Шығыс Ұңғыз көтерілу белдемі, 4-Заунгуз құламасы, 5-Малайско-Багаджин, 6-Қарабекуаыл ойпаты, 7-Репетек-Келиф антиклинальды белдемі, 8-Мары-Серах белдем көтерілімі, 9-Учаджин дөмбек күмбезі, 10-Шығыс Корабль ойпаты, 11-Батхыз Корабль көтерілім белдемі, 12-Қалаймор ойпаты, 13-Чарджоу баспалдағы, 14-Бешкент құламасы, 15-Бұхар баспалдағы. Мұнай газ геологиясының аймақтануы: А-Копетдаг алды МГОП, Б-Беурдешік-Хивин ГО, В-Багаджин ГР, Г-Чарджоу МГО, Д-Бұхар МГО, Е-Мұргаб ГО, Ж-Бадхыз-Корабль ГО, З-Орталық Қарақұм СГР.

Стратиграфия

Төрттік жүйе, жоғарғы және ортаңғы плиоцен

Ортаңғы плиоцен-төрттік кезеңде әртүрлі өзінің горизонттарымен төменгі плиоценнен жоғарғы борға дейін үйлесімсіз орналасқан. Негізгі даму алаңы қалыңдығы ортаңғы плиоцендік – төрттік кезең Копетдгагалды БГМО, Мургабск және Бадхыз – Карбальск ГО, Чарджоу және Бұхар ГМО орналасқан.

Голоцен

Қазіргі заманғы қалыптасу элементтері мозаично орналасқан. Олардың ішінде: эолдық құмдар, құмдар, супестер, бірінші табылған Амудариялық террас және құрғақ дельт Теджен, Мургаб, Зеравшана, Кашкадари құрғау атыраулар, ұсталынған және бірінші террас; тақырлардың кеуекті және құмтасты жерлері бар. Оның негізгі қалыңдығы бірінші он метрден аспайды, тау етегінде 100 метрге дейін жетеді.

Жоғарғы плейстоцен

Копетдаг алды пролювиальды – аллювиальдық жұмыртастар, солтүстікке құмдармен ауысатын кешен дамыған. Мургабск ГО жоғарғы плейсценге құмдар, супестер, суглиндік құрғақ Теджендік, Мургаб атыраулары және ежелгі «Афгандық өзен», жатады, Паропамизаға құйылған.Чарджоу және Бұхар ГМО бұл жасқа конгломераттар, құмдар және супестер үш ұсталынған террас Кашкадари, Зеравшан және оларға қатысты құрғақ атырау. Қалыңдығы өзгермелі, 100 м-ден көп.

Төменгі және ортаңғы плейстоцен

Копетдаг алды ГМО және Мургабск ГО Қарақұмдық свита дамыған. Бұл свитада сұр құмдар, корытылған далашпаты, слюдалар, кеуекті қабаттары бар. Қалыңдығы 34 м-ге дейін. Свита аллювиальды Амудариямен белгілі. Оңтүстік – Батыс Түркменстанда Қарақұм свитасы бакиндік және төменгі хазарь бассейндік алаңымен орындалған. Амудария жағалауында Чарджоу қаласының төменгі жағында қарақұм свитасына карнабск және қызылқұм свитасымен орындалды, олар үлкен террас Зеравшана және Кашкадари жатыстары құрғақ дельттермен белгілі. Бұл свиталардың қалыңдығы 200м.

Жоғарғы плиоцен

Копетдаг алды ПМГО алаң элементтері бұрыштық үйлесімсіздікпен белгілі. Батысында апшерон және ақшағыл бассейнімен үйлесімсіз жатыр. Апшерон ярусы- құмдар, құмтатар, алевролиттер, саздар, сұр, сары, мергельдер мен қайыршақтар бар. Қалыңдығы 200м. Ақшағыл ярусы- глиндер жасыл және сұр мергель түйірлерімен. Қалыңдығы 500 м-ге дейін. Алаң ішінде беткі эрозиондық және бұрыштық үйлесімсіздікпен белгілі. Континенттік жоғарғы плиоцендік алаңы 700 м-ге дейін барады.

Ортаңғы және жоғарғы плиоцен

Амудариялық ГМП көп бөлігі ортаңғы плиоценге үзіліс қалдық жинағышымен сипатталады.Каспий деңгейінің кенет төмендеуі (қазіргі кезден 600м төмен) құламалардың дамуы және эрозиондық ұрулар ұзындығы 90км дейін, тереңдігі 700м. Қалыңдығы 350м.

Неоген жүйесі

Төменгі плиоцен – ортаңғы миоцен

Теңіздік және тоғанақтық миоценнің- сарматтың ортаңғы қабаттары батыста Орталық Қарақұм ойпаты және Копетдаг алды БГМО жоғарғы сармат (диоджин свитасы) саздармен, құмтастармен, конгломераттармен, фороминиферлармен қалыптасқан. Ортаңғы және төменгі сармат, конкстік, караган, чокракск және тархан беткейлері сұр-сары, сұрсаздармен, құмтасты, ізбестасты және гипстің бөлек түйірлері жатады. Қалыңдығы 500м., Бахардокс ойысында 120 м-ге дейін жетеді.

Төменгі миоцен – жоғарғы олигоцен

Жоғарғы олигоцен- төменгі миоцендік алаң литологиялық қарым – қатынастан шығады, жоғарғы олигоцен бөлігі миоцендік –тоғанақтық қалдықжинағыш теңіз ережелермен белгілі. Биостратиграфиялық кесте бойынша палеоген орналасуы Түркменстанның жоғарғы олигоценіне Sphaeroidina variabilis u Spiroplectammina tereckensis белдемі сипатталады. Жоғарғы олигоцен – төменгі миоцен алаңдары Амударияның бұралған құрылымдық синеклизасында қалыптасқан және Копетдаг алды иілімінде және көтерілген Орталық Қарақұм ойпаты жоқ, Бадхыз – Майманинск және Кушкинск белдемдерінде, және де ұсақ Амудария синеклизасының солтүстік – шығыс бортында.

Батыс Копетдагта және Копетдаг алды БГМО батыс бөлігінде қарастырылып отырған кешен майкоп сериясының ішкі сериясын көрсетеді немесе қызылчешминск свитасының көп бөлігін көрсетеді. Кешен саздармен және алевролиттермен көрсетіледі.

Дарьялык свитасы Қаракөл ойысында Чарджоу ГМО дамыған.Оңтүстікте соңғы,Бешкент иілімінде және тау шыңдарында Оңтүстік – Батыс Гиссара,жоғарғы олигоценге – төменгі миоценге кызылчин свитасы жатады.Қаттылығы 60 м.

Палеоген жүйесі (жоғарғы олигенсіз)

Дат және ортаңғы олигоцендік алаң жоғарғы бор әртүрлі өзінің беткейлермен үйлесімді жатыр. Белдемдерінің және қабаттардың биостратиграфиялық қалыптасуы жергілікті кестеде, диолярий және тау

жыныстары қораптары және свиталардағы литологиялық, стратиграфиялық қалыптасуы көрсетілген.

Төменгі және ортаңғы олигоцен

Олар бөлімдерге бөлінбейді. Амудария ГМП көп бөлігін алып жатыр тек қана Бадхыз – Карабыль ГО және Чарджоу және Бұхар ГМО және Орталық Қарақұм ойпаты жерлерінде кездеспейді.Мұргаб Заунгуз ГО олигоцен жоғарғы эоценде кездеседі басқа аумағында үйлесімді жатыр.Қалыңдықтары Коптдагалды ПГМО 200 м, Мургаб ГО 200 м, Заунгуз ГМО және Беурдешік- Хивин ГО 150 м, Орталық Қарақүм ойпаты 100м

Жоғарғы эоцен

Ортаңғы эоценмен келісімді жатыр. Амудария ГМП көп бөлігі жасыл, сұр, әртүрлі түстермен гидрослюдалы монтмориллонит, әртүрлі әктастар, алевролиттер және мергельдер кездеседі. Карбонатты жыныстардың саны солтүстік және батыс аудандық провинцияларда көбейеді.Бадхыз – Карабиль ГО қимасында құмтастар, саздар, мергельдер, андезиттер, туфтар кездеседі. Жоғарғы эоценнің Копетдагалды ПГМО қалыңдығы 2000м, Орталық Қарақұм ойпаты 0-120,Беурдешік – Хиви ГО 250м, Мургаб ГО 100м, Заунгуз ГМО 120м, Бадхыз - Карабль 300м, Чарджоу және Бұхар 200м.

Ортаңғы эоцен

Төменгі эоценмен үйлесімді жатыр. Сұр мергельдермен, қабатты саздармен, кейде әктастар кездеседі. Ортаңғы эоцен Копетдаг алды БГМО қалыңдығы 300м, Орталық Қарақұм ойпаты 50м, Мургаб ГО 50-60, Бадхыз – Карабль ГО 400м, Чарджоу және Бұхар ГМО 70м.

Төменгі эоцен

Палеоценмен үйлесімді жатыр. Провинцияның көп бөлігінде жасыл және сұр саздармен, солтүстік батыс аудандарда және Бадхызда алевриттер, қиманың әртүрлі аралығында битуминоздар кездеседі. Мергельдер қабаттар ретінде Копетдаг алды БГМО, Бадхыз- Карабль ГО-да («моргунов беткейі» кварцты құмтас) Қалыңдықтары: Копетдагалды ПГМО 90м, Орталық Қарақұм ойпаты 25м Беурдешк - Хивин ГО және Заунгуз ГМО 50м, Мұргаб ГО 90м, Бадхыз – Карабль ГО 150м, Чарджоу және Бұхар ГМО 100м.

Палеоцен

Жоғарғы палеоцен негізі Заунгуз ГМО-да және солтүстік Мұргаб ГО – да қаланған.Орталық Қарақұм ойпаты және солтүстік Беурдешік – Хивин ГО-ғы жоғарғы палеоценге кірпішті қызыл саздармен,жасыл, қара түйіршікті битуминозды саздармен белгілі төменгі қызылтақсыр свита бөлімі жатады. Төменгі палеоцен (зеаглин свитасы) үстінде сазды әктастармен, астында жасыл сұр саздармен белгілі. Палеоцен қалыңдықтары: Предкопетдаг ПГМО 70-500 м, Орталық Қарақұм ойпаты 30-90 м, Беурдешік – Хивин ГО 80-100м, Заунгуз ГМО 125 м-ге дейін.

Дат жікқабаты (ярус)

Батыс және Орталық Копетдагта жасыл – сұр мергельдермен және үстінде саздармен және астында доломиттермен әктастармен белгілі. Шығыс Копетдагта және Бадхызда саздар, алевриттер, құмтастар линзалы гипстер бар. Орталық Қарақұмда Дат жікқабатына сазды әктастар және әктасты саздар кездеседі. Дат жікқабатының қалыңдығы Предкопетдаг ПГМО 30-200м,батыстан шығысқа дейін және солтүстіктен оңтүстікке қарай көбейеді, Батыс Қарақұм ойпаты 15-20 м, Бадхыз – Карабль ГО 50м.

Бор жүйесі

Жоғарғы бөлім

Жоғарғы бордағы газдылық Орталық Қарақұм ойпаты, Бұхар ГМО және Бадхыз – Карабль кездеседі.Коллекторлары – құмтастар және алевролиттер, қабаттың қалай ұсталуынан пайда болған. Карбонатты коллекторлар жоғарғы борда Бадхыз- Карабль ГО пайда болған.

Жоғарғы бордағы қалыңдықтар: Копетдаг алды БГМО 180 м, Орталық Қарақұм ойпаты 240м, Беурдешік – Хивин ГО және Заунгуз ГМО 900м, Мургаб ГО 1200м, Чарджоу ГМО 700-900м, Бұхар МГО 800м. Кушкин ГО негізінен қимада саздар маңызды роль атқарады сонымен қатар бөлек қорап және қабатша құрайтын мергельдер, әктастар да бар. Соңғылары турон, коньяк, сантон және кампан, жоғарғы кампан және мастрихте, жоғарғы бөлімі қызыл түспен белгілі. Жоғарғы бор қалыңдығы 1400м.

Төменгі бөлім

Әртүрлі беткейлермен үйлесімcіз жатыр.Амудария ГМП орталық аудандарында үзіліс кішкентай және берриас ішінде орналасады.Амудария ГМП мұнай – газ кешендер ішінде газды барлау төменгі бор жүйесінде бірінші орында тұр.

Төменгі борда терригенді коллекторлар – құмтастармен аллевролиттер бар. Олардан басқа аралас карбонатты терригенді коллекторлар – құмтастар, алевролиттер, әктастар бар.

Юра жүйесі

Жоғарғы бөлім, жоғарғы бат және ортаңғы бат үсті.

Үйлесімді немесе трансгрессивті әртүрлі беткейлермен ортаңғы юра, триас және палеозойда жатыр. Олар теңіз карбонаттарымен және тоғанақты және континенттік сульфатты галогендермен және қызыл түсті терригенді жыныстармен белгілі. Жоғарғы өзіне нағыз даттанбаған жыныстарды берриаса табаны– титондық жоғарғы, ортаңғы – титондық табаны, киммеридж,оксфорд және келловей жоғарғы, төменгі – келловей төменгі және жоғарғы бат жатады. Қалыңдықтары 200- 250м,

Ортаңғы және төменгі бөлімдер

Ортаңғы юраның төменгі жағы. Орталық Қарақұм ойпатында, Бахардокс моноклинінің солтүстігінде, Беурдешікте,Чарджоуда,Бұхар баспалдағында және Ачак көтерілімінде өте терең бұрғыланған.

Жоғарғы байосс-ортаңғы бат жатыстары үйлесімді немесе аален – байосспен жалғасады,трансгрессивті палеокөтерілген триаста (оңтүстік Бахардокс моноклині) және палеозой (Ачак көтерілімі, Чарджоу баспалдағы) алаңына өтеді.

Оңтүстік – Батыс Гиссар қималарында тангидувал свитасы төменгі және ортаңғы бат аммониттермен, дегибадам свитасы – Parkinsoni және Garantiana жоғарғы байосс белдемдермен белгілі. Жоғарғы байосс және ортаңғы бат жатыстарының қалыңдықтары: Орталық Қарақұм ойпаты 200м, Капетдаг алды БГМО 0-250м, Беурдешік – Хивин ГО солтүстігінде 200м, оңтүстігінде 300м, Чарджоу ГМО 0-200м, Бадхыз - Карабль 300м.

Төменгі және ортаңғы юраның мұнай газдылығы Чарджоу, Бұхар ГМО, Беурдешік – Хивин және Бадхыз – Карабль ГО-да орналасқан.Мұнай және газдың коллекторлары – құмтастар.Батыс Өзбекстан беткейі бір индексті білдіреді, олар әртүрлі стратиграфиялық жағдай құруы мүмкін.

Сейсмикалық беткейдің геологилық тіректері

Сейсмикалық беткейдің тәуелсіз номенклатурасы Амудария ГМП өңделген. Сейсмобарлаудың негізгі беткейі болып ортаңғы плиоцен – төрттік кезең әсерінен болған аймақтық үйлесімсіздік беткейі; жоғарғы олигоцен – төменгі миоцен әсерінен болған үйлесімсіздік беті, палеоцен бұхар қабатшасының әктастары, сенон әктастары, альб-турон саздарының қорабы,баррем және апт әктастары жатады. Үлкен сапалы өңдеуден жергілікті ауытқулытар, келловей – оксфорд және төменгі борда рифтік құрылым болады. Сейсмобарлауда төменгі сапа кезінде тереңдігі тез төмендейді де қиманың жоғарғы жағындағы әктастар көбейеді.