1. Салықтардың экон/қ мәні және қызметтері. Салықтар – заңды ж/е жеке тұлғалардан белгілі бір мөлшерде ж/е мерзімде мем/к бюджетке түсетін міндетті ақшалай төлемдер. Салықтардың экон/қ мәні: 1) салықтар шаруашылық жүргізуші субьектілер (ШЖС) мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін көрсетеді. 2) ШЖС мен халық табысының белгілі бір мөлшерін мем/т үлесіне жинақтап, жинақтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді. Салықтың экон/қ мәні олардың негізгі функцияларымен сипатталады. Салықтың қызметтері: 1) Фискалдық қызмет мем/т бюджетін кәсіпорындар мен азаматтардың ақшалай табысының бір бөлігін эквивалентсіз, яғни ақшалай негізде алу арқылы толтыруды білдіреді. Бұл функцияның арқасында мем/ң ақшалай қоры пайда болады ж/е мем/ң өмір сүруі мен ары қарай қызмет атқаруы үшін материалдық жағдайлар жасайды. 2) Реттеуші қызмет. Олардың ұдайы өндіріс процесінің серпініне ж/е көлеміне ықпал етуімен ерекшеленеді. Салықтың өзгеруі тауар ұсынысы мен сұранысының ж/е инвестиция мен жинақтың өзгерісіне әкеп соғады. Сонымен қатар салықтың еңбек белсенділігін, ресурстар жинағын, инновацияны қоршаған ортаны қорғау үшін экон/қ жағдайлар туғызады н/е жояды. 3) Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субъектілер табыстың бір бөлігі мемлекеттің қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс-әрекетінің ауқымы жалпы ішкі өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады, ол ұлттық табыстың мемлекеттендірілу дәрежесін көрсетеді

2. Салық жүйесін ұйымдастыру қағидалары. 1) Салық салудың міндеттілігі қағидаты. Салық төлеуші салық міндеттемесін, салық агенті салықтарды есептеу, ұстау ж/е аудару жөніндегі міндетті ҚР салық заңнамасына сәйкес толық көлемде ж/е белгіленген мерзімде орындауға міндетті. 2) Салық салудың айқындылығы қағидаты. ҚР-ң салықтары ж/е бюджетке төленетін басқа да төлемдері айқын болуға тиісті. Салық салудың айқындылығы салық төлеушінің салық міндеттемесі, салық агентінің салықтарды есептеу, ұстау ж/е аудару жөнінідегі міндеті туындауының, орындалуының, ж/е тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібінің ҚР-ң салық заңнамасында белгіленуін білдіреді. 3) Салық салудың әділдігі қағидаты. ҚР-да салық салу жалпыға бірдей ж/е міндетті болып табылады. Жеке-дара сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тиым салынады. 4) Салық салудың біртұтастығы қағидаты. ҚР-ң салық жүйесі ҚР-ң бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге (салық агенттеріне) қатысты біріңғай жүйе болып табылады. 5) ҚР салық заңнамасының жариялылығы қағидаты. Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық актлер ресми басылымдарда міндетті түрде жариялануға жатады. ҚР-ң салық заңнамасының ережелері осы қағидаттарға қайшы келмеуге тиісті. А.Смит салық жүйесін ұйымдастырудың мынадай қағидаттарын атап көрсеткен болатын: 1. Әділеттілік қағидасы 2. Анықтылық қағидасы 3. Қолайлылық қағидасы 4. Үнемділік қағидасы.

3.Салықтарды төлеу әдістері. Салық салу объектілерін есепке алу ж/е оларды бағалау амалдарына қарай салық салудың мынадай төрт әдісі қолданыларды: кадастрлық, салық төлеушінің мағлұмдамасы бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу, патенттік негізде. 1. Кадастрлық әдіске сәйкес салықты есептеу мен оны алу, салық салу объектілерінің нақты табыстылығын есепке алмай табыстылық (жер салығы, мүлік салығы) нормасын көрсете отырып, олардың тізімдемесі негізінде жүзеге асырылады. 2. Салық төлеушінің мағлұмдамасында салық төлуші табыстың мөлшерін, қажетті жеңілдіктерді, шегерімдерді көрсетеді ж/е салық сомасын есептеп төлейді. 3. Табысты алу көзінен ұстап қалу әдісі бойынша салық төлеуші жұмыс істейтін заңды тұлғаның бухгалтериясы одан салықты табыс алынған жерде есептеп, ұстайды (төлейді). 4. Анықтау мен олардың көлемдерін есепке алу қиын қызметтің сан алуан түрлерінен алынған табыстары үшінсалық патенттік негізде төленеді.

4. Салықтық механизм және оның элементтері. Нарықтық экономиканың қалыптасу кезеңінде салық салу саясатының негізгі бағыты- салық жүйесін құру жіне оның тиімді жұмыс істеуіне мүмкіншілік беретін салық механизмін іске асыру. Салық салудың әдістері мен жолдары, салық салудың негізгі қағидалары, салық салуды ұйымдастыру – салық механизміне жатады. Салық салу элементтері: обьект, субьект, салық көзі, салық ставкасы, салық өлшем бірлігі, салық оклады, салық жеңілдіктері, с.төлеу мерзімі мен тәртібі, с.қызметі органдары мен төлеушілерінің құқықтары мен міндеттері, с.төлеуді бағалау, с-тық жазалау шаралары. Обьект- салық салынатын мүлік. Субьект- заңды н/е жеке тұлға,яғни салық төлеушілер. С.көзі- с.салынатын табыс,ол жылдық жиынтық табыс пен шегерімнің айырмасы ретінде сипатталады. С.ставкасы- бір өлшем бірлігінен алынатын с.мөлшері.Оның 3 түрі бар: прогрессивті с.ставкасы- с.салынатын табыстың өсуіне сәйкес ұлғайып отырады. Пропорционалды с.ставкасы- с.са лынатын табыстың өлшеміне байланыссыз тұрақты пайызбен төленеді. Регрессивті с.ставкасы- с.салынатын табыстың өсуіне байланыста с. Ставкасының төмендеуі. С.өлшем бірлігі- салық төлеушінің табысына қарай алынатын с.сомасын білдіреді.Салық оклады-с.төлеушінің белгілі бір обьектісінен төлейтін с.сомасы. С.жеңілдіктері- заңға сәйкес салық төлеушіні біртіндеп н/е с.төлеуден түгелдей босату. Оған с.тан босатылатын, салық салынбайтын минимум, шегерім, с.ставкасын төмендету, с.төлеу мерзімін ұзарту жатады.

5. Салықтардың сыныптамасы.

1.Салық салу обьектісі б/ша:

• Тікелей с-р- с. төлеушінің кіріс мен мүлкінен тікелей төленетін салықтар. Нақты с-с. төлеушілердің мүлкінің кейбір түрлеріне салынады. Жеке тура с.-жеке ж/е заңды тұлғалардың табыстары мен мүлкіне салынатын с.

• Жанама с-бағаға ж/е тарифке үстеме түрінде белгіленген салық.

2.Салықты алатын ж/е оған билік жасайтын орынға қарай: орталық, жергілікті

3.Пайдалану тәртібі б/ша: Жалпы салықтар- тиісті деңгейлердегі бюджеттерде шоғырландырылады ж/е жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға бағытталады. Арнаулы салықтар-қатаң белгілі бір салымдары болады.

4.Экономикалық белгілері б/ша: Табысқа салынатын салық -төлеушінің салық салынатын кез-келген обьектіден алған табыстарынан алынады. Тұтынуға салынатын салық-тауарлар мен қызметтерді тұтыну кезінде төленетін шығындарға салынатын салық.

5.Салық көзі б/ша: еңбек табысы, кәсіпкерлік табыс, капитал, табыс, мүлік.

6.Салық субьектілері б/ша: жеке ж/е заңды тұлғалар.

7.Салық салу бірлігі б/ша: ақша бірлігі, тауар бірлігі және басқадай.

8.Салық мөлшерлемесі б/ша: пайыздық мөлшерлеме, тұрақты мөлшерлеме.

9.Салық алу әдістері б/ша: бағалар жүйесі арқылы, тікелей табыс арқылы.

6. Салық жүйесі және салық саясаты. Cалық жүйесі - мемлекет пен заңды және жеке тұлғалар арасындағы қаржы қатынастары ж/е осы қатынастарды анықтайтын салықтар, салық механизмі яғни салық салу әдістері мен тәсілдері, жолдары, салық заңдары мен салыққа қатысты кесіндердің салық қызметі органдарының жиынтығы. Салық жүйесі мемлекеттің қаржы көздерін жасаудың ең негізгі құралы болуымен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып дамуына ж/е саяси әлеуметтік шаралардың толығымен іске асуына мүмкіндік туғызады. Еліміздегі салық жүйесінің дамуын 5 кезеңге бөліп қарастырамыз: 1991-1995 жж-Жаңа салық базисінің салық кезеңінің өңделуі ж/е іске асуы.жаңа салық жүйесі қалыптасты. 1991 ж. 25 желтоқсанынан бастап біздің елімізде тұңғыш салық жүйесі қызмет ете бастады. Ол ҚР-ғы салық жүйесі туралы заңға негізделді. 1995-1999 жж- нарықтық экономика талаптарына сай келетін салық жүйесін құруды аяқтау. 1995 жылғы сәуірдің 24-де ҚР президентінің заң күші бар жарлығы шықты. Салық 42-ден 11-ге қысқарды. 1999-2001жж-барлық қағидалардың ескерілуі және салық жүйесіне өзгерістер мен толықтырулардың енгізілуі арқылы салық жүйесін одан әрі жетілдіру. 2001-2002 жж- салық кодексінің жаңа нұсқасының енгізілуімен ерекшеленеді. 2002-2009 жж-2009ж 1 қаңтарынан бастап кодексте салықты ж/е бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдерді белгілеу, енгізу ж/е есептеу мен төлеу тәртібі жөніндегі биліктік қатынастарға өзгерістер енгізілді. Салық саясаты- мемлекеттің салық салу аясында жүргізіп отырған шараларының жүйесі. Салық саясатының мазмұны мен мақсаты қоғамның әлеуметтік экон/қ құрылуымен экономикалық саясатының жалпы бағытымен, сондай-ақ қаржы саясатының әдістерімен сипатталады. С.саясаты 3 этаптан тұрды: 1)салық жүйесінің дамуының концепциясын жасау. 2) с.салу қағидалары мен бағыттарын анықтау. 3) нақты мақсаттарға жету бағытындағы іс-шараларды іске асыру. 1)мемлекттің өз функциялары мен міндеттерін орындау үшін қажетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету. 2) жалпы ел шаруашылығын реттеуге жағдай жасау. 3)нарықтық қатынас процессінде пайда болатын халық табысы деңгейіндегі теңсіздіктерді деңгейлестіру.

7. ҚР-ның салық жүйесі: кезеңдері ж/е дамуы. Cалық жүйесі - мемлекет пен заңды және жеке тұлғалар арасындағы қаржы қатынастары ж/е осы қатынастарды анықтайтын салықтар, салық механизмі яғни салық салу әдістері мен тәсілдері, жолдары, салық заңдары мен салыққа қатысты кесіндердің салық қызметі органдарының жиынтығы. Салық жүйесі мемлекеттің қаржы көздерін жасаудың ең негізгі құралы болуымен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып дамуына ж/е саяси әлеуметтік шаралардың толығымен іске асуына мүмкіндік туғызады. Еліміздегі салық жүйесінің дамуын 5 кезеңге бөліп қарастырамыз: 1991-1995 жж-Жаңа салық базисінің салық кезеңінің өңделуі ж/е іске асуы.жаңа салық жүйесі қалыптасты. 1991 ж. 25 желтоқсанынан бастап біздің елімізде тұңғыш салық жүйесі қызмет ете бастады. Ол «Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы» заңға негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың принциптерін, салықтар мен алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген алғашқы құжат еді. Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 ж. қаңтардың 1-нен бастап 42 салықтар мен алымдар енгізілді. Салық санының көптігі, айналымды анықтаудың қиындығы, шектен тыс дәлелсіз берілген салық жеңілдіктері, салық ставкаларының бір салық түрі бойынша бірнеше түрлі болуы, халықаралық салық салу негіздерінің тыс қалуы және т.б. кемшіліктер салық жүйесін одан әрі реформалаудың қажеттігін көрсетті. 1995-1999 жж- нарықтық экономика талаптарына сай келетін салық жүйесін құруды аяқтау. 1995 жылғы сәуірдің 24-де ҚР президентінің заң күші бар жарлығы шықты. Салық 42-ден 11-ге қысқарды. 1999-2001жж-барлық қағидалардың ескерілуі және салық жүйесіне өзгерістер мен толықтырулардың енгізілуі арқылы салық жүйесін одан әрі жетілдіру. 2001-2002 жж- салық кодексінің жаңа нұсқасының енгізілуімен ерекшеленеді. 2002-2009 жж-2009ж 1 қаңтарынан бастап кодексте салықты ж/е бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдерді белгілеу, енгізу ж/е есептеу мен төлеу тәртібі жөніндегі биліктік қатынастарға өзгерістер енгізілді.