Параллель, тізбектей және аралас қоздырылатын тұрақты ток қозғалтқыштары.
4.1 Параллель қоздырылатын тұрақты ток қозғалтқышы
Параллель қоздырылатын тұрақты ток қозғалтқышының электрлік схемасы суретте көрсетілген. Бұл қозғалтқыштардың қоздыру орамдары якорь орамдарына параллель жалғанады және оның бойымен өтетеін ток якорь тоғынан төмен болады IB = I — 1Я.
Параллель қоздырылатын қозғалтқыштардың жұмыстық сипаттамлары 4.1- суретте көрсетілген. Бұл қозғалтқыштардың магнит ағыны жүктеме өзгергенде якорь реакциясының әсеріне байланысты өзгеруі мүмкін. Қуаты аз қозғалтқыштардың қанығу дәрежесі аз болып табылатындықтан оларда якорь реакциясы айтарлықтай болмайды, сондықтан микроқозғалтқыштарда шамамен магнит ағыны жүктемеге тәуелді емес деп қабылдауға, яғни Ф = const тұрақты деп есептеуге болады.
4.1 –Сурет- Параллель қоздырылатын тұрақты ток қозғалтқышының жұмыстық сипаттамалары
Қозғалтқыштың айналу жиілігі (1.1) және (1.2) теңдеулерді ескеретін болсақ, ол мына түрде жазылады:
(4.1)
ендеше жыламдықтық сипаттама n = f(P2) тәуелділігі абцисс осіне көлбеу сызық болап табылады. Параллель қоздырылатын қозғалтқыштың жылдамдықтық сипаттамасы қатты болып табылады.
P2 қуаты өскен кезде қозғалтқыштың 1Я якорь тогыда өседі, егер U = const болса, онда айналу жиілігі якорь тізбегіндегі 1Я RЯ кернеу төмендеуі мен якорь реакциясының әсерінен төмендейді. Сондықтан қозғалтқыштарды жобалаған кезде айналу жиілігінің төмендеуі магнит ағынының якорь реакциясы әсерінен әлсіреуінен емес якорь тізбегіндегі кернеу түсіу әсерінен болуын қамтамасыз етіп жасайды.
Айналу жиілігінің өзгеруіне байланысты М2 = f(Р2) тәуелділігі сызықты болап табылмайды. Р2 = 0 болғанда қозғалтқыш ток көзінен I0 бос жүріс тогын тұтынатын болғандықтан I = f(P2) тәуелділігінің сызығы координаталар басынан басталмайды.
=f{P2)
тәуелділігінің
сипаттамасы барлық электрмашиналарындағы
секілді түрде болады, жүктеме қуаты Р2
=
0,5Р2
шамадан Р2
= 1,2Р2ном
шамаға дейінгі аралықта максималь мәнге
Р2
=
(0,75-г0,80)Р2ном.
тең болады.
Егер (4.1) теңдңктегі Iя орнына оның (3.2) теңдіктегі шамасын қоятын болсақ, онда қозғалтқыштың механикалық сипаттамасының теңдеуін аламыз:
.
(4.2)
Қосымша кедергі Rд = 0 болғандағы механикалық сипаттама өзіндік деп аталады. Якорь тізбегіне Rд қосымша кедергісін қосып жасанды сипаттамаларды аламыз. Механикалық сипаттаманың қаттылығы қосымша кедергінің шамасы қанша жоғары болса, ол сонша жұмақ болып табылады, яғни сипаттаманың ордината осіне жанасу бұрышы сүйір бола түседі.
Айналдырғыш момент ток шамасына пропорциональ ендеше Ф = const болса, онда
n = f(M) және n= f(I) тәуелділіктері қисықтарыны бір-біріне ұқсас болып табылады.
Механикалық сипаттама (4.2) теңдеуін сараптай келе қозғалтқыштың айналу жиілігін бірнеше әдістермен өзгертуге болатанын көруге болады, олар: якорь тізбегіне Rд қосымша кедергі енгізу, Ф қоздыру магнит ағынын өзгерту және берілетін кернеу U.шамасын өзгерту арқылы реттеу әдістері.
4.2 – Сурет – Параллель қоздырылатын қозғалтқыштың механикалық сипаттамалары
Якорь тізбегіне жалғанатын қосымша кедергі жоғарлаған сайын кернеудің төмен түсіуі де көбейеді, ал айналу жиілігі азаяды. Жыламдықты реттеудің бұл әдісі қарапайым болғанымен, экономикалық жағынан тиімсіз себебі жылдамдықтың неғұрыл кіші мәнән алу үшін соғұрлым үлкен қосымша кедергі қажет, яғни энергия шығыны көп, ПӘК төмен болады, бұл әдіс көбінесе қуаты үлкен емес қозғалтқыштар үшін қолданылады.
Параллель қоздырылатын қозғалтқыштарда поюстердің магнит ағынын өзгерту арқылы жылдамдықты реттеу қоздыру ормдарына жалғанған (3.4-сурет) Rр реттеу реостатының көмегімен жүзеге асырылады. Магнит ағыны төмендеген сайын айналу жиілігі жоғарлайды. Бұл әдіс экономикалық жағынын тиімді, бірақ реттеу диапазоны шектеулі, себебі магнит ағынын шамадан тыс төмендесе қозғалтқыштың асқын жүктемені көтеру қабілеттілігі төмендейді.