Абсентеизм — халықтың, саяси өмipгe немкұрайды, селқос қарауы, азаматтық міндетті атқарудан бас тартуы. Ол әcipece сайлаушылар тарапынан өкіметтің өкілдік органдарына сайлауға қатынасқысы келмеуінен байкалады.

Абсолютизм—жоғары окімет билігі шексіз жеке-дара 6ip адамның қолында тұрған мемлекеттік басқарудың түрі.

Автократия — 6ip адамға жоғары окімет білігін шексіз беру арқылы басқаруды немесе осыңдай басқарушылық орнаған мемлекетті айтады.

Адам құкықтары — белгілі 6ip игілік алуды, өмip cүpyді қамтамасыз ететін адамдар мен мемлекет арасындағы ережелердің өзара қатынастары, кепілдіктері.

Азаматтык когам — жеке тұлғаның емін-еркін дамуын қамтамасыз ететін қоғамның күйі

Әлеуметпк саясат — қоғамның ең жақсы дамуын қамтамасыз етуге, элеуметтік мүдделер мен қажеттіктерді қанағаттандыруға, лайықты өмip салтын орнатуға бағытталған саяси шешімдер мен ic-әрекеттер жиынтығы.

Әмбебап партиялар — мүше санын емес, сайлаушылар санын көбейтуге тырысқан партиялар.

Бейсаясаттық — азаматтардың, халықтың бір бөлігінің саяса-тқа, саяси өмірге самарқау, парықсыз, теріс көзқарасы, қатынасы.

Биліктің тармақталуы — демократиялық саяси жүйе ойдағыдай өз ісін атқаруы үшін және биліктің, субъектілеріне қарай мемлекеттік билікті заң шығарушы, атқарушы, сот билігі етіп үш тармаққа бөлу

Бихевиоризм — жеке адамдар мен топтардың іс-әрекетін тал дауға негізделген әдістемелік бағыт

Бонапартизм — 1) әскер мен бюрократиялық аппаратқа сүйенген диктаторлық тәртіптің түpi; 2) билік үшін талас кезінде әлеу­меттік топтар арасында бұлтақтау саясатын жүргізу.

Волюнтаризм — саяси серкелердің қоғамдық емір жағдайл рымен санаспай, өз бетімен күштеу әдістеріне сүйеніп жүргізп саясаты.

Геноцид — адамдарды шығу тегіне, бір үлттың, діннің ек болуына байланысты әдейі қыру немесе қудалау.

Геосаясат — сыртқы саясатты географиялық факторлар (аумағына, ауа райына, қазба байлықтарына т.б.) байланыс жүргізетін саясат

Деидеологизация — идеологияның әсерінсіз, еркін, таза ғылымды жасауға, қоғамдық прогресті идеологиядан аластатуға тырысушылык.

Денонсация — келісілген екі жақты халықаралық шарттың бүзылғандығын мәлімдеу. Әдетте, ол туралы екінші мемлекетке алдын ала ескертіледі.

Деполитизация — белгілі бір үйым, органдардың және т.б. жұмысын саясаттың ықпалынан шығаруға тырысушылық.

Диверсификация — мәселенің әр түрлі, жан-жақты қаралуы, дамуы, саяси қызметтің көп түрлілігі.

Диссидент—үстемдік етуші, билеуші идеологиямен келіспеген адам. 70 жылдарда КСРО-да қоғам өмірінің әр түрлі, әсіресе сая­си жактарымен келіспей ашық қарсы шыққан адамдарды айтады.

Еуроцентризм — ғылым, білім, мәдениет, әдебиет, өнер және т.б. нағыз жетістіктері тек Еуропада ғана дамыды деп дәлелдеуге тырысатын ғылыми түжырым.

Егемендік — мемлекеттің, халықтың, ұлттың, адамның саяси тәуелсіздігі.

Жалпы адамзаттық қүндылыктар — бүкіл адамзаттың рухани тәжірибесінен туған адамгершілік қазыналар. Олар адамдардың адамгершілік туралы ой-пікірлерін білдіреді.

Жаңарган колониализм (неоколониализм) — бұрынғы отаршы елдердің тәуелсіздігін алған мемлекеттерді экономикалық, саяси, әскери, мәдени, идеологиялық және т.с.с. әдіс-тәсіддерді шебер пайдалану арқылы өз ықпалында үстау, ісіне араласу, қысым жасау саясаты.

Жаңарган консерватизм (неконсерватизм) — бүрынғы қалыптаскан дәстүрлі қазыналар мен арман-мүраттарды сақтап, оларды өмірдің бүгінгі талабына сай жаңғыртуға тырыскан Батыс саясаттану ғылымындағы ағым.

Заң шығарушы билік — заң шығарумен, оны бекіту, өзгерту немесе жоюмен айналысатын билік, парламент.

Идентификация — жеке адамның белгілі бір әлеуметтік (үлттық, таптық, саяси және т.б.) топқа жататындығын, сонымен тағдыры бір екендігін сезініп, түсінуі.

Импичмент — жоғарғы лауазымды адамдарды (президентке шейін) конституцияны бүзғаны үшін немесе басқа қылмысы үшін жауапкершілікке тартуға және ісін сотта қарауға мүмкіндік беретін ерекше тәртіптің түрі.

Инновация — жаңалық енгізу, жаңарту.

Интеграция — мемлекет аралық саяси, экономикалық, әскери және т.б. одақтардың қүрылуы.

Конформизм — іштей келіспесе де, көпшіліктің ой-пікірі, көзқарастарына икемделу, әсіресе билік басындағы адамдардың ығына жығылып, бейімделу.

Конфронтация — әлеуметтік-саяси жүйелердің, әскери одақ-тардың, мемлекеттердің арасындағы немесе бір елдің ішіндегі әр түрлі саяси күштердің қарама-қарсылығы.

Құкьіктық мемлекет—демократиялық жолмен қабылданған заң үстемдік ететін, оньщ алдында бәрі де тең саналатын, жеке адамның құқықтары жан-жақты қамтамасыз етілетін мемлекеттік кұрылыс.

Легитимдік — халықтың үстемдік етіп отырған саяси билікті мойындауы, оның заңдылығы мен шешімдерін растауы.

Либерализм — 1) жеке адамның саяси және экономикалық қүқыктарын мақұлдап, мемлекеттің экономикаға араласуын шек-теуге тырысатын ілім, саяси бағыт; 2) бірқатар елдерде орта топ-тың мүдцесін қорғайтын либералдык партиялар

Можаритарлық жүйе — сайлау нәтижесінде үміткердің округ бойынша көпшілік дауыс алуы.

Макиавеллизм — алға қойған максатқа жету үшін амалайланың қандай түрі болмасын пайдалану тәсілі.

Марганалдар — белгілі бір себептерге байланысты қоғамның негізгі әлеуметтік тобына, табына кірмей қалған аралык жағдайдағы адамдар.

Менталитет — 1) ойдың бағыты, жүйесі, ақыл шабыты, қүрылымы; 2) адамның, топтың, таптың, халықтың дүниетанымы, өмірге, саясатқа, билікке қатынасы; 3) рухани өмірдің ерекшелігі.

Меритократия — ерекше кабілетті, қүзыретті, таланаттылар-дың билігі.

Парадигма – жасалатын өзгерістердің нәтижесінде туатын болашақтағы қоғамдық құбылыстың үлгісі, бейнесі.

Охлократия — қоғамдық өмір жағдайына қанағаттанбай мемлекеттік мекемелерді басып алып, ойран салған, демократияны теріс түсінген тобыр билігі.

Парафирование — халықаралық келісімге уәкіддердін, алдын ала қол қоюы немесе оның жеке баптарын макұлдау арқылы келісімнің мәтініне қолдау көрсетуі.

Парламент — жоғары сайланбалы өкілдік және заң шығаратын орган.

Пауперизм — біраз халыктың қайыршылануы, жаппай жар-лы-жақыбайлық.

Плебисцит — ерекше маңызды мәселе туралы барлык халықтың пікірін сұрау, анықтау.

Плутократия — 1) мемлекеттік билік байларға (плутократтар-ға) бағынышты болған саяси қүрылыс; 2) байлардың билігі, акша-ныңүстемдігі.

Полемология — соғыстың және қарулы қақтығыстардың себептерін, мәнін, ерекшеліктерін, зардап-саддарларын және т.с.с. жан-жакты зерттейтін ғылым.

Саяси институттар — құрылысы жағынан ұйымдасқан, бір ор-талыққа бағынатын, ерекше өкілдіктерге ие, атқарушы аппараты бар саяси мекеме.

Саяси мәдениет — өкімет пен азаматтардың өзара қатынаста-рына байланысты тарихи қалыптасқан саяси нүсқаулар, қазына-лар, адамның өзін-өзі үстауы жөніндегі жарлық, каулылар жүйесі.

Саяси партия — мемлекеттік билікті қолға алуға немесе билік жүргізуге қатынасуға бағытталған, ортақ мүдде негізінде қүралған адамдардың ерікті одағы.

Саяси процесс — 1) коғамның саяси жүйесінің, қүбылыстары-ның уақыт пен кеністікте даму барысы, өзгеруі; 2) түпкілікті нақты нәтижеге жеткен белгілі бір көлемдегі процесс. Мысалы, қайсыбір партия не қозғалыстың қалыптасуы, сайлаудың өткізілуі, басқарудың жаңа құрылымының дүниеге келуі және т.с.с.

Саяси психология — саясатқа да, психологияға да қатысы бар, екеуінің арасынан шыққан ғылым. Батыс елдерінде кең дамыған.

Саяси реализм — саясатта жағдайды объективті тұргыдан саралап, күштердің арасалмағын ескере отырып, іс-әрекет жасау.Тек осындай жағдайда ғана алға қойған саяси мақсатқа жететін мүмкіндік туады.

Саяси сана — адамдардың саяси өмірді түсініп, сезінуі. Оған ең алдымен қоғамдағы саяси идеяларды, көзқарастарды, максат-мүдцелерді үғынуы, саяси билікке қатынасуы жатады. Олар адам-ның іс-әрекетіне, әр түрлі жағдайда өзін-өзі ұстауына тікелей эсер етеді.

Саяси ұйым — алдына койған ортақ саяси мақсатқа жету үшін өзіндік қүрылымы бар, қызметтері айқындалған және жүйеленген адамдардың бірлестігі.

Стагнация — саясатта, экономикада, мәдениетгегі және т.с.с. тоқырау.

Теократия — діни билік те, азаматтар билігі де бір адамның қолыңда болатын мемлекетгік басқарудың түрі.

Тоталитаризм — әрбір азаматтың, қоғам өмірінің барлық саласы мемлекет тарапынан толық бақылауға алынған мемлекеттік-саяси қүрылыстың түрі.

Тұлға — қоғамдык өмірдің нақтылы-тарихи жағдайы қалыптастырған, саналы іс-әрекет ете алатын, өзінің жүріс-түрысына жауап беретін, еңбек етіп, қарым-қатынас жасаушы, айналадағыны танып-білуші жеке адам.

Унитарлық мемлекет—саяси билік бір орталыққа баганған, мемлекеттің ішінде өз алдына бөлек басқа құрылымға жол берілмейтін мемлекеттің түрі.

¥лт — аумақтың (территорияның), тілдің, экономикалық өмірдің жэне ұлт мәдениеті мен түрмыс ерекшеліктерінде көрінетін психикалық қалпының ортактығымен байланысты адамдардың тарихи қалыптасқан бірлестігі.

Үлттың өзін-езі үғынуы — бір үлтқа жататын адамдардың өзіндік саяси, экономикалық, әлеуметтік мүдделерін, басқа үлттардың арасында оз орнын ұғынып, жете түсінуі.

Экспансионизм — бір мемлекеттің басқа мемлекеттерге, халықтарға, аймақтарға ықпалын арттырып, билігін жүргізу үшін экономикалық, әскери, дипломатиялықәдістермен жүргізген са­ясаты.

Экстремизм — саяси және басқа мақсаттарға жету үшін заңсыз, күштеу, зорлау тәсілдерін пайдаланатын әрекет.

Электорат — халықаралык үйымдарға, мемлекет басқару органдарына, жеке қызметкерді сайлау кезінде дауыс беруге құқығы бар адамдар тобы.

Элита — саясатта, экономикада, рухани өмірде өздерінің білімділігімен, іскерлігімен, асқан мамандығымен ерекше жағдайға ие болған адамдар тобы.

Эмансипация – адамның немесе әлеуметтік топтың тәуелділік, кіріптарлық езгіден құтылып, тендік алуы.

1. Саясаттану пәні, ұғымдары, әдіс-тәсілдері мен қызметтері.

Саясаттану пәні -- қоғамның саяси саласын, оның даму заңдылықтарын, қазіргі саяси өмірді ұйымдастыруды, басқаруды, оның құрылысы мен жұмыс істеуін зерттейді..

Cаясаттану дегеніміз -- саясат туралы, саясаттың адам және қоғам арасындағы қарым-қатынастары туралы жинақталған ғылым. Ол саяси биліктің қалыптасуымен даму заңдылықтарын, оның жұмыс істеуі мен пайдалануын, түрлері мен әдіс-тәсілдерін зерттейді.

Саясаттану саяси құбылыстар мен өзгерістердің мән-мағынасын түсініп-білу үшін бірталай әдістерді пайдаланады. Әдіс -- деп зерттеу жүргізуді ұйымдастыру тәсілін айтады. Оларға салыстырмалы, жүйелеу, социологаялық, тарихи, бихевиористік, нормативтік және т. б. әдістер жатады.

Салыстырмалы әдіс  әр түрлі елдердегі саяси құбы лыстарды салыстырып, олардың жалпы жақтарын және жеке ерекшеліктерін ажыратуға мүмкіндік береді.

 Жүйелеу әдісі саяси құбылыстарды басқа күрделі құрылымның бір бөлігі ретінде қарап, оны құрайтын элементтердің әлеуметтік өмірдегі орнын, қызметін айналадағы ортамен, басқа құбылыстармен байланысты зерттейді.

Социологиялық әдіс саясатты қоғам өмірінің, экономикалық, әлеуметтік құрылым, мәдениет және т.б. жағдайына байланысты анықтайды.

Тарихи тәсіл саяси құбылыстарды мерзімі жағынан дәйекті, заманына қарай, бұрынғы, қазіргі және болашақтың| байланысын айқындай отырып қарастырады.

Бихевиористік әдісжеке адамдар мен топтардың іс- әрекетін, белгілі бір саяси жағдайларда адамдардын өздерін өздері қалай ұстауын талдауға негізделеді.

Нормативтік әдіс қоғамдық игілікті ең мол қамтамасыз ететін немесе адамға әуел бастан тән ажыратылмас табиғи құқықтық іске асыруға барлық мүмкіндікті жасайтын саяси құрылыстың түрін іздейді.

Саясаттану қызметі -- реттеушілік басқару қызметін атқарады. Оның ерекшелігі — қоғамның саяси өмірімен тығыз байланысына. Соған орай ол адамдардың саяси өмірінде өзін-өзі ұстауына, іс-әрекетіне тікелей әсер етеді.

2.Саяси элитаның түсінігі мен қызметі.

саяси элита деп қазына-байлықты, қаржы қаражатты бөлуге байланысты және т.б. Саяси маңызды шешімдер қабылдауға қатысты жоғары мәртебесі мен ықпалы бар ұйымдасқан топты айтады. Саяси элита стратегиялық мақсатты айқындайды, мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатын белгілейді,өз жоспарларын жүзеге асырудың тетіктерін табады, қоғам алдында қойылған мақсаттардың жүзеге асуына бақылау жасайды.

3.Қазақ даласындағы саяси ой-пікірлер.

Қазақ қоғамында да саяси ой-пікірлер қалыптасуының түп тамыры ерте

замандарға барып тіреледі. Мысалы, Қазақстан жерін қола дәуірінде

мекендеген андроновшылар мен сақтардың қауымдық-саяси қатынастар туралы ойлары мифологиялық деңгейде болған. Мысалы, андроновшылар «о дүниелік өмір» жер бетіндегі тіршіліктің жалғасы деп есептеді. Олардың аңыздары бойынша ажал құдайы Яманы «өлікті матаушы» деп атады. Андроновшылардан сақтарға «отқа табынушылық» және «аң стилі» ұғымдары жалғасты. Саяси білімдер дамуының мифологиялық кезеңіндегі сақтардың билік жөніндегі ұғымын патшалардың дулығасының (қола мен алтыннан жасалған әшекейлі бас киім) білдіруі осыған нақты мысал бола алады. Бас киімнің алдыңғы жағындағы күн белгісі – күллі космостың тұтас бейнесі, төрт қанатты пырақ пен төрт алтын жебе – бұл күн өз жолымен жүргенде айналып өтетін барша үш дүние мен жалғанның төрт бұрышын түгел билейтін өктемдіктің өзгеше бір белгісі. Бас киімнің алдыңғы жағын сақтар жалғанның шығыс жағы, артқы жағын – батыс жағы деп есептеген.