22. Қаржылық қорытындының қалыптасуы мен сату кезеңiнiң аудиті

Қаржылық қорытындының қалыптасуы мен сату кезең операцияларының нәт-рі б-ша дебиторлық қарыз, к/о-ның сату кезеңінен түскен пайда қалыптасып, қаржы нәт-сі анықталады. Бұл цикл үшін арнайы операциялар 8 түрде көрініс табады. Аудитор әрбір операциялар топтары б-ша тексеріс жүргізе алады. Олар: 1. Сатып алушылардың сұранысын өңдеу арнайы сатып алу туралы ұсыныс циклінің негізі б.т, соның нәт-де сату тапсырмасы дайындалады; 2. Үмітсіз қарыздардың сомалары өте көбейіп кетпеу үшін несие беру келісімі қарастырылады. Бұл тауар жүктеуді құптау болады.; 3. Тауар тиегенде әрбір тиелген тауар париясын шығаруға рұқсат деген қағаз дайын болуы керек, соның негізінде сатып алушыға арналған шот жазылады ж/е қорлар азайтылады; 4. Сатып алушыға шот жазу ж/е сауда тіркеуін жүргізгенде тасымалдау төлемі мен төлем шарты ескеріле отырып барлық жіберілген заттарға дұрыс шот сомасы жазылуы керек; 5. Түскен ақша қаражаттарын тіркеу мен өңдеу – ақшаның аударылғаны т-лы хабарлама олардың уақытында есептелуін ж/е депоненттелуін қ-сыз етуге көмектеседі; 6. Бағадан ж/е сатудан түскен жеңілдіктерді өңдеу – несие мемарандумы өкілетті адамдардың қолдауымен дер кезінде есепке алынуы тиіс; 7. Күдікті дт-қ қарыздарды есептен шығару – күдікті деп шешкен қарызды есептен шығару үшін оны мақұлдау қажет; 8. Күдікті қарыздарды жабу резерві – күдікті қарыздарға кеткен шығындарды, ешқашан өтелмейтін қарыздарды көрсетеді.

Бұл кезеңдегі шоттар байланысы келесідей болады: Дт 1210 Кт 6010, 3130, 6100, 6200, 6300, 6400 тиісті шоттарды; Дт 1030 Кт 1210, Дт 6020, 6030 Кт 1210; сату шығыстары 7110 шотының дебетіне жатқызылады, күмәнді дт-қ қарыздар б-ша резерв құрылады: Дт 7440 Кт 1290, күдікті қарыздар шығыстары: Дт 1290 Кт 1210 шоттары арқылы көрсетіледі.

23. Дебиторлық қарыздар аудиті

Сатып алушылармен есеп айырысулардың жағдайына бақылау жасау жүйесінің тиімділігін көтеру мақсатында сатып алушылардың дебиторлық борыштардың толық ж/е өз уақытында жабылуына бағытталған келесі процедуралар формалды түрде анықталуға ж/е нақты орындалуы тиіс: - дебиторларға төлем жасау жөнінде ескертулер жіберу; - дебиторлық борышты ай сайын салыстырып тексеру. Бухгалтер ай сайын сатып алушылардың борышына салыстыру жүргізіп отыруға тиісті. Ол үшін барлық сатып алушыларға белгіленген тәртіп б-ша бас бухг қол қойған ж/е ұйым мөрі басылған Салыстыру актісі жіберіледі. Ол екі данада жасалынады: екінші данасы арнайы журналға тіркеліп, көрсетілген борыштың салыстырылуының (дәлелденуінің) өз уақытында жүзеге асырылуы мен толықтылығына кейін бақылау жүргізу мақсатында арнайы картотекада сақталады; бірінші данасы сатып алушыға жіберіледі. Сатып алушы өзінің қарызын мойындамаған жағдайда (толық н/е ішінара) не борышты салыстырудан бас тартқан жағдайда, ол жөнінде жедел түрде бас бухгалтер, сатып-өткізу бөлімінің бастығы хабарланады.егер қарызы бар ұйым жойылған болса, онда дт-қ борыш үмітсіз борыш ретінде танылады. Борышты «үмітсіз» деп тану ж/е оны есептен шығару жөніндегі шешімді сатып-өткізу бөлімінің бастығы берген қарызы бар ұйымның жойылғандығын растайтын қажетті материалдардың негізінде құрылған бас бухгалтердің тиісті баяндаушы жазбасы б-ша ұйы басшысы қабылдайды.

Клиенттің бақылау процедураларын ж.а-на тексеру жүргізу үшін аудитордың сатып алушылардың шоттарын таңдап (іріктеп) алуына болады: - дебеттік жазуларды шот-фактуралармен растауға болады; - кредиттік жазуларды ақша қаражаттарының келіп түсуі б-ша құжаттармен н/е несиені есептен шығару т-лы бұйрықтармен растауға болады. Осы растауларды алғаннан кейін аудитор:

- дебиторлардың төлеу мерзімі өтіп кеткен шоттарын зерттеп, борышты төлетіп алу б-ша қандай шаралардың қолданылғандығын анықтау үшін қаржы қызметінің басшыларына сұрақ бере алады;

- сатып алушылардың дебиторлық борыштарына ай сайын салыстыру жасау процедураларының қалай жүзеге асырылғандығын бақылай алады;

- сатып алушылармен расталмаған дебиторлық болыштарды Салыстыру актілерін іріктеп алып, қаржы қызметінің басшыларынан осы ауытқулар б-ша қандай шаралар қолданылғандығын анықтай алады;

- дт-торлық борыштарды Салыстыру актілерінің екінші данасын жіберу мерзімі б-ша (сатып алушылардан жауап келгенше жеке картотекада сақтаулы тұрған) сатып алушылардың жауабының мерзімінен кешіктірілуін анықтай алады, қаржы қызметінің жұмыскерлерінен бұл ауытқулардың себебін айқындай алады;

- есептен шығарылған үмітсіз дт-лық борышты қажетті құжаттармен (қарызы бар ұйымның жойылғандығын растаушы құжаттар, к/о басшысының тиісті өкімі) растай алады;

- талап етілмеген борыштың есептен шығарылуын бақылай алады.