1. Салауат Юлаевтың тормош юлын һөйләгеҙ.

Салауат Юлаев (1754 — 1800) — башҡорт халҡының милли батыры, шағир. Пугачевтың арҡадашы, 1773 — 1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы етәкселәренең береһе. Юлай Аҙналиндың улы. 1754 йылдың 16-сы июнендә Ырымбур виләйәте, Өфө провинцияһы, Шайтан-Көҙәй улысы, Тәкәй ауылында тыуған. Тәкәй ауылы 1775 йылда яубаҫыусылар тарафынан яндырылған, хәҙерге выҡытта урыны Башҡортостандандың Салауат районына тура килә. Атаһы Юлай Аҙналин Шайтан-Көҙәй улысы старшинаһы, халыҡ араһында ихтирам яулаған, ваҡытына күрә алдынғы ҡарашлы кеше. Салауат бала сағында уҡ төрки телендә уҡырға һәм яҙырға өйрәнгән. Көслө, ҡурҡыу белмәгән 14 йәшлек үҫмерҙең айыу менән көрәшеп, ябай бысаҡ ярҙамында ғына еңеп сыға алыуын хәтирәлер бәйән итә. Йәтәштәре араһында әйҙәүсе башлыҡ булараҡ билдәле. Тартып алынған ырыу ерендә урынлашҡан Еҫем (Сим) заводын беренсе тапҡыр, йәштәштәре менән үҫмер сағында туҙҙыра һәм яндыра. Крәҫтиәндәр һуғышы Ырымбур далаларында 1773 йылдың 17 сентябрендә, әбей батша – Екатерина II-гә ҡаршы, халыҡ ихтилалы күтәрелә. Ихтилалды, Петр III исемен ҡулланып, казак Емельян Пугачев етәкләй. 1773 йылдың 12 ноябрендә ихтилалсыларға, йәш поход старшинаһы Салауат етәкселегендә, бер төркөм башҡорт йәүгирҙәре килеп ҡушыла. Улар батша ғәскәрҙәре менән беренсе тапҡыр 1773 йылдың 12 ноябрендә, Ырымбур ҡәлғәһе янында, алышҡа инәләр. Салауат ноябрь – декабрь башында Пугачев етәкләгән яуҙарҙа, шул иҫәптән Ильин ҡәлғәһен алыуҙа, ҡатнаша һәм яралана. Ырымбур ҡәлғәһе тирәһендәге яуҙарҙа күрһәткән ҡаһарманлығы һәм һуғыш оҫталығы өсөн, егерме йәше лә тулмаған Салауатҡа, Петр III исеменән полковник дәрәжәһе бирелә. Артабан Салауат етәкләген айырам корпус Красноуфим-Көнгөр яҡтарына китә. 1774 йылдың ғинуар айында Көнгөр ҡәлғәһе ҡамауға алына. Апрель айында Салауат ғәскәре менән кире Әй-Йүрүҙән буйҙарына ҡайта. 1774 йылдың 3-сө һәм 5-се июнендә Әй буйында урынлашҡан Ҡыйғы ауылы янында батша ғәскәрҙәре менән көслө алыштар була. Был алышта ихтилалсылар ҙур еңеү яулай һәм артабанғы алыштар Көнгөр һәм Оса ҡәлғәләре тирәһенә күсә. Оса ҡәлғәһен 14-се июндә ҡамауға алалар, 21-се июндә ҡәлғә ихтилалсылар ҡулына күсә. Пугачев ғәскәренең төп өлөшө Ҡазан тарафтарына юллана, Салауат Юлаев етәкселегендәге төркөм Башҡортостан биләмәлерендә ҡалаған батша ғәскәрҙәре менән көрөшеүен дауам итә. Август айында Өфө ҡәлғәһе ҡамауға алына. Төнъяҡтан Салауат Юлаев төркөмө, көнъяктан – Ҡасҡын Һамаров, көнъяҡ-көнбатыштан – Ҡәнзәфәр Усаев, төнъяҡ-көнсығыштан – Туктамыш Ишбулатов төркөмдәре ҡамауҙа тора. Даими хәрби әҙерлек үтҡән ғәскәрҙәрғә ҡаршы көрәш алып барыуы еңел бармай. Теүәл 1 йыл 15 көн дауам иткән һуғыш юлында, Салауат Юлаев 28 хәрби алышта ҡатнаша, шул иҫәптән 11 алашты үҙе етәкләй. Батша ғәскәрҙәре менән һуңғы алышы, 1774 йылдың ноябрь айы аҙағында, Ҡатау-Ивановск заводы тирәһендә була. Салауат Юлаев 1774 йылдың 24 ноябрендә ҡулға алына. Салауат Юлаев, атаһы Юлай Аҙналин, арҡадашы Иван Зарубин-Чика Өфө ҡәлғәһенең Троицк сиркәүенең иҙән аҫты зинданында ябып тотола. Тикшереү, һорау алыу, яфалау, хөкөм итеү эштәре Өфөлә, Ҡазанда, Мәскәүҙә 339 көн дауамында алып барыла. Хөкөм ителгәндән һуң Салауат Юлаевты, атаһы Юлай Аҙналинды, Ырымбурға, Өфөге һәм башҡа көсөргәнешле алыш барған урындарға алып барып язағы тарттыралар. Һәр урында 175 тапҡыр ҡамсы менән һуҡтырылғандан һуң, уларҙың танау япраҡтарын йырталар, маңлайҙарына һәм биттәренә «В», «У» (вор, убийца) тамғалары баҫалар. Икенсе сығанаҡтар буйынса «З», «Б», «И» (злодей, бунтовщик, изменник) тамғалары баҫылған тигән мәғлүмәт бар. 1775 йылдың 2 ноябрендә Салауат Юлаев, атаһы Юлай Аҙналин менән бергә, мәңгелеккә һөргөнге ебәрелә. Юлдары Өфөлә башлана һәм Минзәлә – Ҡазан – Түбәнге Яңыҡала – Мәскәү – Тверь – Бөйөк Яңыҡала – Ревель аша үтеп, Рогервик ҡәлғәһендә тамалана. Хәҙерге ваҡытта был ҡәлғә Эстонияның Палдиски ҡалаһы. Салауат Юлаев 1800 йылдың 8-се октябрендә (иҫкесә 26 сентябргә тура килә) һөргөндә Балтик диңгеҙе буйындағы Рогервик крепосында вафат була.

ргә саҡыра.

Ризаитдин Фәхретдин- ислам дине белгесе, тарихсы, фәйләсүф,мәғрифәтсе.

Ул 1859 й. Һамар губернаһы Бөгөлм өйәҙе Кисеүсат (Юлдаш) ауылында тыуған. Атаһы мулла булған. Һигеҙенсе бала була. Башланғыс белемде атаһынан ала. 1869-1889 й. күрше Шилселе ауылында белем ала. Ғәрәп, фарсы, төрөк телдәрен бик яҡшы үҙләштерә. 1889 й. Өфөләге Диниә назаратында имтихан тота һәм имам-хатип (мулла) дәрәжәһенә шәһаҙәтнамә (аттестат) ала. Илбәк ауылында мулла булып, мәҙрәсә сып уҡыта. 1906 й. Ырымбурҙағы “Ваҡыт” гәзитендә эшләй. 1908-1917 й. “Шура” журналының баш мөхәрире була. 1922 й. мөфтөй итеп һанала.1936 й. вафат була.

-Табын кантонының Башҡорт ғәскәр идаралығына тәржемәсе булып инә. 1864 йыл

8- се билет