16. Негізгі құралдардың кіріс операцияларының есебі.

Негізгі құралдар негізінен өндірістік ғимараттарды және тұрғын үйлерді, құрылғыларды салудан, машиналар, жабдықтар, көлік құралдарын сатып алудан, өз күшімен құрал-саймандар дайындаудан, малдардың төлдерін негізгі табынға ауыстырудан, жас өсімдіктер көп жылдық өсімдіктерге өткеннен, басқа субъектілер мен жеке тұлғалардан ақысыз (тегін) алынған негізгі құралдардың келіп түсуінен, объектілерді ұзақ мерзімге жалға алудан (кесімді құнын толық төлегеннен кейін); жарғылық қорға қосқан үлес нәтижесінде келіп түскендерден қалыптасады. Негізгі құралдардың түсуі мынадай құжаттармен рәсімделеді: «Негізгі құралдарды қабылдау-тапсыру (орнын ауыстыру) актісі» негізгі құралдар құрамына жекелеген объектілерді енгізу үшін қолданылып жүрген заңға сәйкес олардың енгізілуі ерекше тәртіппен рәсімделуге тиіс жағдайлардан басқасы, оларды пайдалануға берілуін рәсімдеу үшін; негізгі құрал-жабдықтардың бір цехтан (бөлімнен, учаскіден) екіншісіне орын ауыстыруын рәсімдеу үшін; неігізгі құралдарды қоймадан пайдалануға бурілуін рәсімдеу үшін, сондай-ақ басқа да субъектілерге берілген кезінде (жарғылық капиталға қосқан үлестерді, сатуды, сыйларды) оларды негізгі құралдардың құрамынан шығару үшін қолданылады.

Негізгі құралдарды қабылдауды рәсімдеу кезінде субъект жетекшісінің өкімімен тағайындалған қабылдау комиссиясы әрбір жекелеген объектіге бір данадан акт жасайды. Негізгі құралдардың бірнеше объектісін қабылдау-тапсыру актісін жасауға тек шаруашылық мүлікінің, құрал-сайманның, жабдықтардың және тағы басқа объектілерді есебін жүргізген кезде, егер бұл объектілер бір типті болса, құндары бірдей болып, бір күнтізбелік ай ішінде қабылданған болса ғана жол беріледі. Рәсімделгеннен кейін осы объектіге қатысты техникалық құжаттама қоса тіркеліп акт бухгалтерияға беріледі, бас бухгалтер қол қойып, субъект жетекшісі немесе соған өкілетті адамдар бекітеді.Негізгі құралдардың кәсіпорын ішіндегі орын ауыстыруын рәсімдеу үшін «орын ауыстыру актіні» екі дана етіп тапсырушы цех (бөлім) қызметкері толтырады, алушының және тапсырушының қолдары қойылған бірінші данасы бухгалтерияға тапсырылады, ал екіншісі тапсырушы цехта қалады.Негізгі құралдарды ақысыз беру кезінде акт (тапсырушы және қабылдаушы субъектілер үшін) екі дана етіп жасалады.Негізгі құралдарды басқа субъектіге сату кезінде актінің үш данасы жазылады: алғашқы екеуі өткізуші субъектіде қалады (онда бірінші дана негізгі құралдардың нақты бары, қозғалысы туралы есеп беруге, екіншісі – есеп-айырысу төлем құжаттарына тіркеледі), үшінші дана негізгі құралдарды қабылдаушы адамға беріледі. Негізгі құралдар бірдей өндірістік немесе шаруашылық жұмыстарға арналған, техникалық сипаттамасы және құны бірдей шаруашылық мүліктің бір типті заттарымен, құрал-сайманнан тұрса, олар бухгалтерияда бір мүліктік карточкада жүргізіледі.

Қабылдау актісі бухгалтерлік алғашқы құжат болып саналады. Бұл актіде мынадай мәліметтер көрсетілуі тиіс:

• Объектінің аты; • Объектіні қабылдап алушы мен тапсырушы ұйымның аты;

• Салынып біткен құрылыстың қабылданған кездегі жағдайы;

• Құрылыстың салынып біткен уақыты;

• Амортизациялық аударым мөлшері;• Бастапқы құны;

• Басқа да шартты белгілері.

Бухгалтерияға келіп түскен объектіні материалдық жауапты адамға бекітіп, мүліктік карточка ашады, объектіге мүліктік тізімдеу нөмірін беріп, мүлікті Мүліктік тізімге алады, негізгі құралдарды алу туралы жазбасы жасалады.