15. Негізгі құралдардың сыныпталуы және бағалануы.

Негізгі құралдар бұл компанияның меншігіндегі өндіріске немесе тауар және қызмет сату үшін басқа компанияға жалға беру үшін немесе әкімшілік мақсаты үшін ұзақ мерзімге (бір жылдан жоғары) пайдалануға арналған материалдық активтер. Яғни негізгі құралдар дегеніміз материалдық және материалдық емес өндірістік салаларда өндірістік және еңбек құралы ретінде ұзақ мерзімге пайдалану бағыттары бойынша қасиетін, қабілетін жоймай сақтап құнын өндірілген өнімге (жұмыс, қызметке белгіленген амортизациялау нормасы бойынша біртіндеп аударатын активтер).

Негізгі құралдар есебінің мақсаты: Активтердің танылу жағдайы; Баланстық құнды және амортизациялық аударымдарды анықтау;

Баланстық құнның басқадай өзгеруін анықтау және есебінің тәртібі.

Негізгі құралдар мынадай жағдайда актив ретінде танылуға тиіс: Компания активпен байланысты болашақта экономикалық тиімділік алатын болса;Компанияға активтің өзіндік құны сенімді бағаланса. Негізгі құралдар бұл компанияның меншігіндегі өндіріске немесе тауар және қызмет сату үшін басқа компанияға жалға беру үшін немесе әкімшілік мақсаты үшін ұзақ мерзімге (бір жылдан жоғары) пайдалануға арналған материалдық активтер. Яғни негізгі құралдар дегеніміз материалдық және материалдық емес өндірістік салаларда өндірістік және еңбек құралы ретінде ұзақ мерзімге пайдалану бағыттары бойынша қасиетін, қабілетін жоймай сақтап құнын өндірілген өнімге (жұмыс, қызметке белгіленген амортизациялау нормасы бойынша біртіндеп аударатын активтер).

Негізгі құралдар өндіріске қатысы бойынша 1) өндірістік 2) өндірістік емес деп жіктеледі. Меншіктік сипатына қарай: Меншіктегі және жалдағы деп бөлінеді. Пайдалану сипатына қарай:

Қолданыстағы;уақытша, қолданыстағы жоқ қордағы деп бөлінеді.

Заттық құрамына қарай:

Мүліктік, мүліктік емес

Мүліктік – заттай крінісі бар санауға, өлшеуге болатын заттай активтер, ал мүліктік емес – ауыл шаруашылық жерлеріне салынған күрделі қаржыны, яғни заттық нысаны жоқ шығындарды жатқызуға болады.

Негізгі құралдарды көрсеткен кезде мынадай бағалау түрлері:

бастапқы құны,жойылу құны,амортизациялау құны,әділ құны,баланстық құны,қалдық құны

Бастапқы құны – негізгі құралдарды сатып алуға, салуға және жасап шығаоуға жұмсалған нақты шығындарын сатып алу барысында төленген салық сомаларын, мысалы орнату, құрастыру, сынақтан өткізу шығындарынан тұрады.

Жойылу құны – пайдалы қызмет ету мерзімі біткен негізгі құралдарды шығысқа шығарып, жою кезінде пайдалануға болатын жарамды материалдардың болжамдық құны.

Амортизациялау құны – негізгі құралдардың бастапқы құны мен жойылу құнының арасындағы айырмасы, яғни пайдалы қызмет ету мерзімінде амортизация түрінде есептеліп, өндіріске немесе айналымға аударылатын құны: АҚ = БҚ - ЖҚ

Амортизация – активтің пайдалы қызмет ету мерзімі ішінде амортизациялау құнын жүйелі тарату.

Әділ құны – бір-бірін жақсы білетін мәмілеге келуге дайын тәуелсіз тараптардың негізгі құралдарды өзара айырбастауына мүмкіндік беретін ста құны болып табылады.

Баланстық құны – бұл бухгалтерлік есепте және қаржылық есептілікте көрсетілген жинақталған амортизациялау сомасы шегерілгеннен кейінгі бастапқы немесе ағымдағы құны.

Қалдық құны – бұл өндірілген өнімге аударылмаған құн. Қалдық құнын анықтау үшін негізгі құралдардың бастапқы құнынан есептеліп жинақталған амортизациялық құны шегеріледі:

Баланстыққ = Бқ - ЕАс

Ққ = Бқ - жАс