18.Негізгі құралдарды шығысқа шығару операцияларының есебі.

Кәсіпорындар өздерінің пайдалануындағы, яғни меншігіндегі негізгі құралдарын есептен басқа заңды немесе жеке тұлғаларға тегін бергенде, сатқанда, ұрланғанда, жоғалғанда, табиғи апат, зілзала жағдайында бүлініп жоғалғанда шығарады. Сонымен қатар өздерінің меншігіндегі негізгі құралдарын басқаларға айырбастағанда немесе ұзақ мерзімге жалға берген кезде де кәсіпорындар өздерінің балансыннан негізгі құралдарды есептен шығара алады. Кәсіпорындарда негізгі құралдарды іске жарамсыздылығын, оларды бастапқы қалпына келтіру үшін жүргізілетін күрделі жөндеудің тиімсіздігін немесе мүмкін еместігін анықтау үшін, сондай-ақ негізгі құралдарды есептен шығаруға қажетті құжаттарды толтыру үшін ұйым басшысының бұйрығымен тұрақты комиссия құрылады. Бұл комиссияның құрамында мынадай қызметкерлер болуы тиіс:

• Кәсіпорын басшысы немесе оның орынбасары (комиссияның төрағысы ретінде);

• Бас бухгалтер немесе бухгалтерияның басқа қызметкері;

• Негізгі құралдардың сақталуына жауапты адам;

• Негізгі құрал қызмет ететін бөлім немесе цех басшысы;

• Мемлекеттік көлік инспекциясы өкілі (егер көлік құралын есептен шығаратын жағдайда);

• Тағы да басқа жұмысшы-қызметкерлер болуы мүмкін.

Бұл жоғарыда аталған адамдардың құрамында құрылған комиссия ұйымда мынадай жұмыс пен міндетті атқарады:

• Есептен шығарылатын негізгі құралдарды толық тексеріп, сонымен қатар оның техникалық құжаттары мен төлқұжаттарында көрсетілген бухгалтерлік есептің деректерімен танысу арқылы объектіні қалпына келтіруге болатындығы немесе болмайтындығын, яғни ол негізгі құралдардың алдағы уақытта пайдалануға жарайтындығын немесе жарамайтындығын анықтайды;

• Объектіні есептен шығарудың нақтылы есебін анықтайды (сапалық тозғандығы,табиғи тозғандығы, апат болғандығы байланысты, дұрыс пайдаланбағандықтан, ұрланғандықтан немесе жоғалғандықтан, қайта құруға байланысты, табиғи апаттар жағдайынан және тагы да басқа жағдайлардан);

• Негізгі құралдар белгіленген уақыттан бұрын, яғни тиісті белгіленген пайдалану мерзімінен бұрын істен (есептеп) шығарылатын жағдайда оның себебін анықтайды. Олардын істен шығарылуына кінәлі тұлғаны (адамдарды) заңдарға сәйкес тиісті жауапқа тарту керектігі жөнінде ұсыныс жасайды;

• Есептен шығарылатын негізгі құралдардың іске жарайтын бөлшектерін, детальдарын, материалдарын анықтап, олардың бағасын белгілейді;

• Есептен шығарылатын негізгі құралдардың іске жарайтын бөлшектерінің, материалдарының, сонымен қатар олардың ішінде қымбат және түсті металдардың дер кезінде жинап алынуын, олардың саны мен салмағын дұрыс анықтап, тісті орындарға(қоймаларға)тапсырылуын қадағалап отырады.

Кәсіп орындарда негізгі құралдарды есептен шығу үшін «Негізгі құралдарын есептен шығару актісі» немесе «Көлік құралдарын есептен шығару актісі» толтырылады.

№	Шаруашылық операциялардың мазмұны	Дебит	Кредит
1	Негізгі құралдар тозығы жетіп есептен шығарылса	7410	2410
2	Негізгі құралдардың пайдалану мерзімі аяқталып есептен шығарылса	7410	2410
3	Негізгі құралдар сатып-өткізілсе, табыс мойындалса	ХХ	ХХ
	ҚҚС – сыз	1210	6210
	ҚҚС есептелінсе	1210	3130
4	Негізгі құралдар басқа кәсіпорынға сыйға тартса	7310	2410
5	Негізгі құралдар басқа кәсіпорынның жарғылық капиталына салымдар ретінде салса	7410	2410
6	Активтердің шығуынан шеккен шығыстар қорытынды залалға жойылса	5610	7410
7	Активтерді сатып-өтуізу кірістері кәсіпорын табысына (қорытынды пайдаға) жойылса	6210	5610