22. Есірткінің заңсыз айналымымен халықаралық құқықтық күрес

Есірткіні заңсыз өндіру және айналымға шығару мәселесі Орталық Азия мемлекеттері және олардың көршілері үшін ғана емес, бүкіл әлем қауымдастығының алдында тұрған көкейкесті мәселелердің бірі болып келеді. Бұл ең алдымен лаңкестік, экстремизм және сепаратизм сынды «үш қауіпті күшпен» тығыз байланыста болып, бейбітшілік және тұрақтылықты сақтауда, адамзаттың дамуына кері әсер етуші бірден бір фактор санатына қосылғаны айқын.

Есірткі саудасы және есірткінің заңсыз айналымына қарсы күрес жазылмас дертті емдеумен пара-пар. Ол адамдардың әлеуметтік болмысын, дінін, жынысын және нәсілін талғамайды, оның шекарасы да, бұл дерттен айығу жолдары жақын арада табыла қоймайтыны таңға таңба басқандай.

Қазіргі таңда есірткі бизнесі - халықаралық лаңкестікпен тікелей байланысты, өйткені есірткіден түскен қаражат көздері кең ауқымды сипаттағы лаңкестік актілерді өткізу үшін, алуан-түрлі қару-жарақты сатып алуға жұмсалады. БҰҰ мәліметтеріне сәйкес, дүниежүзінде 8 миллион адам героин, 13,3 миллионы –кокаин, 141,2 миллионы – марихуана, 280 миллион адам синтеттикалық есірткіні қолданады. Бір жағынан, бұл, пайдасы жағынан асып түспесе, кем түспейтін қаражат көзі. Мәселен, есірткі саудасының жыл сайынғы айналымы 400 миллиард АҚШ долл., ал бұл өз кезегінде бүкіл әлемнің сауда айналымының 8 пайызына тең көрсеткіш[1]. Мәселен, Қазақстан Республикасында 2011 жылдың ішінде жалпы салмағы 276 кг 68 гр, соның ішінде героин – 48 кг 930 гр, гашиша – 8 кг 16, опиум – 2 кг 242 гр және марихуананың – 213 кг 676 гр есірткі заттарының заңсыз айналымы тәркіленген болатын

Көптеген сарапшылардың пікірінше, есірткі саудасы мен лаңкестікті бөліп-жарып қарастырауға болмайды. Бұл пікірді Азиядағы өзара ықпалдастық және сенім шаралары жөніндегі кеңес (ары қарай - АӨСШК) 2004 ж. 4 маусымда қабылданған Лаңкестікті жою және өркениеттер арасындағы сұхбатқа қолдау көрсету декларациясындағы мынау мәлімдеме: «Терроризмнiң ұлттараралық сипатын, сондай-ақ оның ұйымдасқан қылмыс, есiрткi айналымы және адамдар саудасы, сондай-ақ қару-жарақтың заңсыз айналысы сияқты қауiпсiздiкке төнетiн басқа да қауiп және қатерлермен тығыз байланысты екенiн ескере келiп...» растайды. Яки, халықаралық лаңкестік және есірткі бизнесі бір - біріне өзара тәуелді, мақсаттары тек пайда табу, жағымсыз салдарлары бірнеше ұрпаққа жететін ең ірі мәселелердің бірі. Әрине, бұл мәселені шешу мақсатында алуан-қилы қадамдар жасалғанмен де, оларды тек тежеуші фактор ретінде қалып отыр.

Айта кететін бір жайт, есірткінің заңсыз айналымына қарсы күрес саяси мәселе болып отыр. Сондықтан да, көп жылдар бойы халықаралық қауымдастық есірткінің заңсыз айналымына қарсы күресте, оны түбегейлі тоқтату мақсатында көптеген іс-шаралар атқарып келеді. Әрине, соның ішінде, біршама халықаралық құжаттарға қол қойылды және де көптеген конференциялар, семинарлар (Бірікке Ұлттар Ұйымы (ары қарай - БҰҰ), ,Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы (ары қарай - ШЫҰ), Ұжымдық Қауіпсіздік Шарты Ұйымы (ары қарай - ҰҚШҰ), АӨСШК шеңберінде) өткізілуде және де маңызды қадамдар жасалуда. Мәселен, есірткінің заңсыз саудасымен күрес шеңберінде жасалған ең бірінші халықаралық құжат 1912 ж. Гаага конвенциясы[4] есірткіні сату және қолдану заңнама шеңберінде қадағаланады және тек медицина мақсатында ғана өндіріледі деген. Содан кейінгі жылдарда есірткінің заңсыз айналымымен күрес жөнінде тағы тоғызға жуық халықаралық-құқықтық актілер қабылданды. Оның ішіндегі ең маңыздыларының бірі 1936 ж. Есірткі заттарын заңсыз саудалауға тиым салу жөніндегі конвенциясы маңызды актілердің бірі болып табылады

Бүгінгі әлем қауымдастығының назарында аса маңызды болып отырған бұл қауіп-қатер халықаралық және аймақтық ұйымдар шеңберінің күн тәртібінде тұр. Бұл қауіп-қатерді болдырмауда мемлекетер мен халықаралық және аймақтық ұйымдардың ықпалдастығы жайында сөз қозғай отырып, тарихының түп тамыры алысқа кетпеген, құрылғанына биыл 20 жыл болатын жас ұйым - Азиядағы өзара ықпалдастық және сенім шаралары жөніндегі кеңесті атап өтуіміз абзал.

Қорытындылай келе, Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев мәлімдегендей: «Ұжымдық дипломатияның барлық мүмкіншіліктерін пайдалана отырып, біз халықаралық лаңкестік, діни экстремизим, ұйымдасқан қылмыс, есірткі тасымалы және заңсыз миграцияға қарсы бар күш-жігерімізді жұмылдыруымыз қажет»[21]. Сондықтан АӨСШК қызметінің курсын нақты таңдау, механизмдерін жетілдіру негізінде ғана бұл форумның жемісті де нәтижелі жұмыс атқаратына сенімдіміз.