27.Гк диаграммалары бойынша қабаттардың шекарасы мен қалыңдығын анықтау.

Қабат қалыңдығын анықтау. Рудалық интервал қалыңдығын анықтау үшін әр түрлі тәсілдер қолданады: 1/2 *І^max _{γ ,} 4/5 І^max _γ, белгілі қарқындылықпен және т.б. тәсілдің қажетті түрін пайдалану рудалану біркелкілігіне, руда қалыңдығы және басқада параметрлерге байланысты.

Аномалия амплитудасы І^max _γ сыйыстырушы таужыныстың γ-фонынан есептелінеді (жабынды және жатын таужыныстары көрсеткіштерінің айырымы арқылы).

28.ГГК қандай түрлерін білесіз?Тау жыныстардағы шашыранды жасанды гамма – сəулелердің қарқындылығын өлшеуге негізделген. Гамма кванттар көзі ретінде сəулелену энергиясы 20 кэВ – 1,3МэВ аралығындағы радиоактивті изотоптар қолданылады. Осы аралықта бізге гамма кванттардың заттармен

əрекеттесуінің 2 түрі белгілі: фотоэффект нəтижесінде комптондық шашырауы мен жұтылуы болады 0,5 МэВ жоғары энергия кезінде фотоэффект болмайды. ГГК-дағы шашыранды гамма кванттар Iγγ саны негізінен таужыныстардың тығыздығына σ, ал олардың жұтылуы – оның тиімді атом ретіне Ζэф жəне 37 тығыздықтың төменгі дəрежесіне тəуелді. ГГК ұңғымалық аспабының блок сұлбасы 8.2 суретте келтірілген. 8.1 сурет– Гамма кванттардың заттармен əрекеттесуі. 6 жəне 7 гамма – кванттар 2 сəуле көзінен шығып 1 қорғасын немесе болат экрандағы арнайы коллимациялық тесік арқылы жынысқа түседі жəне онымен шағылып бағытын өзгертеді. Жуу сұйықтығының əсерін аспапты ұңғыма қабырғасына қосатын қондырғы 8 арқылы болдырмауға болады.

ГГК-дың екі түрлі тəсілі бар −тығыздықты ГГК-П жəне селективті ГГК-С. ГГК-П əдісінде гамма-сəулеленудің сəулелі жəне тіркеуші энергетикалық диапазондары комтон-эффекттің ауданына жатады. Нəтижесінде екі еселенген гамма-сəулеленудің қарқындылығы заттың тығыздығымен көрсетілген жəне атом санына тəуелділігі көп емес (химиялық құрамынан). ГГК-С əдісі екі еселенген гамма-сəулеленудің жұмсақ (төмен энергиялық) бөлігінің тіркеуіне негізделген, оның қарқындылығы ең алдымен заттың атомдық санына, яғни химиялық құрамына негізделген. ГГК-С – ны іске асыру үшін төмен энергия көздерін қолданады, мысалы, 52 жəне 84 кэВ энергия квантын шығаратын, тулий немесе тек жұмсақ гамма-кванттарды тіркеуге мүмкіндік беретін арнайы басты (пороговые) құралдар тығыздықтың əсерін қос зондылы құралдар арқылы жояды немесе ГГК-С жəне ГГК-П кешенді қолданыс есебінен ескереді. Тіркеуші сəулеленудің қарқындылығының тығыздық жəне атом саны тəуелділігінен заттар инверсиялық сипатқа ие, яғни тығыздықтың немесе тиімді атом санының (Zэф) өсуінен екі еселі сəулеленудің қарқындылығы гамма- кванттардың (фотоэффект) сейілген бөліктері заттың жұтылуынан азаяды.

29.Нейтрондардың заттармен әсерлесуінің сізге белгілі түрлерін атаңыз.

Нейтронда электр заряды жоқ, сондықтан электрондық қабаттан тез өтіп, тікелей атомдардың ядроларымен әрекеттеседі. Бұл процесте нейтрондар серпімді және серпімсіз шашырайды, сүйтіп ядролармен жұтылады. Осындай әрекеттесу процестері ядролық күшпен басқарылады.

Серпімсіз шашыраңқы таралу – бұл ядролық реакция, тәтижесінде атом ядросы қоздырылған жағдайға ауысады. Мұндай рекация (n, n¹, γ) схемасы бойынша жүреді. Алғашқы нейтронды п сіңіріп, ядро энергиясы алғашқы нейтроннан әлдеқайда төмен n¹ нейтронын шығарады. Бұл нейтронның жылдамдығы мен шығу бағыт, ядроға сырттан келген нейтронның жылдамдығы мен бағытына байланысты емес. n¹ нейтронын шығарғаннан кейін ядро қоздырылған жағдайда қалады. Шамамен 10^-4 с уақыт аралығында ол γ-кванттарды шығарып, басты қалпына келеді. Осындай γ кванттардың ағыны серпімсіз γ сәулелену, яғни ГИНР деп аталады. Бастапқа нейтрон энергиясының бір бөлігі ядроны қоздыруға жұмсалғандықтан «ядро-нейтрон» жүйесінің кинетикалық энергиясы әрекеттесуге дейінгі энергиядан аз болады. Сондықтан сол элементтерді жіктеуге мүмкіндік береді.

30.Жылу нейтрондарының тығыздық әдісінің физикалық негізі.Жылу нейтрондары бойынша- нейтронды каротаж (ННК-Т), тұрақты нейтрондар көзінен таралатын жылдам нейтрондардың таужыныста бәсендеуі нәтижесінде туындайтын жылу нейтрондары ағынының тығыздығын өлшеуге негізделген.

Зонд ұзындығы тұрақты болған жағдайда, жылу нейтрондар ағынның тығыздығы (Е _nT =0,025 эВ) ортаның бәсендету және сіңіру қасеттеріне, яғни сутегі мөлшеріне және жылу нейтрондарын ұстайтын қимасы жоғары элементтерге байланысты. Сонымен, ННК-Т тәсілі НГК сияқты нәтижелер береді.

Үлкен зонттармен жұмыс істеген жағдайда, ортада сутегі мөлшері көбейген сайын I_mnT шамасы азаяады. Нейтронсіңіргіш элементтер (TR, Cd, B, Hg, Mn, Cl) мөлшері көбейген сайын зонд ұзындығы қандай болсада I_nγT шамасы азаяды.

Жылу нейтрондары детекторы ретінде пропорционалды газоразрядты снауыштар немесе Cu немесе Ag мен белсендірілген ZnS сцинтелляторлары пайдаланылады.

Газоразрядты санауыштар В ¹⁰ изотобымен байытылған үшфторлы бормен BF_3. Санауыш арқылы өтетін нейтрондарды бор қарқынды сіңіреді ,нәтижесінде төмендегідей реакция жүріп;

₅В¹⁰ + ₀n¹ → ₂He⁴ + ₃Li⁷ +γ

Li ядросы а- бөлшектері және γ-сәулелері туындайды.

Сцинтеляцилық санауышта ZnS кристалының құрамында бор элементі бар заттегі мен қоспасы пайдаланады. ZnS үлкен кристалдардан тұрмайды сондықтан қоспаны мөлдір плексиклаздан жасалған целиндрге салады. Бордың жылу нейтрондармен әрекеттесув нәтижесінде гамма кванттар ZnS кристалының бірінде сцинтеляция туындатады. Сонымен жылу нейтрондары оның өнімдерінің бормен әрекеттесу нәтижесінде тіркеледі. Мұнай және газ ұңғымаларын зерттеуде ұзындығы 30-50 см ННЛ –Т зондысы қолданылады.

Ұңғымалық жағдайларды ескеру және сапалық интерпретация НГК әдісіндегідей жүргізіледі.