1.Сақтандырудың экономикалық мазмұны

Сақт/у – қоғамның экон/қ қатынастарының айрықша сферасын бейнелейтін көне категорялардың бірі. Сақтандыру сферасы адам өмірінің, өндірісітк ж/е әлеуметтік-эконо/қ қызметтің барлық жағын қамтиды. Сақт/ға түрткі болатын басты себеп – бұл өндіріс пен адам өмірінің қауіп-қатерлі сипаты. Сақт/ру – сақт/ру ұйымы өз активтері есебінен ж.ас/тын сақт/ру төлемдері арқылы сақтандыру шартында белгіленген сақтандыру жағдайы не өзге де оқиғалар туындаған кезде жеке ж/е заңды тұлғалардың заңды мүдделерін қорғауға б/сты қатынастар кешенін айтамыз. Экон/қ категория ретінде сақт/у бұл әртүрлі тәуекелдер кезіндегі сондай-ақ азаматтарға олардың өмірінде белгілі бір жағдайларда көмек көрсету кезіндегі шығындарын өтеу үшін ақша қаража/ын/ң мақсатты қор/рын құру ж/е пайдалану әдістері мен формаларының жиынтығын қамтитын экономикалық қатынастар жүйесі б.т. Сақтандыру, бір жағынан, адамдардың бизнесі мен әл-ауқатын қорғау құралы, ал екінші жағынан, табыс әкелетін іс-әрекет түрі ретінде көрініс табады. Экон/қ категория ретіндегі сақт/ң қажеттілігі келісідей белгілерімен анықталады: табиғи апаттардың н/е басқа да қиратушы күштерінің кездейсоқ сипаты; залалдың (зиянның, шығынның) натуралды немесе ақшалай формадағы көрінісі; шығындарды өтеудің объективтік қажеттігі; нақты оқиғалардың салдарларын алдын алу және өзгерту бойынша шара-ларды іске асыру.

Сақт/удың рыноктық эконо/қ қажеттіліктерін анықтайтын себептер: Кез-келген өндірістік қызметтің немесе қызмет түрінің тәуекелді (қауіп-қатерді) сипаты; Шығындардың орнын толтыру қажеттілігі; Бюджеттердің қаражаттар есебінен азаматтар мен шаруашылық субъектілердің материалдық шығындардың орнын толтырудан бас тарту; Бірқатар әлеуметтік бағдарламалардың бюджеттік қаржыландырудан мемлекеттің бас тартуы; Сақтандыру резервтерінің уақытша бос қаражаттарын экономикаға инвестициялауға мүмкіндігі.

Сақтандырудың мақсаты – қоғамдық ұдайы өндірістің үздіксіздігін қамтамасыз ету үшін азаматты, мүлікті, өндіріс процесін қорғау болып табылады.

Сақтандырудың экономикалық мәні – оның атқаратын функциялары арқылы көрініс табады.

Сақтандырудың функциялары: Тәуекел Алдын алушылық Жинақтық Бақылау Инвестициялық

2.Сақтандыру қаржы нарығы дамуының ажырамас бөлігі ретінде.

Сақт/у – қоғамның экон/қ қатынастарының айрықша сферасын бейнелейтін көне категорялардың бірі. Сақтандыру сферасы адам өмірінің, өндірісітк ж/е әлеуметтік-эконо/қ қызметтің барлық жағын қамтиды. Сақт/ға түрткі болатын басты себеп – бұл өндіріс пен адам өмірінің қауіп-қатерлі сипаты. Сақт/ру – сақт/ру ұйымы өз активтері есебінен ж.ас/тын сақт/ру төлемдері арқылы сақтандыру шартында белгіленген сақтандыру жағдайы не өзге де оқиғалар туындаған кезде жеке ж/е заңды тұлғалардың заңды мүдделерін қорғауға б/сты қатынастар кешенін айтамыз. Экон/қ категория ретінде сақт/у бұл әртүрлі тәуекелдер кезіндегі сондай-ақ азаматтарға олардың өмірінде белгілі бір жағдайларда көмек көрсету кезіндегі шығындарын өтеу үшін ақша қаража/ын/ң мақсатты қор/рын құру ж/е пайдалану әдістері мен формаларының жиынтығын қамтитын экон/қ қатынастар жүйесі б.т. Сақтандыру, бір жағынан, адамдардың бизнесі мен әл-ауқатын қорғау құралы, ал екінші жағынан, табыс әкелетін іс-әрекет түрі ретінде көрініс табады.

Сақт/у/ң мақсаты – қоғамдық ұдайы өндірістің үздіксіздігін қамтамасыз ету үшін азаматты, мүлікті, өндіріс процесін қорғау болып табылады. Сақт/ң өзге экон/қ категория/рдан байланысы:

Сақтандыру мен несие ұқсастығы:Жинақтау; Сыйақылардың қайтарылуы.

Сақтандыру мен қаржы ұқсастығы: Ақшалай нысандағы қатынас; Қайта бөлу; Мақсатты қордың болуы.

Сақтандырудың несие мен қаржыдан айырмашылығы: Ықтималдылық сипатта болуы; Жабық сипатта болуы; Төлемнің мақсаттылығы.

Қазіргі таңда сақтандыру қоғамның әлеуметтік-экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында рыноктық әдістермен экономиканы басқарудың негізгі құралы болып табылады. Сақтандыру механизмдерінің ерекшелігі тек қана кәсіпорындар мен азаматтардың мүлкін сақтау ғана емес, сонымен қатар мемлекеттің макроэкономикалық мәселелерін шешу секілді қызметтерді атқару болып табылады. Сондықтан, рыноктық шаруашылығы дамыған мемлекеттерде сақтандыру әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешудегі экономиканың стратегиялық секторы болып отыр. Қазақстанда жеке меншіктің дамуымен бірге сақтандырудың да рөлі өсуде, алайда отандық сақтандыру қызметіңің халыққа және кәсіпкерлерге кӛрсетіп отырған сақтандыру қызметтерінің көлемі тар, тиімділігі аз болып отыр.

Сақтандыру қызметі өзіндік ерекшелігімен ерекшеленеді. Қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдай халықаралық стандарттарға сай және қарқынды дамыған сақтандыру қызметін дамытуды қамтамасыз ететін біртұтас сақтандыру жүйесін құруды талап етеді. Сақтандыру секторы қалыпты дамымай мемлекеттің тұрақты дамуы туралы айту қиын.

3. ҚР сақтандырудың жіктемесі. Салалары, түрлері, сыныптамасы.

С/ғы жіктеу басқа да жіктеулер сияқты с/ды өзара б/ты буын/ға бөлістіру б. т., бұл жіктеуде әрбір келесі буын алдындағы буынның бөлігі б.т. Отандық с/у ғылымында жіктеудің негізінде екі критерий қарас/ды: объекті/ң түр/рі және қауіп-қатердің сипаты. Объектілер б/ша жіктеуде жоғары буын ретінде салалар, ортаншы – сала ішіндегі сала, төменгі буын – с/ң түрі қар/ды.  Қаз/да с/у ұйымының қызметі екі салаға жіктелген. Олар: өмірді с/у саласы және жалпы с/у саласы. Өмірді с/у саласы ерікті с/у нысанындағы: өмірді с/у (сақтандырылушы қайтыс болған немесе ол с/у мерзімі біткенге дейін немесе с/у шартында белгіленген жасқа дейін өмір сүрген жағдайда с/у төлемін төлеуді көздейтін жеке басты с/у түр/ң жиынтығы) және аннуитеттік с/у (сақтандырылушы белгілі бір жасқа жеткен, еңбек ету қабілетін жоғалтқан, асыраушысы қайтыс болған, жұмыссыз қалған жағдайда немесе сақтандырылушының жеке табысының кемуіне немесе одан арылуына әкеліп соққан өзге де жағдай/да зейнетақы немесе рента түрінде кезең-кезеңімен с/у төлем төлеу көзделетін жеке басты с/у түр/ң жиынтығы) сынып/рын қамтиды. Жалпы с/у саласына ерікті нысанындағы: жазатайым оқиғадан және сырқаттан с/у; медициналық сақтандыру; көлік құрал/рын (автомобиль, темір жол, әуе, су көліктерін) с/у; жүк/ді с/у; мүлікті с/у; кәсіпкерлік тәуекелді с/у; көлік құралдары ие/ң азам/қ-құқ/қ жауапкершілігін с/у; тасымалдаушының азам/қ-құқ/қ жауапкершілігін с/у; шарт б/ша азам/қ-құқ/қ жауапкершілікті с./у; залал (зиян) келтіргені үшін азам/қ-құқ/қ жауапкершілікті с/у жатады

С/у міндетті және ерікті түрде іске асуы мүмкін. Мінд. с/у заңнаманың талап/на сай іске асады. Ал ерікті с/у екі жақтың қалауы б/ша жасалынады. Материалды зиянды өтеу жалпы мем. ү/н маңызды және қоғамның мүдделерін қорғау қажетті болған жағдай/да ж.а.

4. Міндетті әлеуметтік сақтандыру. Оны жүргізу шарттары.

Мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру сақтандырылған азаматтар еңбек ету қабiлетiнен айырылған, жұмыссыз қалған, қызметкерлер немесе олардың отбасы мүшелерi сауықтыру қызметiне, Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген шекте, тиiстi қорларға мiндеттi жарналар төлеу негiзiнде мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру қаражаты есебiнен жүзеге асырылатын басқа да материалдық қамтамасыз ету жүйесi болып табылады. Жұмыс істейтін зейнеткерлерді қоспағанда, қызметкерлер, ҚР аумағында тұрақты тұратын және ҚР аумағында табыс келтіретін қызметті жүзеге асыратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарды қоса алғанда, өзін-өзі жұмыспен қамтыған адамдар міндетті әлеуметтік сақтандырылуға тиіс.  Міндетті әлеуметтік сақтандыру мынадай түрлерге (әлеуметтік тәуекелдерге) бөлінеді:

1)     еңбек ету қабілетінен айрылған жағдай;

2)     асыраушысынан айрылған жағдай;

3)     жұмысынан айрылған жағдай;

4)     жүктілігіне және босануына байланысты табысынан айрылған жағдай;

5)     жаңа туған баланы (балаларды) асырап алуына байланысты табысынан айрылған жағдай; 

6)     бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты табысынан айрылған жағдай.

 Азаматтарды мiндеттi әлеуметтiк сақтандырудың негiзгi шартары:        - сақтандырылған азаматтарды әлеуметтiк қорғауға мемлекеттiк кепiлдiк, оны сақтандыру жағдайларының бәрiне қолдану;        - қызметкерлердi әлеуметтiк сақтандырудың мiндеттiлiгi;        - азаматтарға, жәрдемақылардың және заңдарға сәйкес басқа да төлемдердiң мемлекеттiк кепiлдiгi;       - жұмыс iстейтiн азаматтардың, жұмыс берушiлердiң және мемлекеттiң мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру қорларын құруға қатысуы;        - жәрдемақылар мен мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру бойынша басқа да төлемдердiң сараланған шарттары мен мөлшерлерi;       - мемлекеттiк әлеуметтiк сақтандыру қызметiндегi жариялылық болып табылады.