18,Үй адамның мекен ортасы ретіндегі,адамның мекен ортасының қаупі.

Тұрмыстық газды пайдалану кезіндегі өрт қауіпсіздігі - Тірі қалу әліппесі

Сұйытылған газдар жарылғыш шегі төмен, газ-ауа қоспасының тұтану қабілеті бар газ болып келеді. Сұйытылған газдардың бөлмелерде немесе ашық алаңдарда бақылаусыз жануы адам өміріне қауіпті және салулардың бұзылуына келтіретін өртке себеп болу мүмкін. Жеке қондырғы деп 2 баллонан көп емес бір және екі қабатты ғимараттарды газбен жабдықтайтын газ шығыны көп емес қондырғы саналады. Сұйытылған газы бар баллондарды бөлмеден тыс жерге де, ішіне де орналастыруға болады. Баллонды тек кез келген газ шаруашылығында абонент болып тіркелген және газды плитаның соңғы тексерісі туралы жазуы бар абоненттік кітапшасы бар тұрғын сатып алуға болады. Сұйытылған газ қондырғыларын қауіпсіз орналастыру үшін қажет: 

 тек жөн құралдарды қолдану және оларды тазалықта ұстау;

 қараусыз және түн уақытына жағылған газ құралдарын тастамау;

 газ құралдарын қолданған соң құралдағы шүмекті және баллондағы вентильді жабу;

 бөлменің ауасын жүйелі тазарту;

 газ құбырларына жіп байламау, баллондарға және газды плиталарына өту жолдарын бөгеп тастамау;

 газ шығуын айқындау кезде отты қолданбау, ол үшін тек қана сабын ерітіндісін қолдану;

 баллондарды жолаушы көліктерден, жеке үйлерден және кездейсоқ қоймалардан сатып алмау;

 егер баллонды орналастыру кезінде газдың шығуы айқындалса немесе басқа жөнсіздіктер анықталса, онда ол баллонды тұтынушыға орналастыруға болмайды;

 баллонды сатып алған кезде газ шаруашылығының атауы, баллонның нөмірін, газы бар баллонның салмағы, баллонды әкелген көліктің нөмірі көрсетілген чек немесе талон талап ету керек. Егер баллонның төлқұжат кестесі болмаса, кезеңді куәландыру мезгілі өтіп кетсе, 5%-тен көп бояудың қорғау қабаты бұзылған болса, атмосфералық тоттану, вентиль маховигінің бұзылуы немесе жоқтығы, жарықшақтардың, батқандардың болуы, газдың шығуы, “пропан” жазуының жоқтығы баллонның ақау екенін анықтайды. 

20,Төтенше жағдай кезіндегі өотке қарсы шаралар.Өрт қауіпсіздігі – бұл өрт болу мүмкіндігін болдырмау және оның пайда болған кезінде адамдарға, құрылыс және материалдық құндылықтарға өрттің қауіпті факторларының жағымсыз әсерлерін жою үшін қажетті шараларды қолдану болып саналады.Өрт қауіпсіздігі өрттің алдын алу шаралары мен және белсенді өрт қорғанысымен қамтамасыз етіледі. Өрттің алдын алу болып өртті болдырмау немесе оның салдарын азайтуға бағытталған іс-шаралардың кешені саналады. Белсенді өрт қорғанысы – бұл өрт немесе жарылысқа қауіпті жағдайларымен белсенді күресуді қамтамасыз ету шаралары.

Өрттің алдын алу шаралары

• құрылыстық-жобалау;

• техникалық;,

• ұйымдастырушылық;

Өрт – бұл адамдардың, хайуаннаттардың қаза болуына және материалдық құндылықтардың жойылуына алып келетін, бақылаусыз жану процессі. Өрт елді-мекендегі ғимараттар, ағаш көпірлер, электр желілері мен ағаш бағаналардағы байланыс, мұнай өнімдері қоймаларында және басқа материалдар мен адамдар, ауылшаруашылық малдары өртке шалдығуы мүмкін. Орман алқабындағы шөптерден, бұталардан, ағаш түбіртектерінен, шырпылардан өрт шалады. Ауа-райы құрғақ болған жылдары жоғарғы өрт желдің есебінен ағаштардың ұшар басынан қоқан жапырақты ағаштарын өрт шалады. Төменгі өрт тарау жылдамдығы минутына 0,1-ден 3 метрге дейін, ал жоғарғы өрт желдің бағытына қарай 100 метрге дейін жетеді.

Торф пен ағаштардың тамыры жанғанда жер асты өрті жан-жаққа тарайды.

Торф өзінен-өзі ауасыз суда да жана береді.

Өрт

• Отпен жұмыс істегенде абай болуға;

• Балалардың отпен жұмыс істеген кездегі қырсыздығына;

• Қоқысты үйге, аулаға, орманды жерлерде өртеуге;

• Автокөліктен шыққан жалынға;

• Күн күркірегендегі найзағайларға;

• Майланған материалдың үйкелісіне;

• Күн сәулесінің әйнектен өткен нүктесі.

Республикада әрбір сағат сайын екі өрт болады, милиардтаған теңгенің құндылықтары, тұрғын үйлер әп – сәтте күлге айналады. 1999 жылы 9 шілдеде Алматы әуе жайында болған өрт 381,6 млн. теңгеге материалдық залал алып келді. 2000 жылы республикада 15 мың өндірістік және тұрмыстық өрт болды. Бұдан 1087 адам зардап шекті, оның 568 – і қаза болды. Материалдық залал 2521,6 млн. теңгені құрады. 2011жылы 11 шілдеде Павлодар қаласындағы химиялық зауыттан өрт шықты. КСМ: Өндіріс ошағының ауласында тұрған екі бірдей цистерна жанып кетті. Абырой болғанда зардап шеккендер жоқ, қызметкерлердің барлығы дін аман. Қазір мамандар отын тасымалына арналған сауыттардың ішінде қандай сұйықтық болғанын анықтап жатыр. Төтенше жағдайлар департаменті баспасөз қызметінің мәліметіне сүйенсек, жұмысшылар сыйымдылығы 50 тонна цистернаналарды бөлшектемек болған. Соның салдары өрт оқиғасына әкеп соқты.

Өрттің шығуына отты бейғам пайдалану, өрт қауіпсіздігі ережесін бұзу себеп болып табылады. От сөндірілмей тасталған сіріңкеден немесе темекі қалдығынан, сөндірілмеген алаудан, атылғаннан кейін құрғақ шөпке түскен ыстық патроннан, орманды ақаулы техниканы пайдаланудан және басқа себептерден тұтанады. Өрттің 90% — адамның күнәсінан, 7 — 8% — найзағайдың соққысы әсерінен құрғақ ағаштың жануынан, 2 -3 % — басқа себептерден (күн түсетін жерге лақтырылған шыны сынығы күн сәулесін өзіне тартып, қатты қызады) болады.

Бүкіл аумақты қамтитын зілзала ретіндегі өрттің негізгі түрлері табиғаттағы өрт – ормандағы және даладағы (егістіктегі) өрт болып табылады.

Ормандағы өтр жану жиілігі боынша әлсіз, орта және күшті, ал жану сипаты бойынша төменгі және жоғарғы өрт, созымдылығы бойынша қаулама және тұрақты болып бөлінеді.

Орманда жүргенде есіңізде болсын:

• Қоқыс пен оттықты тастамаңыз;

• Отты таратпаңыз және қоқысты өртке қауіпті жерлерде жақпаңыз;

• Абай болыңыз! Отты таза алаңда жағыңыз;

• Дем алған жерден кетерде отқа су құйып немесе топырақпен жауып, толық өшіріп кетіңіз;

• Орманда майланған немесе бензин сіңіп қалған маталарды қалдырмаңыз;

• Бөтелкенің жәшігі мен сынған бөтелкелерді қалдырмаңыз. Күн сәулесі түсіп өртке айналуы мүмкін;

• Жаңа басталған өртті сумен, ағаштың жапырақты бұтақтарымен және топырақ тастау арқылы өшіріңіз.

Ескерту шаралары:

Өрт қауіпсіздігін сақтау мақсатында алдын-ала жол салу шаралары жүргізіледі. Орманның ішінен ағашы кесіліп салынған жол жасау және тас төсеп орманда ені 5-10 м, ал қылқан жапырақты орманда 50 м-ге дейін. Елді-мекендерде су көздері мен тоғандар 30 куб метр 1 га алаңға есеппен жүргізіледі. Орманға жақын елді-мекендерде тоғандарды уақытылы тазалау, су толтырып қою 1м-ден жоғары орман ағаштарына 10 л су есебімен, құдықтар мен тоғандарды қайта — қайта жөндеу, тыныс алу органдарын респираторлар мен басқа да жабдықтармен қамтамасыз ету және құрғақшылық уақытта орманға баруды тоқтату (әсіресе көлікпен). Егер сіз орман алқабында немесе торфқа жақын жерде, өртке жақын жерде болсаңыз өз күшіңізбен өртті сөндіруге, әліңіз жетпесе, өрт болып жатқан қауіпті аймақтан шығу керектігін ескертіңіз. Жолға, алаңға, өзеннің жағасы мен судың айналасына, егістікке шығуын ұйымдастырыңыз. Қауіпті аймақтан тез өрт қимылының бағытына перпендикуляр шығыңыз. Егер мүмкін болмаған жағдайда суға кіріңіз немесе су киімді жамылыңыз. Өрт болған жерден шыққаннан кейін тұрған жері өрттің көлемі туралы мекен-жайдың әкімшілігі мен орман шаруашылығы, өрт сөндіру қызметіне хабарлау қажет. Өртті сөндіруді ұйымдастыру керек. Төменгі өртті су құйып, ылғалды топрақтармен, аяқпен тастап өшіру керек. Торфтағы өртті ыстық торфты аударып, су құю арқылы өшіру керек.

Орманның төменгі жағындағы өрт орман төсемінің, топырақ бетіндегі шөп – шаламның, ағаштың діңіне тарай алмайтын аласа ағаштардың жануымен сипатталады. Төмендегі өрт аумағының қозғалыс жылдамдығы 0,3 -1 м/мин (әлсіз өрт) 16 мин. Дейін (1 км/с) (қатты өрт кезінде), жалынның биіктігі 1 -2 метр, өрт аймағындағы оттың температурасы 400 -900 º С.

Орманның жоғарғы жағындағы өрт – қылқан жапырақты ормандарда кездеседі. Олар әдетте төменнен басталып, ағаш дінінің жануымен сипатталады. Жоғарыдағы қаулама өрт кезінде жалын 8 – 25 км/с жететін үлкен жылдамдықпен ағаштан ағашқа таралады. Кейде өрт шарпымаған тұтас учаскелер қалады. Бір қалыпты жоғарыдағы өрт кезінде от бүкіл ағаштың бойын қамтиды. Жалын топырақ жамылғысынан бастап, ағаштың ұшын 5 -8 км/с жылдамдықпен толық қамтиды. Оттың температурасы 1100 ºС көтеріледі.

1997 жылғы жазда бейқамдық салдарынан бұрынғы Семей облысында өрт болып, ол 12000 га аумақты қамтиды.

Өрттің тағы бір түрі – жер астындағы өрт, алайда ол Қазақстан жағдайына тін емес.

Даладағы (егістіктегі) өрттер құрғақ шөбі бар және астық өсетін ашық алқапта пайда болады. Ол маусымдық сипатымен ерекшеленеді. Шөптің (астықтың) өсуіне орай жазда жиі, көктемде сирек болады, ал қыста мүлдем болмайды. Олардың таралу жылдамдығы 20 -30км/с жетуі мүмкін.

Өрттің жайылтпаудың негізгі әдістері:

Ормандағы және даладағы өртпен күресті жеке авиабазасы, өртхимия станциясы, бақылау – күзет нүктесі бар Мемлекеттік қызмет жүргізеді. Өрттің түрі мен орнына қарамастан оны сөндіру 2 кезеңнен тұрады: өртті тоқтату (жайылтпау) – өрттің таралуын шектеу жөніндегі іс – әрекет және өрт ошағын тікелей жою.

Өртті жайылтпай және тоқтату әдістері көптеген факторларға байланысты: өрт түрі, ошақ көлемі, метеорологиялық жағдай, жердің сипаты, өрт сөндіру күшімен құралдарының деңгейі.

Өрт ошағын жайылтпау үшін өрт сөндіретін заттар қолданылуы, кедергілердің жасалуы, газ алмасуы өзгертілуі мүмкін.

Даладағы жойқын өрттің ені 20 м дейінгі кедергі қондырғысымен бөгейді. Өрт аумағының шеті айнала жыртылып орта жағы күйдіріледі.

Үлкен өрт сөндірудің басты әдістері: жалынның жолына кедергі қою немесе ор қазу (техникамен немесе жарылыспен), алдыңғы жағын өртеу (күйдіру), ыстық шоқты сумен немесе химиялық затпен сөндіру (оның ішінде ұшақпен) және басқалар.

Ормандағы төменде болған өртті топырақпен көмеді, оттың шоғын бұтамен өрт ошағына қарай сыпырады, маңайын күйдіреді.

Күйдіру ірі өрт кезінде және өрт сөндіру үшін күш пен құрал жетпеген жағдайда қолданылады. Ол тірек алқабынан басталады (өзен, бұлақ, жол), оның өртке қараған жанына жанатын материалдардан үйінді жасайды (құрғақ шөп, құрай, қорда). Ауаның өртке қарай тартылуы сезілген бойда, әуелде 20 -30 м учаскесіндегі өрт аумағының ортасына қарай үйіндіні өртейді, ал кейіннен жалын 2 – 3 метрге жылжығаннан кейін көрші учаскелер жағылады. Өрттелген алқаптың ені кемінде 10 – 20 м, ал жердегі алапат өрт кезінде 100 м кем болмауға тиіс.

Орманның жоғарғы жағындағы өртті сөндіру қиын, оған кедергі жасау, күйдіру және суды пайдалану арқылы сөндіреді. Бұл жағдайда кедепгінің ені ағаш биіктігінен кем болмауға тиіс, ал жоғарыдағы өрт аумағының алдындағы күйдірілетін кедергінің (жердің) ені кемінде 150 – 200 м өрт қанаттарының алдында кемінде 50 м болуға тиіс.

Өрттен сақтандыру – оны ескертуге, өрттен болатын залалды болдырмау және оны табысты сөндіру үшін жағдай жасауға бағытталған шаралар кешені.

Өрт ошағының шекарасын, бағытын және оның таралуының мөлшерлі жылдамдығын анықтау керек. Егер карта болса, одан өзіңіз тұрған жерді дәл анықтап, өрттен қауіпсіз төңіректегі жерді іздеуге болады.

Өрттен сақтандыру өндірістің, қала құрылысының, ауылдық елді мекендерді жоспарлау мен салудың технологиялық процессінің құрымдас бөлігі болып табылады. Оның шаралары ғимаратты, жобалау, салу, жаңғырту, көлік құралдарын пайдалануда және тұрмыста ескеріледі. Өрттен сақтандыруды Мемлекеттік өртті қадағалау органдары шұғылданады.

Өрттен сақтандыруға былайша қол жеткізіледі:

 Өрт нормалары мен ережелерін әзірлеу, енгізу және бақылау;

 Жасалған объектілердің өрт қауіпсіздігін ескере отырып құрастыру мен жобалауды енгізу;

 Өртке қарсы құралдарды жетілдіру және әзірлікте ұстау;

 Өнеркәсіп және ауыл шаруашылық кәсіпорындарын ұйымдарды, тұрғын және қоғамдық ғимараттарды, техникалық өрт тексерістерінен тұрақты өткізу;

 Халық арасында техникалық – өрт білімін насихаттау;

Өрттен сақтандыру оьъект түрлері бойынша жүргізілген тұрғын ғимараттарын, қоймаларды, базалар мен дүкендерді өнеркәсіп объектілері мен көлікті, ауыл шаруашылығы саласының ұйымдарында. Әрбір тосын жағдайда шақыратын – 101 өрт қызметі телефон номерін алу қажет.

Өрт және жарылыс қаупі бар обьектілердегі апаттар

Өрт — бұл жану салдарынан материалдық байлықтың жойылуы және адамның өмірі мен денсаулығына қауіп төнетін жағдай. Жану дегеніміз жанушы зат пен ауадағы оттегінің арасындағы тез жүретін сонымен бірге газ, жылу және жарық бөлетін процесс. Жану толық және толық емес болып бөлінеді. Толық жану оттегі жеткілікті жағдайда, ал толық емес жану оттегі жеткіліксіз жағдайда жүреді. Өзі тұтану (самовоспламенения) химиялық процесстің әсерінен болатын жағдай. Өзі тұтанудың температурасы әр түрлі факторлардан тұрады. Атап айтқанда жанушы қоспаның құрамы мен көлемі ортаның қысымы т. б. байланысты. Көптеген газдар мен сұйықтар 400-700 °С аралығында, ал қатты денелер (ағаш, көмір) -250-450 °С аралығында тұтанады. Өрт және жарылыс қауіпі бар обьектілерге жарылу және тұтану қауіпі бар заттарды өндіру, сақтау және тасмалдаушы өндірістер жатады.

Жарылу, өрт пен жарылыс, және өрт қауіпі бойынша өрт және жарылыс қауіпі бар обьектілер 5 категорияға бөлінеді (А,Б,В,Г,Д). Бұлардың ішіндегі өте қауіптілері А,Б,В кетегориялары. А категориясына — мұнай өңдеу зауыттары, химиялық өндірістер, мұнай өнімдері қоймалары мен құбырлар кіреді. Б категориясына — көмір шаңын, ағаш ұнтағын, қант пурдасын дайындайтын және тасымалдайтын, сонымен қатар диірменнің ұнтақтан бөлімдері кіреді. В категориясына-ағаш кесу, ағаш өңдеу және столярлық өндірістері кіреді. Г- категориясына ыстық күйіндегі жанбайтын заттарды өңдеу және тасымалдау өндірістері мен қоймалары кіреді. Д- категориясы салқын күйдегі жанбайтын заттар мен материалдарды сақтау өндіріс орындары мен қоймалары жатады.

Барлық құрылыс материалдары мен конструкциялары жану жағынан 3 топқа бөлінеді: жанбайтын, қиын жанатын және жанғыш.

Жанбайтын деп жоғары температура мен оттың әсерімен тұтанбайтын және жанбайтын материалдарды айтады. Қиын жанатын деп жоғары температура мен оттың әсерімен қиын тұтанатын және от ошағы болған жағдайда ғана жанатын материалдарды айтады. Жанғыш деп жоғары температурада немесе оттың әсерімен тұтанып кететін және от ошағынан алып тастағанда да жана беретін материалдарды айтады.

Үлкен өндіріс орнындағы және елді мекендердегі өрттер жеке және жалпы болып келеді. Жеке бұл бір ғимарат пен құрылымда болатын өрт. Жалпы бұл елді мекендегі өндіріс орындарындағы ғимараттардың 25 % алып жатқан өрт.

Өрт кезіндегі зардап шеккендерді іздеу және көшіру.

Өрт адамдарға психологиялық тұрғыдан үлкен әсер етеді. Тіпті кіші –кірім өрттің өзінде адамдардың үрейленуі айтарлықтай құрбандықтарға алып келеді. Өзін – өзі ұстап үйренген адам қиын сәтте өз өмірін құтқарып қана қоймай басқа адамдарды, материалдық құндылықтарды да құтқара алады.

Егер сіз орман өртін сөндіру жөніндегі топқа кірсеңіз панахана орны мен оған апаратын жолдарды жақсы білуіңіз керек. Қорғайтын киім пайдаланылуға тиіс (адамдарға мүмкіндігінше арнайы киім, газқағар, каска, түтіннен қорғайтын маска), әр топта елді мекенді жақсы білетін жол серік болуға тиіс. Егер түтіндену аймағындағы көру шегі 10 метрден аспаса, оған кіруге болмайды.

Өрт қаулаған ғимаратта өзіңізді және басқа адамдарды құтқару кезінде ауаның жоғары температурасы, түтіндену, жанатын әр түрлі өнімдердеің қауіпті онцентрациясының болуы, құрылыс құрылғыларының ықтимал құлауы өте қауіпті болғандықтан жылдам қимылдау қажет. Жанған ғимарат арқылы басқа ылғал мата (киім) жауып, түтіннен жорғалай немесе тізерлей қозғалу керек.

Есіңізде болсын!!!

Балалар қорқыныштан керуеттің астына, шкафқа, жуынатын бөлмеге, бұрышқа және басқа да көрінбейтін орындарға тығылады.

Баланы немесе күйген адамды көтеріп шығарған кезде олардың бетіне көрпе, киім жапқан жөн (мүмкіндігінше ылғалды). Баспалдақпен төмен түскен кезде қолмен сүйенішті емес қабырғаны ұстау керек, өйткені сүйеніш сізді түтін басқан жертөлеге алыпбару мүмкін.

Егер өрт төменгі қабаттарда болып, сізді баспалдақпен көшеге шығу мүмкіндігінен айырса онда қолыңызға балта, балға, білеу темір алып шатырға шығыңыз. Шатырда жабық ішкі ғимарат бөлмелерінен гөрі көмекті оңай күтуге болады.

Жанған ғимараттан шыққан кезде лифтіні пайдалануға болмайды. Тіпті жай өрттің өзі электржелісін тұйықтайды, ал бұдан кейін лифт қабаттардың арасына тұрып қалады. Сорылмалы құбыр режимінде жұмыс істейтін лифт шахтасы түтінге тез толып, санаулы секундта уланып қалуға болатындығын есіңізде ұстаңыз.

Көп қабатты ғимараттарда, егер подъезден шығуға мүмкіндік болмаса балконды, авариялық люк пен балкондағы баспалдақты, көрші подъезд арқылы құтқаруға арналған төбенің люгін пайдаланыңыз. Егер былай етуге мүмкіндік болмаса, балконға шығып келген құтқарушыларға белгі беріңіз.

Құтқару жұмысына қатысатын адам, алғашқы медициналық көмекті білуге тиіс.

21.Химиялық қару ,зақымдаушы әсері,адам ағзасына заттардың түсу жолдары.

Химиялық қару – бұл уландырғыш заттар мен мақсатына жеткізу жолдары.

Уландарғыш заттар – адамдарға кері әсер тигізетін, ауаны, аймақты, су қоймаларын, және аймақтағы заттарды ластайтын улы химиялық байланыстар. Кейбір токсиндер өсімдікті жоюға арналған. Жеткізу жолдарға артилериялық химиялық қару-жарақтар мен миналар, химиялық қаруланған ракетаның әскери бөлігі, химиялық фугастар, шашкалар, граната.

Әскери мамандардың ойы бойынша, химиялық қару адамдарды жою, олардың соғысу және жұмыс істеу әрекеттерін төмендетуге арналған.

Фитотоксиндер астық тұқымдас және басқа да ауыл шаруашылық өсімдіктерін жойып, жаудың азықтық базасын бұзу, әскери-экономикалық потенциалын жоққа шығару.

Химиялық қарудың ерекше тобына бинарлы химиялық қару-жарақты жатқызуға болады. Ол екі бөлек зат ыдыстарда усыз, таза күйде болады, бірақ олардың жарылыс кезіндегі араласуы нәтижесінде аса қауіпті токсинді байланыс пайда болады.

Уландырғыш заттар, фитотоксиндер әр түрлі агрегаттық күйде болуы мүмкін. Олар адамдарға тыныс алу мүшелері, ас қорыту жүйесі немес теріге түсу арқылы әсер етеді.

Физиологиялық әрекеттерге байланысты уландыргыш заттар бөлінеді:

1. Жүйке жүйесіне әсер ететін УЗ – зарин, зоман, Ви-Икс. Олар жүйке жүйесінің, бұлшық еттер жұмысын бұзады немесе өлімге әкеледі.

2. Теріге әсер етуші УЗ – иприт, люмизит. Теріні, көзді, тыныс алу мүшелерін, ас қорыту жүйесіне зиян келтіреді. Теріге әсерінің белгілері – терінің қызаруы(УЗ-пен әрекеттескеннен кейін 2-6 сағаттан соң), содан соң көпіршіктердің және жаралардың пайда болуы. 0,1 иприттің бу концентрациясы көзге тисе соқырлыққа әкеледі.

3. Жалпы улылық әрекеті бар УЗ – синилді қышқыл және хлорциан. Улану тыныс алу мүшесі мен ас қорыту жүйесіне су мен тамақтан беріледі. Уланғанда дем алу қиындалып, қорқыныш сезімі болады, қозғалсыздық.

4. Психохимиялық әрекетті УЗ – Би-Зет. Тыныс алу мүшелері арқылы улайды. Қозғалыс координациясын бұзады, ауру адамда галлюцинациялар көрінеді. Психикалық бұзулулылар пайда болады.

5. Тітіркендіргіш әрекетті УЗ – СS(Си-Эс), CR(Си-Ар). Көз бен тыныс алу мүшелерінің асқынуына әкеледі.

Улы заттың әрекет ету тездігіне қарай:

1. Тез әрекет етуші УЗ (зарин,зоман,синилді қышқыл, Си-Эс, Си-Ар);

2. Жай әрекет етуші УЗ (Ви-икс, иприт, фосген, Би-зет).

Улы заттың әрекет ету узақтығына қарай:

1. Тұрақты УЗ – улы әрекеті бірнеше сағат немесе кундер болады(Ви-Икс, иприт, зоман);

2. Тұрақсыз УЗ – улы әрекеті бірнеше ондаған минутқа созылады(синилді қышқыл, фосген, зарин).

Улы заттар әсеріне түскн аумақ және соның нәтижесінде адамдар, жануарлар мен өсімдектердің улану қауіпі бар аумақты химиялық жоюдың ошағы болып саналады.

Қазіргі замандағы улы заттар өте қатты токсинді болып келеді. Сондықтан халықтың химиялық қаруға қарсы іс-әрекеттері олардың химиялық жою кезіндегі ережелерді білуіне байланысты.

Ұшақтың соңынан қаралау келген, тез қонатын және таралатын жолақтардың болуы, авиациялық бомба лақтырылған кезде ақ немесе сәл боялған бұлттың болуы ауада улы зиянды заттың болуының белгілері болып саналады. Сонымен қатар УЗ-ң тамшылары асфальтта, ғимараттардың қабырғаларында, өсімдіктердің жапырақтарында және басқа да заттарда байқалады. Улы заттардың болуын сол улы заттың әсерінен солып жатқан өсімдіктің немесе өлейін деп жатқан құстан білуге болады.

Улы заттың бар болуы анықталғанда («Химиялық жағдай» сигналы бойынша) жедел түрде ПРОТивогаз кию, керек жағдайда теріні қорғайтын киім кию керек. Сосын жақын жердегі панаханада отыру қажет. Панаханаға кірер алдын сыртқы киімдерді шешу керек. Газқағар панахананың ішіне кірген соң ғана шешу қажет. Панаханада «шығу» командасы бомағанша отыру тиіс. Команда берілген соң, ПРОтивогаз, теріні қорғайтын киім киіп шығу керек.

Химиялық қару ошағынан әдейі көрсетілген бағытпен шығу керек. Егер бағыттаушы ештене болмаса, онда желге перпендикуляр қозғалу қажет. Бұл улану ошағынан тез шығуға мүмкіндік береді.

Улағыш заттармен уланған аймақта тез жылжу керек, бірак жүгіріп, шаң-тозаң көтермеуге тырысу керек. Қоршаған ғимараттарға сүйенуге және тиюге тиым салынады, олар уланған болуы мүмкін. УЗ-ң тамшылары мен сұйыктарына баспай өтуге тырысу қажет. Уланған аймақта ПРОтивогазды, қорғаныс киімдерін шешуге тиым салынады. Егер орта уланған немесе уланбағаны белгісіз болса, ол орта уланған деп санау тиіс.

Парктер, бақшалар, арқылы өткенде ерекше абай болу қажет. Өсімдіктер жапырағында улағыш заттар болуы мүмкін.

Қалаларда УЗ тұйық көшелерде, парктерде, подъездерде, үй төбесінде сақталуы мүмкін. Уланған бұлт көшелер арқылы өтіп, су құбырларын ластайды.

Егер УЗ терінізге тигенін көрсеңіз дереу оны тампонмен немесе мақтамен жою керек. Егер ондай тампон болмаса қағазбен алып тастау қажет. Уланған жерді химиялық қаруға қарсы дәріні қолдану немес сабынмен жылы сумен жуып тастау керек.

22.Бактериологиялық қару,зақымдаушы әсері,алдын-алу жолдары.

Биологиялық қарудың негізін биологиялық әдістер – әдейі әскері салада қолдану алынған биологиялық агенттер құрайды. Олар адамда, жануарлар мен өсімдіктерде көптеген ауыр аурулар тудыру мүмкін.

Биологиялық агенттерге патогенді, ауру тудыратын микроорганизмдер – адамда, ауыл шаруашылығындағы жануарлар мен өсімдіктерде инфекционды аса қауіпті ауруларды тудыратын микробтар мен бактериялар жатады.

Астық дақылдарды және техникалық өсімдіктерді жоюға, соның нәтижесінде қарсыластың экономикалық потенциалын бұзуға арналған биологиялық әдіс ол бунақденелілерді пайдалану – ауыл шаруашылығының ең қауіпті жауы. Патогенді микроорганизмдер – адам мен жануарларда ауру тудыратын, шамасына, құрылысына, биологиялық қасиетіне қарай : бактериялар, вирустар, риккетсиялар, саңырауқұлақтар, спирохеттер және қарапайымдылар болып бөлінеді.

Бактериялар – табиғаттағы біржасушалы микроорганизм. Пішіндері алуан түрлі болып келеді. Ұзындығы 0,5-тен 8-10 мкм-ге дейін жетеді. Вегетативті формадағы бактериялар жоғары температураға, күн сәулесіне, ылғалдылықтың өзгеруіне, дезинфекциялық құрылғыларға өте сезімтал келеді, бірақ өзінің тұрақтылығын -15 – -25С-та сақтай алады. Кейбір бактериялар қолайсыз жағдайға түсуп қалғанда қорғанысты қабыршақ спораны құрады. Спора көптеген сыртқы әсерлерге тұрақты. Патогенді бактериялардың ішінен споралыларға сібірлі жараны қоздырғыш бактериясы, ботулизмді қоздырғыш бактериялары жатады. Әдебиеттерге сүйенсек, қару ретінде қолданылатын бактериялардың барлық түрін жасанды ортада өсіру қиын емес, ал олардың үлкен көлемде өсіру құралдар мен процесстерге байланысты. Өндірісте дәрілер мен дәрумендерді, азық-түліктің кейбір түрлерін бактерияларды пайдалану арқылы шығарады. Аса қауіпті бактерияларға чума, холера,сібірлік жара, сап, мелиоидоз және т.б. жатады.

Вирустар – 0,08-0,35 мкм мөлшердегі микроорганизмдер. Олар тек тірі жасушаның ішінде өмір сүре алады. Ол қожайынының жасушасындағы биосинтетикалық аппаратты қолдану негізінде өмір сүріп, клетка ішіндегі паразит болып саналады. Вирустар төмен температуралар мен құрғақтыққа төзімді келеді. Күн сәулесі,әсіресе ультракүлгін сәуле, 60С –тан жоғары температура мен дезинфекциялық заттар(формалин,хлорамин) вирустарға өлім әкелетіндей әсер етеді. Вирустар адамдағы 75-тен астам аурулардың қоздырғышы болып саналады. Оның ішінде табиғи оспа да жатады.

Риккетсиялар – бактериялар мен вирустар арасындағы өтпелі орынды алатын микроорганизмдер тобы. Шамасы – 0,3-0,5 мкм. Спора түзбейді. Құрғықшылыққа, суыққа, ылғалдылықтың өзгеруіне төзімді, бірақ жоғары температура мен дезинфекциялық құралдарға қарсы тұра алмайды. Риккетсиялар қоздыратын ауруларды риккетсиоздар деп атайды. Оған тиф жатады. Табиғи жағдайда адамға қансорғыш бунақденелілер арқылы жұғады. Бунақденелілердің ішінде зиянсыз паразиттер ретінде өмір сүреді.

Саңырауқұлақтар – бір немесе бірнеше жасушалы микроорганизмдер. Олардың шамаса – 3-50 мкм. Саңырауқұлақтар споралар түзей алады және олар суыққа, құрғақтылыққа, күн сәулесіне, дезинфекциялық құралдарға төзімді. Саңырауқұлақтар қоздыратын аурулардың аты микоздар деп аталады. Аурулардың ішінде аса ауыр ауру – кокцидиоидомикоз, гистоплазма және т.б.

Бактериялық жою ошағы деп – бактериялық қарумен ластанған және инфикционды ауруларды қоздыру көздері бар қалалар, тұрғын аудандар, халық шаруашылығының объектілері мен аймақтары болып саналады. Мұндай ошақты қарсылас көптеген инфекциялық ауруларды қоздыратын микроорганизмдерді пайдаланып құруы мүмкін.

Дер кезінде бактериялық қарудан қорғаныс амалдарын жасау, қарсыластың бактериялық шабуылын зерттеу нәтижесінде болады. Бақылаулар нәтижесінде бактериялы қарудың жарылу жерінде сулы тамшылардың немесе ұнтақ тектес заттардың жерде, өсімдіктерде, түрлі объектілерде болуын байқауға болады. Қару-жарақ тиген жерде тұманды бұлтың, ұшып өткен ұшықтың соңынан қара жолақтың болуы, ол жолақтың ауада таралуы, ауру қоздырғыштарын тасымалдайтын бунақденелілер мен тышқан тектестердің жиналуы, адамдардар мен жануарлардың ауқымды түрде ауруы, жұттың болуы биологиялық қару бар екенінің белгілері болып саналады.

Осы белгілердің біреуін байқаған адам дереу түрде ПРОтивогаз тағып, мүмкіндігінше теріні қорғайтын киім кию және жақын жердегі басқару мүшелеріне, медициналық бөлімге бару керек. Кейін мәселенің шешулуіне дейін панахада орналасу қажет. Қорғаныс құралдарын дер кезінде және дұрыс пайдалану бактерияның тыныс алу мүшесіне, теріге және киімге тиюді алдын алады. Бактериялық қарудан қорғану халықтың бактериялық ауруларға деген организмнің төзімділігі жатады. Бұл қорғаныстың түріне мұздай суда шомылып шынығу және дене тәрбиесімен айналысу жатады. Бейбітшілік кезінде осы шаруалар орындалып тұру тиіс. Тағы да әр түрлі ауруларға қарсы вакцина салыну тиіс. Бактериялық қару тиген соң АИ-2 медициналық қоржынынан бактерияға қарсы құрал №1 қолдану керек.

Инфекциялы ауруларды ары қарай таратпау үшін аумақтық басқармалар карантин мен обсервацияны қолданады.

Карантин қарсыластын бактериялық каруды қолданғаны анықталғанда енгізіледі. Карантиндік режимде аумақ түгелімен изоляцияланып, бактерияның тарауына кедергі жасайды.

Карантинді аймақтың сыртқы шекарасында қарулы қорғаушылар тұрады. Олар аумаққа ешкімді кіргізбей, ешкімді шығармайды. Тұрғылықты ауданда ішкі комендантық жүйе құралады, инфекционды аумақты пен ауруханаларды қорғау жүреді. Ластанған аумаққа тек қорғаныс бастығының рұқсатымен ғана кіруге болады. Карантинді аумақта жұмыс уақыты азайып, адамдардың бір-бірімен байланысын азайтады. Тамақ жеу мен демалу әдейі дайындалған орында орындалады. Карантинді аумақта барлық оқу орындары, базарлар мен басқа да адамдар көп болатын жерлердің жұмысы тоқтатылады.

Карантинді аумақтағы халық кішкене топтарға бөлінеді(бөлшектену карантині). Оларға қажетсіз үйден шығуға тиым салынады. Азық-түлік, су және бірінші реттегі заттар арнайы адамдар тобымен әкелінеді. Қажетті жұмыстарды арнайы тазартылған аумақта жасайды.

Әр адам карантинді аумақта жасайтын әрекетіне жоғары жауапкершілікпен қарау тиіс. Ол әрекеттерді арнайы топ бақылайды.

Қоздырғыш зат аса қауіпті болмаған жағдайда карантин обсервацияға ауыстырылады. Ол аумаққа медициналық және емдеу әдістері жүргізіледі. Карантинді аумақтағыға қарағанда обсервацияда оқшаулану әдістері азырақ.

Карантин мен обсервация орындарында дезинфекция, дезинсекция және дератизация әдістері орындалады.

Дезинфекция адамдардың қауіпсіз өмір сүруі мен іс-әрекет жасауы үшін коршаған ортаны залалсыздандыру мақсатында жасалады. Дезинсекция – бунақденелілерді жоюға арналға арнайы әрекеттер. Дератизация – аурулардың тасымалдаушылары кемірушілерді жоюға арналған әрекет. Бунақденелілерді жоюдың физикалық, химиялық және комбинациялық әдістері болады. Кемірушілерді жою механикалық заттар мен химиялық дәрілерді қолдану арқасында жүреді. Дезинсекциялық құралдарға ДДТ, гексахлоран, хлорофос; кемірушілерді жоюға – крысид, мырыш фосфиді, күкіртқышқыл калий.

Дезинфекция, дезинсекция және дератизация амалдарын қолданған соң барлық қатысушыларды толық санитарлық тазалаудан өткізеді. Керек жағдайда қалған халықты да санитарлық тексеруден өткізеді.

Карантин болып жатқан аймақта ауруға шалдыққан және ауруға шалдығу ықтималдылығы бар адамдарды анықтау жүреді. Аурудың белгілері – жоғары температура, өзіндік нашар сезіну, бас аурулары және қотырлардың пайда болуы, т.б. Бұл мәліметтерді санитарлық және медициналық қызметкерлер анықтап, оларға белгілі бір әрекет жасау туралы басқару органдарына баяндайды.

23.Ақпараттық және психатропты қару,зақымдаушы әсері,алдын-алу жолдары. Ақпараттық қару. Қазіргі уақытта жаңа ақпараттық психотехнологияның, ескі технологияның жаңару жылдамдығына назар аудару қажет. Бұл өте қауіпті қару ретінде саналады. Себебі ол жеке адамның, халықтың, елдің, оның қарулы күштерінің, басқару мүшелерінің интеллектіне қатты әсер етеді.

Ақпараттық қару өзінің мақсатына қарай екі түрге ақпаратты-техникалық және ақпараттық-психологиялық болып бөлінеді.

Ақпараттық-техникалық қару түрі. Ақпаратты-техникалық күресте негізгі нысана ретінде басқару, байланыс, телекоммуникациялық және радиоэлектрондық жүйелер болып саналады. 1991 жылы Иракта болған әскери операциядан соң «ақпараттық қару» термині кең тарала бастады. Сол кезде Ирактың жеңілуіне себепкер болған барлау, басқару, байланыс, бағыттау құралдары және радиоэлектронды бомбаның комплексті әрекеттері. Егер бірінші дүниежүзілік соғыста жеңудің бірінші ретті себепкері қарудың көптілігі болса, екінші дүниежүзілік соғыста – ауадағы соғыста жеңу басым рөлді атқарды, ал қазіргі кезде жеңудің ең бірінші себепкері – ақпараттық ортада жеңу болып табылады.

Бұл мақсатқа жету үшін барлық ақпараттық күрестер жүргізіледі. Соғыс уақытында стратегиялық, оперативті және тактикалық деңгейде жүргізіледі. Ақпараттық қаруды соғыс әрекеттерінің алдын ала қолдану қажет. Бейбітшілік уақытында негізгі күрес мемлекеттік ақпарат үшін жүргізіледі.

Ақпараттың ерекше пайдалылығы оның мемлекеттік басқа ақпаратқа қатыстығына байланысты. Ақпараттық ресурстың әскери мүмкіндікке әсері тек қаруға жасанды интеллект орнату емес, сонымен қатар қарулы күрестің жаңа құралдарын жасау, яғни арнайы бағдарламалық-математикалық әсерге тұрақты бола алатын өзіндік ақпараттық қорғанысты құру. Есептеу техникасының мамандары бағдарламалық-математикалық әсер сөзінде ақпаратты жою, ұрлау, өзгерту, керекті ақпаратты алу, жұмыс құралдарын, телекоммуникация және компьютерлік желілердің бұзуы деп түсінеді. Негізгі әдістер ретінде «логиякалық бомбалар», компьютерлік вирустар, жоюға және қорғануға арналған арнайы программалар.

Ақпараттық-психолгиялық қару түрі. Негізгі нысана ретінде қарсыластың қарулы күштер құрамы, қарсыластың халқы, бұхаралық ойдың пайда болу мен шешімді қабылдау жүйесі жатады. Мұндай күрес қарсы екі жақтан да жүреді. Ақпараттық-психологиялық қару бірінші ретте адамның сана сезіміне және адамдармен байланысына, шындықты түсінуде, тәртібін жөндеуде және шешім қабылдауына, кейбір жағдайда адамның физиологиялық өзгеруіне әсер етеді.

Ақпаратты-психологиялық әдістер мен құралдар ашық, жабық, оң, теріс, деструктивті, айқын және жасырын мақсатта жүргізіледі. Ашық психотехнология шындық «таза» және өтірік «кір» әдістерімен жүргізіледі. Ақпараттық-психологиялықтың жасырын әсері адам санасын жасырын психотехнологиялық жолмен тікелей басқаруға негізделген. Әсер алушы адам әсерді байқамайды. Мұндай әсерлерге психотронды(техногенді) және суггеситві(гипноздау), психотропты(фармакологиялық) әсерлер жатады. Осы әдістер ХХІ ғасырдағы өлімге әкелмейтін, бірақ аса қауіпті қарудың түрлері болып саналады.

Психофизикалық әсер ету немесе жасырын түрдегі әсер адам психикасын және санасын әсер етушінің мақсатына қарай өзгерте алады.

Жасырын түрде адамның санасына әсер ету энергоақпараттық әрекеттер арқылы да жүзеге асады. Қазіргі кезде көптеген осындай әскери мәселелерді шешуде адамның психикасына әсер еткендігі туралы мақалалар шығуда. Ал күрделі зерттеулердің барлығы жасырын түрде өтеді.

Психофизикалық қару – технотронды, суггестивті, психотропты, адам санасына жасырын әсер ету негізінде оның санасын, тәртібін, физиологиялық құрылымын модификациялау әдістері мен құралдарының жиыны.

Адам үшін ең қауіптісі комбинацияланған психофизикалық қару болып саналады. Бірақ оның толық мүмкіншіліктері әлі зерттелмеген. Жай математикалық формула бойынша орын ауыстырудың өзі көптеген комбинацияларды тудырады. Бұл тек екілік үшін, ал егер мұндай комбинацияда үш, төрт немес одан да көп әдістерді есептесек мұндай комбинациялар саны жүздеген болуы мүмкін екенін көрсетеді. Қазіргі ғалымдар осы комбинацияны есептеуде және егер бұл комбинация есептелінетін болса, онда эффективтілігі жоғары психофизикалық қарудың жасалуына әкеледі.

Негізгі психофизикалық қауіптер:

• Мінез-құлықтың, тәртіптің өзгеруі, интеллект пен шығармашылық қабілеттіліктің төмендеуі, тұлғаның өзгеруі;

• Денсаулықтың генді деңгейдегі, дене мүшесі мен оларды басқарудың бұзылуы;

• Топтағы психологиялық шиеленістің болуы, топтағы ойлардың поляризациясы, топтарың бөлінуі мен жеке топшалардың агрессивті болуы, социалды байланыстың үзілуі.

• Қоғамның социалды өзара қызығушылық әрекеті жок болып, қабаттарға бөлінуі. Өзінің әрекетіне жауапкершіліктің аз болуы.

• Сана деңгейінде басқа адамның басқарылатын топтардың пайда болуы.

Биополе мен психофизикалық әсерлерді зерттеу НАТО елдерінде, соның ішінде Бонна мен Фрайбург университеттерінде(Германия), Лондондық, Кембридждік, Бристольдік университеттерде(Англия), Францияда, Италияда, Данияда, сонымен қатар Австрияда, Аргентинада, Бразилияда, Голландияда жүргізіліп жатыр. Қытай, Жапония, Израиль, ЮАР елдерінде адам санасына әсер ететін әдіс-құралдар зерттеліп отыр. Психофизикалық қарудың қаупінің болуы қоғамның психофизикалық қорғанысының талапты түрде қарастыру, және қоғамның құлға айналуын тоқтататын әдістерді қарастыру қажет.

24.Объектедегі төтенше жағдайлар және азамат қорғауды жоспарлау шаралары.

25. Төтенше жағдайда тұрғындарды қорғау әдістері мен қағидалары. Азаматтық қорғаныс шараларының өзектілігі халық қорғанышымен, аумақтардың және төтенше жағдайдың шаруашылық ету объектілерінің табиғи және мінез-құлық техногенногосын түсіндірмесе де болады. Әрбір мемлекет еліне сенетін халқына қамқорлық көрсетуі тиіс. Бір жағынан мемлекет халыққа бағытталған ТЖ пен ликвидацияны тоқтату туралы заңдар қатарын ұсынады, сонымен қатар халыққа оларды жеткізеді. Ал тұрғындар міндетті түрде ЧС-тің бүкіл заңын білуі тиіс. Тек қана дәл осылай мемлекет үлкен шығындардан құтыла алады. Тұрғындарды қорғау шарасы, күні бұрынғы аумақтардың және шаруашылық ету объектілерінде өткізіледі және орталық , жергілікті өкілдік және атқару органдардың артына , жергілікті өзін-өзі басқару органдарына, ұйымдардың және Қазақстан Республикасының тұрғындарына міндетті түрде керек. Тұрғындарды қорғау мақсатында, аумақтардың және төтенше жағдайдың шаруашылық ету объектілерінің табиғи және мінез-құлық техногенногосы орталық және жергілікті атқару органдармен , ұйымдармен өткізіледі :

- перспектива және ағымдағы жоспарлардың өңдеуі халық қорғанышымен, қоныстанған пунктілердің және төтенше жағдайдың шаруашылық ету объектілерінің табиғи және мінез-құлық техногенногосы және әрекеттердің жоспарларының оларды жоюымен; шаралардың кешені жоғарылаумен шаруашылық ету объектілерінің жұмыс жасау тұрақтылықтары және жұмысшы қызметші қауіпсіздігі қамтамасыз етуіне төтенше жағдайларда;

-локальдық системоповещенияға үнемі жасалу және қолдауда; - жасау, дайындау және күштердің қолдану даярлығына сүйемелдеу және құралдардың ескертуімен және төтенше жағдайлардың зардаптарды жоюда; - зақымданғанда көмек көрсету; - су басқан, сел және басқа экзогендердің әрекетінен болған территорияларды қайта құру; - төтенше жағдай кезінде баспанасыз қалған тұрғындарға уақытша баспана резервтерін құру; - мониторингті система ұйымы, тұрғындарды және шаруашылық субъекттерді техногендік авариялар туралы, су басу туралы алдын ала хабарлау; -сел, көшкіндер мен басқа экзогендік құбылыстарда; - азық-түлік қорларын жасау, дәрі-дәрмектермен және заттық - техникалық құралдармен өмірін қамсыздандыру объектілерінде;

РКЧС-тің функционалдық режимі, оларды орнату және негізгі шаралар өткізу РКЧС-негізгі үш режимі бар. Төтенше жағдай болмаған сәтте органдар және РСЧС күштері күнделікті қызмет тәртібінде жұмыс жасайды.

Атқару өкімет федералды органдарының бастықтарының шешімімен, органдардың РК атқару өкіметтері, жергілікті өзін-өзі басқару органдары және ұйымдар, қайсы аумақтарға төтенше жағдайларды көрінсе немесе пайда болса, жұмыс жасау келесі тәртіптерді орналастыра алады :

жоғары даярлық режимі – төтенше жағдайдың туу қаупі кезінде төтенше жағдай режимі – төтенше жағдайлардың ликвидациясы мен болған жағдайында.

РКЧС жұмыс жасаулары кіріспе жанында лайықты анықталады :

Жағдайдың, негізгі жоғары даярлық тәртібі кіріспесіне арналған қызмет еткендер немесе төтенше жағдай тәртібі;

Аумақ шекаралары, қайсысында төтенше жағдай көріне алады, немесе шекараның төтенше жағдай аймақтары;

Күштер және құралдар, біреуге назары аударылғандар шаралардың өткізілуіне;

Тұрғындарды төтенше жағдайлардан қорғау туралы алдын алу шаралары;

Лауазымды беттің , жауаптылар шаралардың жүзеге асыруының артынан төтенше жағдай ескертуімен немесе жұмыстардың бастығы төтенше жағдайды жоюымен айналысуы;

Атқару өкімет органдарының бастықтары , РК атқару органдарының өкіметтері, бұқаралық хабар құралдары арқылы жергілікті өзін-өзі басқару органдары және ұйымдарды халықты тиісті хабарлау және кіріспе туралы байланыс басқа каналдарымен басқару органдарының жұмыс жасау тәртіптерінің нақтылы аумақтары лайықты және бірыңғай жүйе күштерінің, сонымен қатар өлшемдерде халық қауіпсіздігін қамтамасыз ету.

Жағдайларды жоюы жанында, негізбен қызмет еткендердің кіріспеге арналған лайықтыларды жоғары даярлық тәртібі аумақтарында немесе төтенше жағдай тәртібінің, атқару өкімет органдарының бастықтары, органдардың РК атқару өкіметтері, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының және ұйымдарды басқару органдарының жұмыс жасау анықталған тәртіптері өзгереді және бірыңғай жүйе күштері.

Аймақтық төтенше жағдайлардың болу қаупінде басқару органдарының жұмыс жасау тәртіптері және бірыңғай жүйе лайықты ішкі жүйелерінің күштерінің ескертумен үкімет комиссия шешімімен орналастырады және төтенше жағдайлардың жоюының және өрт сөндіру қауіпсіздік қамтамасыз етеді.

Негізгі шаралармен, басқару органдарымен жүзеге асатын және бірыңғай күштер жүйесі болып табылады:

Күнделікті қызмет тәртібінде;

Қоршаған ортаның күй-жағдайын зерттеу және төтенше жағдайларды болжау;

Жинау, өңдеу және анықталған ретте облыста халық қорғаныштары және төтенше жағдайда аумақтарды және өрт сөндіру қауіпсіздікті қамтамасыз ету;

Өңдеу және мақсаттық, ғылыми - техникалық бағдарламаларды орындау және өлшемдерді төтенше жағдайларда ескерту және өрт сөндіру қауіпсіздікпен қамтамасыз ету;

Басқару органдарының әрекеттерін жоспарлау және бірыңғай жүйе күштерінің, дайындау ұйымы және қамтамасыз ету олардың қызметі;

төтенше жағдайларда халықты әрекеттерге дайындау;

Облыста білімдердің насихаты халық қорғаныштары және төтенше жағдайдың аумақтардың және өрт сөндіру қауіпсіздік қамтамасыз етуінің ;

Басшылық жасау, орналастыру, сақтау және төтенше жағдайларды жоюға арналған заттық қорларды резервтермен толтыу;

Мемлекеттік экспертиза өз өкілеттіктерінің шектерінде өткізу , қадағалауды және облыста бақылауды халық қорғаныштары және төтенше жағдайды аумақтарды және өрт сөндіру қауіпсіздікпен қамтамасыз ету;

Сақтандыру қажеттіліктерінің түрлерін өз өкілеттіктерінің шектерінде жүзеге асыру;

Шараларды өткізу халық эвакуациясына дайындаумен , қауіпсіз аудандарға заттық және мәдениеттілі құндылықты, оларды орналастыруға және қайтаруға тұрақты өмір сүру орындарына сәйкес немесе сақтауды, сонымен қатар халық өмірін төтеншелерді жағдайларда қамсыздандыру;

басқаруы туралы төтенше жағдайларда статистикалық есепт, апаттар себептерінің тексеруінде не апаттарында, сонымен қатар өлшемдерді өңдіруіне ұқсас апаттардың себептерін жоюымен.

Жоғары даярлық тәртібінде:

Бақылаудың күшейтуі қоршаған орта күй-жағдайының ар жағында, төтенше жағдайларды көріу және олардың зардаптарын болжау;

Бастықтардың тәулік бойы кезекшілік қажеттілігі жанында және басқару органдарының лауазымды беттерінің және бірыңғай жүйе күштерінің стационарлықтарды басқару пунктілерінде;

Толассыз жинау, өңдеу және тапсыру басқару органдарына және тап осы бірыңғай жүйе туралы күштеріне болжаушы төтенше жағдайларда, халық қабылдаулар туралы хабарлау және олардың қорғаныш тәсілдері;

Шапшаң өлшемдердің қабыл алуы көріну ескертуімен және төтенше жағдайлардың дамуының , зиян мөлшерлерінің төмендеуіне және оқиғада шығындардың олардың көрінудің , сонымен қатар тұрақтылық жоғарылауына және ұйымдардың жұмыс жасау қауіпсіздігінің төтеншелерді жағдайларда ;

Әрекеттердің жоспарлардың анықтауы ( әрекеттестіктің ) ескертумен және төтенше жағдайлардың жоюының және басқа құжаттардың ;

Келтіру күштердің қажеттілігі жанында және төтенше жағдайларға шағылысуға даярлыққа бірыңғай жүйе құралдарының , шапшаң топтардың құру және ұсыну ұйымы олардың әрекеттердің шамаланған аудандары ;

Толтырылу заттық қорлардың резервтерінің қажеттілігі жанында , жасалғандардың төтенше жағдайлардың жоюына арналған ;

Өткізу күні бұрынғылардың - шаралардың қажеттілігі жанында ;

Төтенше жағдай тәртібінде :

Толассыз бақылау қоршаған орта күй-жағдайының ар жағында , көрінген төтенше жағдайлардың даму болжау және олардың зардаптардың ;

Атқару өкімет федералды органдарының бастықтардың хабарлау , РК субъектілерінің атқару өкімет органдарының , жергілікті өзін-өзі басқару органдарының және ұйымдардың , сонымен қатар халықтың туралы көрінген төтеншелерді жағдайларда ;

Шараларды өткізуі халық қорғанышымен және төтенше жағдайдың аумақтары, соның ішінде, қажеттілік оқиғасында, шұғыл эвакуациялану;

Жұмыстардың ұйымы төтенше жағдайларды жоюмен және күштердің, әрекеттердің жан-жақты қамтамасыз етуіне және бірыңғай құралдар жүйесіне, жүруде қоғамдық рет сүйемелдеуіне оларды өткізу, сонымен қатар тартуға қоғамдық ұйымдардың анықталған ретінде қажеттілік жанында және көрінген төтенше халық жағдайларын жою;

Толассыз жинау, талдау және хабармен төтенше жағдай аймағында айырбас жағдай туралы және жұмыстарды өткізу,оны жою;

Ұйым және атқару өкімет органдарының толассыз әрекеттестігіне сүйемелдеу, РК атқару органдарының өкіметтері, жергілікті өзін-өзі басқару органдары және ұйымдардың төтенше жағдайларын жою сұрақтарымен және олардың зардаптары;

Шараларды өткізу халық өмірін төтенше жағдайларда қамсыздандыру;

Ерекше оқиғаларда барлық ел аумақтары немесе оның бөлек жерлерінде мемлекеттік өкімет органдарының қызметі төтенше жадайларда - ерекше заңға сүйінетін тәртіп, жергілікті өзін-өзі басқару органдар, ұйымдар, лауазымды беттер, қоғамдық біріктірулерді енгізіле алады, қайсысы да құқықтарда бөлек уақытша шек қою рұқсат етіледі және азаматтардың бостандықтарын, ұйымдардың, қоғамдық біріктірулердің, қою қосымша міндеттердің оларға ( заң «төтенше жағдай туралы» туралы). Төтенше жағдай тек қана азаматтардың қауіпсіздікпен қамтамасыз етуіне арналған және РК - жағдай конституциялықпен қатар қорғаныштарда қолданылады, кіріспеге арналған негізбен қызмет ететіндер мына заңға сүйінген, табиғи сұрақтармен байлаулы және техногенді қауіпсіздік. Оқиғада төтенше жағдай кіріспелері ел конституциялық қатарына зорлық көрсету әрекеттер жанында өзгертулері, қару-жарақты көтерілісті, бұқаралық ретсіздіктерді, террорлық актілерде және басқару органдарына арналған басқа ұқсас жағдайларда және РКЧС лайықты ішкі жүйелері күштерінің жоғары даярлық тәртібі орналастырады. Жағдайлар жанында, байлаулылардың төтенше жағдайларға табиғи және мінез-құлық техногеннасы, төтенше жағдай кіріспесіне ескерткендерді органдар және бірыңғай жүйе күштері төтенше жағдай тәртібіне аударады.

Мемлекеттік өкімет органдарының қызметі ерекше заңға сүйінген тәртібінің, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының және ұйымдар төтенше жағдай тәртібінде басқару органдарын есепке алу және бірыңғай жүйе күштері жұмыс жасайды.

Басқару органдарының жұмыс негіздері әртүрлілігі жұмыс жасау тәртіптерінде:

Бейбітшіл уақытта басқару органдары, жағдайдың тәуелділігіне, тәртіптерке күнделікті қызметке, жоғарғы даярлық және төтенше жағдайға жұмыс істейді.

Тәртіп оларды РК жұмыс атқару өкіметтеріне лайықты органдарды қондырады, масштабтың тәуелділігіне жергілікті өзін-өзі басқаруыдың болжанушы немесе ТЖ олардың көрінген аумағында.

Негізгі шараны, комиссиялар ескертумен жүзеге асатын және төтенше жағдайларды жою және өрт сөндіру қауіпсіздік қамтамасыз етуіне және күнделікті қызмет тәртібінде басқару органдарымен келеді;

Басқару органдарының сүйемелдеуі және РКЧС күштерінің шұғыл әрекеттерге даярлығы;

Өңдеу, дер кезінде түзету және әрекеттерді жоспарлардың анықталуы ескертумен және ТЖ жою және жоспарлау басқа құжаттарды тексеру, оларды шығарып салушы оқулардың жүруінде нақтылықтар, жаттығулар және жұмыстар;

Потенциалды қауіпті объектілерді зерттеу және мүмкін апаты аудандары, күтілетін шығындарды болжау және қиратулардың ТЖ-да көрінуі;

Тұрақты бақылау ұйымы және бақылауға қоршаған табиғи орта күй-жағдайының ар жағында, жағдаймен потенциалды қауіпті объектілерде және оларға жабысып тұратын аумақтарда;

Өзара айырбасты жүзеге асыру, басқару жоғары тұрған, бағынышты, көршілес органдары аралық хабармен бірлесіп әрекет қылады;

Басқару органдарын дайындау, толық жетілдіру, күштерді, құралдарды және халықтың ТЖ жанында әрекеттерге, жоспарлау және командалық-штабтық, тәжірибелі–зерттеу және басқа оқуларды өткізу және жаттығулар жасау;

Жоспарлау және мақсаттық және ғылыми - техникалық бағдарламалардың орындалу және шаралардың ЧС ескертуімен , қауіпсіздік қамтамасыз етуіне және халық қорғаныштары, мүмкін шығындардың қысқартуына және зиянның жоғарылауына өнеркәсіпті объектілердің жұмыс жасау тұрақтылықтары және экономика бұтақтарының ТЖ көрінуі;

Жасау, толтырылу және қаражаттық азықты, дәрігерлік және заттық - техникалық қорлардың төтенше резервтегі қорларының даярлығына сүйемелдеуі;

Бақылауды жүзеге асыру шараларының ескертумен орындау және ТЖ-ды жою;

Сақтандыру мақсаттық түрлерінің жүзеге асырылуы;

Дер кезінде баяндама жоғары тұрған органдарын қорқыту туралы немесе ТЖ көрінуін және шығарып салынушы шараларды басқару.

Эвакуация өткізу ұйымы:

Аумақтарға көріну потенциалы қауіп-қатер барысы ТЖ техногенді облыстары және табиғи мінез-құлықта қоныстанған пунктілерде, қалаларда қорғау салулармен және басқа басқару органдарының биік даярлығын және ТПЧС күштерін, халық шарттарында - қамтамасыздығында ТЖ шартты әрекеттерге халық талап етеді, жоғары қауіп-қатер бар болу объектілері, сонымен қатар соғыс уақытында, негізгі тәсілмен оны қорғаныштар эвакуациясы және адамдардың орналастыру қорғауларды салуларда келеді (ЗС).

Эвакуация халықтың - мынау шаралардың кешені ұйымшыл тасып шығарумен бәрімен бар болатын көлік түрлерімен және шығаруға қалалардан халық жаяу және оның қала сыртындағы аймақта орналастыру.

Эвакуацияға жатады:

1. Қалалардың халығы, гомен топ бар;

2. Халық күшті қиратулардың аймақтарында тұрады;

3. Кенттердің тұрғыны, орналасқандардың объектілеріне жақын маңда " ОВ "

4. халығы 1 категория;

5. халық, апатты су басу аймақтарында тұрушы (радиуста бұзу толқын) 4-6 сағат

6. апатты аудандар

Топтарға қалаларды жатқызу азаматтық қорғаныспен үкімет шешімімен жүзеге асады, оларды бағалау негізінде әкімшілік, өнеркәсіпті мағыналар және шабуыл әртүрлі құралдарын қолдану мүмкіншіліктері, соғыс уақытына олардың үстемдігі.

Анықтамаға арналған азаматтардың эвакуация кезектері және олардың айқын жоспарлау көбірек орналастырудың барлық эвакуируемді үш топқа бөліседі.

Бірінші (халық қалалардың категориялық мүмкіншілігі күшті қиратулар аймақтарында өндірістік қызмет жұмысшы және қызмет ететін, жалғастырушылар, сонымен қатар олардың тіршілік әрекетін қамтамасыз етушілер.

Екінші (еңбекке жарамды далық) жұмысшы және қызмет ететін тоқтатушылар ерекшелерді шарттарда өз еңбекті қызметіне немесе қала сыртындағы аймаққа оны жұқтырушылар.

Эвакуалық шаралар. Жалпы үшінші - қалғаны халық.

Қалалардың категориялық қашықтауының, кісі тұратын қор барысы есепке ала, қала сыртындағы аймаққа таратып қоныстандыру аудандары шығады. Жолаушылар, адамдардың қорғанышын қамтамасыз ету мүмкіншіліктерін, олардың өндіріс қызметін және демалысты, күштерінің топталулар жасауына арналған шарттардың, арналғандардың тигізу ошақтарында апатты - құтқаратын және басқа шұғыл жұмыстардың басқаруына арналған.

ТЖ-да Эвакуациялық табиғи және мінез-құлық техногенносы қауіпсіз аудандарда орналасып отырады, ал - қала сыртындағы аймақ аудандарында соғыс уақыты, жақын арадағы қалалардың шекараларына, қоныстанғандар пункттерінде, орналасқандардың теміржолдық, автомобильдік және су жолдары жақын маңда, қалаға, кәсіпорындарға жұмысшы алмастырулардың ұйымшыл жеткізуін қамсыздандыру үшін және уақыттың артынан, аспайтын 4 сағат кері, мүмкін әлсіз қиратулардың аймақтарында олардың басшы шешімімен атқару өкімет территориялық орган бастық госы орналастыру шешіледі.

Қоныстанған пунктілерден адамдардың эвакуациясы, орналасқандар шектерінде мүмкін апатты су басу аймағында 4- гидротехникалық салулардың бөгеттерді бұзу добеганиямен сағаттық толқындары, күні бұрынғы жалпы эвакуация жариялауы жанында өткізіледі, ал бұлармен шектермен су басу. Су басу мүмкін апатты аймақтарынан эвакуациялық аумақ.

Экономика әрбір объектісі аудандарды күні бұрын анықталады (пунктілер) қала сыртындағы аймаққа эвакуацияның, өкімет органдарымен үйлесіледі және ГОЧС. басқарулар адамдарды орналастыру жоспарланған жергілікті шарттардан аралап шығады.

Эвакуация аудандарында кісі тұратын, қоғамдық және әкімшілік ғимараттар қоры барлығы, меншік түрлерінен және ведомстволық бағынушылықтың (ч. т. жылытатындарды саяжай кооперативтардың үйлерінде және бақ өсірушілік жолдастықтардың), атқару өкімет жергілікті органдарының – бастықтарының басшыларының бұйрығына беріледі. Ордерлер негізінде қала тұрғындары оларға орналасып отырады, көрсетілген органдармен беріледі.

Адамдардың эвакуация аудандары жоспарланады және өндіріс – территориялық принциппен өткізіледі, е.т. объектілермен және тұрақ орынымен (эксплуатациялық органдар арқылы).

Қоғамдық көлік түрлері барлық эвакуация өткізуіге арналған, (автомобильдік, су), әскери және шұғыл өндіріс және шаруашылық тасулармен қолданылады, сонымен қатар дара пайдалану көлігі қолданылады.

Халық тасып шығаруына арналған жолаушы теміржолдық және су көлігі қолданылады. Құрамда және жолаушы теплоходтар, ал жетіспеушілікте олардың жанында және тауарлық вагондар, жүк таситын сот және баржа болады. Вагондар нығыздалған тиеуі соттарда көбірек ескереді, сонымен қатар пойыздардың ұзындығының артуы.

Тасып шығару халық эвакуациясы автокөлікпен әдетінше кішкене ара қашықтықта жоспарланады. Күн сәулесі автобустарда қолданылады және лайықталған адамдардың тасуына арналған жүк таситын автомобильдер.

Сан – халықтың көлік барысының тәуелділікте эвакокомиссиялармен және жол аулары анықталады, оның сорғыш қағаз қабілеттіліктері болады. Дәрігерлік мекемелер, беттерді ең алдымен көлікпен шығарылады, алыс ара қашықтық жаяу жеңе алмайды (жүкті әйелдер, әйелдің балалармен 14 жыл, ауру, орнында болғандар емханалық емдеуде, еркектің үлкені 65 және әйелдің 60 жыл), сонымен қатар кәсіпорындардың жұмысшы және қызмет ететін азат алмастыруларының, өз қызметін төтенше жағдайларда жалғастырады. Барлық қалғандар жаяу шығарылады.

Экономикасы жұмыс істейтін объектілердің жұмыс істеуші алмастырулары эвакуациялық шаралардың басымен қалады, жұмысшыларды даярлықты орындарда сигналмен паналау қорғауларды салады. Қала сыртындағы аймаққа олар одан келіп жетуден кейін, оларға танылған алмастырулардың ауыстырулуы. Халықты шығару жаяу ретті жолдар мен бағаналар ұйымдастырылады.

Сапар желісін олардың жаяу бағаналардан ұйымшыл қозғалыстары схеманы өңдейді, қайсыда өтудің олардың бағана құрам-қозғалыс сапар желі, негізгі пункті, қозғалыс жөнге салу пунктілері және уақытты көрсетеді. Аудандар және дамылдаулардың ұзақтық, дәрігерлік пунктілері және жылыту пунктілері, ППЭ, рет және шығару мезгілдері (тасып шығарудың) тұрақты орналастыру ауданына мына пунктіден бағананың; басқару сигналдары және хабарлауды.

Транспорттық құралдардың жетіспеушілігі жанында маңызды мағынаны қиратулардың мүмкін аймақтарында шектерінің артынан халық эвакуация мезгілдеріне ие болады. Бұларға оқиғаларда қиыстырылған тәсілді қолданады, ең қысқа мезгілдерге эвакуацияны өткізуге рұқсат етеді. Эвакуация қиыстырылған тәсіл маңызы томға түзеледі, не қалалардан халық бұқаралық шығаруы бар болатын көлік түрлері бәрін жаяу ретпен тасып шығарады.

Көріну ерекшеліктері масштабының тәуелділігінде және әскери әрекеттердің дамуы (қару-жарақты даудың), нақтылы жағдай шарттарында халық эвакуациясы келесі түрлерді өткізуі мүмкін:

Жалпы шығару эвакуациясы–халық барлық категорияларының қызметшісі және беттердің алдын ала жазып қою олардың шығаруы ар жағында транспортабельді ауру, қызмет етушіні болжайды (тасып шығару).

Жарым-жарты потенциалды дұшпан тигізулері замандас құралдармен әсер етуі жанында жалпы эвакуация басына дейін эвакуация өткізіледі, жұмыс істейтін графиктардың құлатуының көлік жұмыстары. Жарым-жарты эвакуация жанында көлікпен шығарылады және өндірісте, қызмет ету сферасында халық (студенттер, балалар үйлерінің тәрбиелеушілері, ведомстволық балалар бақтар және басқа балалар мекемелері, зейнеткерлер, мүгедектердің үйлерінде және қартайғандардың оқытушылармен қызмет етуші қызметшімен және мүшелермен бірге олардың жанұялары).

Ұйымды жоспарлау, қамтамасыз етудің және ГОЧС басқарулары лайықты органдармен бірге эвакуациялық шаралар өткізу эвакокомиссииларды жүзеге асырады және қызметтермен, барлық эвакуация жоспарларының құжаттары, түрмен шекті қысқаша, анық қабылдау, орналастырудың және эвакотұрғындардың бірінші кезектегі өмірін қамсыздандыруының тиісті болу және ұстау, өңделгендермен карталарда, жоспарларда айрықша графикалық схемаларда), қалалардың және ыңғайлылармен практикалық пайдалануға арналған шарттарда.

Ұйым ерекшеліктері және бейбітшіл уақытқа эвакошаралар өткізулер апаттар жанында.

Эвакошаралар жоспарланады және қиыстырылған тәсілмен өткізіледі: көлік түрлері, халық категориясы эвакуация аудандарына айқын көлікпен шығарылады, халық қалғаны бөлімі жаяу шығарылады.

Эвакошаралар экстремальдыларды шарттарда тиісті өткізіледі - табу орындары ( баспананың ) немесе халық өмір сүрулері. Транспорттық құралдың жанында олардың ведомстволық бұйымынан барлығы тартылады. Қажеттілік оқиғасында көршілес облыстардың көлік, қалалардың, аудандарда тартылады, сонымен қатар көлік, бөлінетін әрекеттестік жоспарымен әскери командалаумен және жеке көлік.

Бөлімдер эвакотранспорттық бейбітшіл уақытқа жоспарларын қамтамасыз етуіне тиісті:

- транспорттық қызметтерін хабарлау реті эвакуация басы туралы;

- біреуге назар аударған күш эвакуациясына арналған;

- сан халық эвакуациялық категориялармен;

- объектілердің тізімі, орнында болғандардың аймақта ТЖ-мен мүмкіндіктері;

- рет, көлем және халық эвакуация мезгілдері (әрбір нақтылы жағдайлардың артынан);

- микроаудандардағы автокөліктің жақын келу сапары, желілер, көшелер, үйлер орнында болғанмен аймақта апат әсерлері;

- шығару негізгі және сапар желілері және халық тасып шығару, көлікке отырғызу пунктілері, түсіру пунктілері және халық орналастыруының негізгі және қорларды эвакуация аудандары;

- халық қабылдауына эвакуация негізгі және аудандарының даярлығы;

-әрекеттестік әскери командалау органдарымен ТЖ-да халық эвакуациясы жанында бейбітшілді уақыт өткізу;

-әрекеттестік, арнайы қызметтермен қоғамдық ретпен қамтамасыз ету эвакуация сапар желілерінде. Авто шараларында біреуге назары аударылғандардың халық эвакуациясына арналға, техниктерді (25-30 ед. автоколонналар жасалады) және даярлыққа оларды келтіру жоспарлары өңделеді.

Хабар эвакуация өткізуі туралы байланыс барлық түрлерінің қолдануымен халыққа дейін жеткізіледі және хабарланады.

Апаттар жанында, апаттарда және құрамалар - пунктілердің жазулары халық эвакуациясын жүзеге асыра алады. Құрамалар – пунктілерінің мақсаттары, бұларды оқиғаларда – топтарды жүктеу, жасалынушылар эвакокомиссия базасында, қайсылармен лайықты әкімшілік – территориялық бірліктерді нықтап бекінедіреді (микроаудандар, көшелер, үйлер, ауылдық қоныстанған пунктілер). Құрам – топтарға ООП, автокөліктік қызметтерінің, эксплуатациялық органдарды республикалардың эвакокомиссиялық өкілдерінің, жақтардың, облыстардың, қалалардың, аудандардың, қызметтерді қосуға ұсынылады, эвакопункттермен құрамалар және басқалары.

-мобиль топтар тиісті болу, байланыс қажетті құралдарымен және автокөлікпен жабдықталу. Мақсаттар - топтарға кіреді:

- орындарда автоколонна кездесуі халық отырғызулары;

- жинау және көлікке отырғызу халық эвакуацися;

- эвакоколонна құру және олардың эвакуация сапар желілеріне ере жүру;

- бақылау халық эвакуациясы толықтығының ар жағында және хабардың жағдайы туралы лайықты басшылықтары. Халық эвакуациясына арналған автокөлік беруін орталық диспетчерлік пункті қамсыздандырады, ГИБДД-пен және әкімшіліктердің транспорттық бөлімдерімен бірге кәсіпорындардың авто диспетчерлік қызметтері базада жасалады.

Балалар мекемелерінің эвакуациясына арналған автокөлік ескеріледі, нақтылы мекеменің ар жағында, уақыттардың тағайындауымен нықталып бекінеді және орынның көлік берулері . Эвакуация сапар желілерінде мақсатқа лайықты эвакуация аралық пунктілерінің жасауы, жазумен тіркеу пунктілерінің оларға, мөлшерлегіш және химиялық бақылауды, арнайы өңдеудің, санитарлық пунктілердің, станциялардың киім зарарсыздандыруымен, қоректену еті тірі пунктілермен және заттай жабдықтау. Мүмкін жұғу аймақтарының ар жағында дәрігерлік бөліп тұратын пунктілер жасалады.

Қиындық - шараларды томға түзеледі, не тәуелді болады, өндіріс, қоғамдық, әлеуметтік аспектілері және оларды өткізуі жаналып өтеді, барлық ұйымдық сұрақтардың мұқият талқыланады.

Өте маңызды фактор тигізу аймақтарының шекарасына арналған қауіпті аудандардан халық шығаруына шешім қабыл алудың дер кезі келеді (жұғудың). Кешеуілдету бұларды чревато оқиғаларында ауыр зардап тартуы мүмкін.

Азаматтық қорғаныс шаралары жер сілкінудің қорғанышымен:

1. халық қорғаныштары мақсаттарында, аумақтардың және жер сілкінудің шаруашылық ету мүмкін объектілері шараларды келесі күні бұрын өткізіледі;

Сейсмикалық бақылаулардың республикалық жүйеде дамуы және жер сілкінулерді болжау;

Ғылыми болжау, сейсмикалық қауіп-қатерді бағалау және микрорайондық сейсмикалық республика аумақтары;

Құрылыс нормаларын өңдеуі және сейсмикалық қауіп-қатерді есепке алу ережелерді;

Есеп-қисаптарды ғылыми негіздеу және сейсмо берік ғимараттардың нәтижелі контрукцияларын жобалау және салулардағы және сенімді жұмыс жасау;

Шаруашылық ету объектілері;

Бақылауды жүзеге асыруы сейсмо берік ғимараттардың құрылыс сапасының жақсаруы;

Сейсмо беріктікті қамтамасыз ету және ғимараттардың сенімді жұмыс жасаулары;

- аумақтарды жөнге салуда сейсмикалық әсерлер есепке алынады.

2. Жер сілкіну зардаптарды жою жанында келесі шараларды өткізіледі:

Жер сілкіну туралы хабар алу, шешім қабылдау және республика аймақтарына дейін жеткізу;

Басқару ұйымы поисково - құтқаратын және басқа шұғыл жұмыстармен, сонымен қатар олардың заттық – техникамен қамтамасыз ету;

Басшылық күштердің әрекеттерімен және азаматтық қорғаныс құралдарын және басқа шаралармен, жер сілкінулердің зардаптарын жою жоспарына сәйкес.

3. Орталық, жергілікті өкілдік және атқару органдардың бастығы, меншік барлық түрлер ұйымдарының халық қорғаныштары және жер сілкінудің экономикалық зиян төмендеулері күні бұрынғы міндетті мақсаттары:

Сейсмикалық аудандастыруды өткізу және сейсмикалық қауіп-қатер бағалауын ұйымдастыру ведомствоға қарастыларды. Аумақтарда, шаруашылық ету объектілері орналасқан, халыққа арналған жоғары қауіп-қатер және қоршаған ортамен таныстырушылар, сонымен қатар қарқынды мұнай аудандарында, газ шығару және жер асты өңдірулер;

Ғимараттардың антисейсмикалық жұмыстар күшейтуімен өндіру және салулар, адамдардың бұқаралық мекендеуімен кісі тұратын үйлердің, мектептердің, балалар мектепке дейінгі мекемелердің, ауруханалардың, басқа ғимараттардың, салулар ең алдымен адам өмірін қамсыздандыру объектілерінің (жылу, водо, газо, және байланыстар, канализацияның), химиялық және жарылыс қаупі бар өндірістердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету;

Сейсмо беріксіз ғимараттардың күрделі жөндеулерін өткізуі жанында алдын ала ескеру және салулардың міндетті антисейсмикалық олардың құрылыс контрукцияларын күшейту;

Ғимараттардың құрылыстарына рұқсат етпеу және салулард қамтамасыз етумен арнайы өлшемдерді қабыл алу, олардың сейсмо беріктіктігін, сонымен қатар тектоника сынулар аймақтарында құрылыстың, жер астылық шарттардың және көшкінде қауіпті баурайлар.

4. Жер сілкіну зардаптарын жою мақсаттарында орталық және жергілікті атқару органдардың бастықтары және меншіктің барлық түрлерін ұйымдастыру міндетті:

Дәрігерлік көмектің бірінші поисково - құтқаратының ұйымдастыру жұмыстарын зақымданғанмен өткізу және көрсету;

Жинау және жоғары тұрған органдарға ұсыну, жүзеге асыру және халығына жер сілкіну күші туралы хабар беру, қиратуларда, жоғалтуларда және қабылданушы өлшемдерде жою мен оның зардаптары;

Жер сілкіну зардаптарын жоюды ұйымдастыру және халық өмірін қамсыздандыруға басқа шаралары:

Азаматтық қорғаныс шаралары теңіз деңгейлерінің өзгерту зардабының қорғанышымен және ірі суаттармен айналысады.

1. Су басудың қорғанышымен, теңіздердің тасуы және ірі суаттардан халық қауіпсіздігін қамтамасыз етуіне бағытталған шаралар, шаруашылық ету объектілерді, инфражүйені қосады:

және теңіз деңгейлерінің өзгертуінің мүмкін зардаптарын ғылыми зерттеу және ірі суаттарды болжау;

құрылыс және қорғау гидротехникалық және басқа салулардың қанауын жобалау;

аумақтарды зерттей отырып судың кқтерілуі мен тасқынын алдын алып, құрылыстар салуды жоспарлау;

теңіздер деңгейінің мониторингісі жүйелер ұйымын және ірі суаттардың, қоршаған орта күй-жағдайын, халыққа және шаруашылық пен айналысатын тұрғындарға аладын ала болжап ескерту.

2. Орталық, жергілікті және атқару органдары, тұрғындарды қорғау органдары аумақ пен экономикалық жағдайдың төменлһдеуі, су деңгейінің көтерілуі туралы тұрғылықты халыққа хабарлап отыруы тиіс:

ғылыми негіздердің дамуын қамсыздандыру және болжау және суаттар мен судың көтерілуін қадағалау;

су басу мүмкін аудандарында гидротехникалық қорғау және басқа салулардың құрылыс сапасын ұйымдастыру және бақылау;

су басу және тасқын болу мүмкін аумақтарда тексеріссіз объект салуға рұқсат етілмеуі тиіс;

барлық басты сатыларында экологиялық талаптардың сақтауын қамсыздандыру, Қазақстан Республикасының заң шығарумен алдын ала ескеру;

жерлердің тұрақты мониторинг , топырақтық және өсімдік жамылғыны және жер асты суларды қамсыздандыру жағалаудағыларда, теңіздердің аймақтарында және ірі суаттарда.

Азаматтық қорғаныс шаралары төтенше жағдайдың қорғанышымен, байлаулыларан пайдалы қазбалар алынатын жерді өңдеу.

Шараның, орталық, жергілікті өкілдік және атқару органдармен іске асырылушылар және ұйымдармен аумақтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету және төтенше жағдайдың шаруашылық ету объектілерінің, байлаулылардың қатты, сұйық және газ тәрізді пайдалы қазбалар алынатын жерлерін өңдеу:

ғылыми зерттеулер, болжау және шығару зардаптарының қауіп-қатерін бағалау халыққа арналған және қоршаған ортаның пайдалы қазбаларын алу;

аумақтарды салуды жоспарлау, құрылыс және ғимараттардың қанауын және салулардың дамуы болашақта есепке ала отырып, пайдалы қазбалар алынатын және геологиялық құрылымдардың тұрақтылығына оның ықпалын жасауы;

сенімділік жоғарылау және бар болу ғимараттардың тұрақтылықтары және өңделетін туған жерлерінің аудандарында салу;

мониторинг жүйелерінің ұйымын қоршаған орта күй-жағдайлары және өңделетін туған жерлерінің технологиялық шарттарын және халыққа хабарлау және шаруашылық етуші субъектілер туралы төтенше жағдайлары;

ұйымды және превентивті шараларды өткізу төтенше жағдайдың мүмкіншілгін төмендету зиян, байлаулылардың туған жерлерін өңдеумен, ал шығару - олардың өткізулер тоқтау және туған жерлерінің консервациялауын қорғау шаралардың орындалуы.

Азаматтық қорғаныс шаралары халық қорғанышымен, аумақтардың және замандас құралының шаруашылық ету объектілері.

халық қорғаныштары мақсаттарында, аумақтар және шаруашылық ету объектілерінің, зиян төмендеулері және шығындардың жанында және тигізу замандас құралдарының қолдануында өткізіледі:

1) күні бұрынғы:

Азаматтық қорғаныс жоспарларын өңдеу бейбітшілді және соғыс уақыты; жасау және басқару жүйелерінің даму, хабарлаулар және азаматтық қорғаныс байланыстары және оларды қолдануға даярлықта сүйемелдеу;

Жасау, шағындалған, жабдықтау және азаматтық қорғаныс күштерінің даярлығына сүйемелдеу;

Басқару органдарын дайындау және қорғаныш тәсілдеріне және құралдарын қолдану оқиғаларында әрекеттерге халықты жалпыға бірдей оқу тигізу;

Құрылыс және азаматтық қорғаныс қорғау және ұстау, олардың жұмыс жасау даярлығы;

Жасау, қорлану және дара қорғаныш құралдарының қорлардың дер кезінде тазарту, заттық - техникалық құралдардың, азаматтық қорғаныс шараларының орындалуына арналған резервтердің және халық өмірін қамсыздандыру;

Жоспарлау және өткізу - шаралары;

Жоспарлау және шаралардың орындалуы бұтақтардың тұрақты жұмыс жасауымен және шаруашылық ету объектілері;

Шараларды өткізу азаматтық қорғаныс әскери құруларын қамтамасыз етуге даярлық;

2) тигізу құралдарын қолдануы:

қорқыту туралы хабарлау және тигізу құралдарын, халық хабарлауы туралы және әрекеттер ережелерінде қолдану;

Халық баспанасы қорғауларды салуларда, дара қорғаныш құралдарының қажеттіліктің қолдануы;

Дәрігерлік көмек көрсетуі жаралыға;

Поисково - құтқаратын және басқа шұғыл жұмыстардың өткізуі;

Басқару бұзылған жүйелерінің бұрынғы қалпына келу, хабарлаулар және байланыстар;

Шұғыл апаттық - құтқаратын жұмыстардың өткізуі халық өмірін қамсыздандыру объектілерінде және шаруашылық ету объектілерінде;

Азаматтық қорғаныс құруларының даярлықтың бұрынғы қалпына келуі;

Шараларды өткізу.

Азаматтық қорғаныс инженер - техникалық шаралары;

Күні бұрынғы азаматтық қорғаныс инженер - техникалық шаралары өңделеді және өткізіледі.

Көлем және азаматтық қорғаныс инженер - техникалық шараларының ұстауы қалалардың категориялық дәрежесіне тәуелді Қазақстан Республикасының үкіметімен анықталады және шаруашылық ету объектілері.

Схемаларды құрастырушысы жанында азаматтық қорғаныс инженер - техникалық шаралары тиісті ескеру және аудандық жоспарлау жобаларының және аумақтардың салу, қоныстанған пунктілердің, өнеркәсіпті аймақтарды, құрылыс жобаларында, кеңейтулер, реконструкциялар және ұйымдардың техникалық қайта қаруландыру.

Аймақтардың дамуына жобалы - сметалық құжатнама, аумақтардың салуын, құрылыс және қоныстанған пунктілердің реконструкциясын және азаматтық қорғаныс басқарулары шаруашылық ету объектілерінің органдармен үйлестіріледі.

Мамандарды дайындау және халықтың азаматтық қорғанысы;

1. Қазақстан Республикасының барлық азаматтарына арналған міндетті азаматтық қорғаныс сұрақтарын дайындау және лайықты оқулық бағдарламалармен өткізіледі. Дайындауға арналған бұқаралық хабар құралдары қолданылады.

2. дайындау және орталық және жергілікті атқару органдардың бастықтарын қайта даярлау, ұйымдарды дайындау орталықтарында жүзеге асады.

3Азаматтық қорғанысқа арналған мамандардың әскери дайындау жүзеге асады, азаматтық оқулықтарды Қазақстан Республикасының мекемелерінде, сонымен қатар шетелдіктерді мемлекеттерде және халықаралықтарды орталықтарда қолданылады.

4. Ел халық дайындау азаматтық қорғаныспен жұмыс орынымен өткізіледі, оқудың және тұрақтың, мектепке дейінгі мекемелерден бастайды.

Нәтиже

Облыста білім емес халық қорғаныштары шараларының, аумақтардың және шаруашылық ету объектілерінің трагедиялық нәтижелерге ертіп әкеле алады. адамдарда Білетіндердің емес, не тірі қалу үміттері көпсіз ТЖ-да істеу және адамдарды аман алып қалу оларға. Әрбір бастық, гомен басшымен болатын, шараны бұлар міндетті білуі тиіс. Оларды білмей, ол мемлекет пен өзін және сенілген адамдарды қауіп-қатерлерден ТЖ-да құтқарып ала алмайды. Әлде қалай кездессе көз алдына келген РК заң басы жоғарырақ халық қорғаныштары облыста шараларының өткізуі жанында көрсетілуші аумақтардың және шаруашылық ету объектілері туралы талаптарды толық қайтарады.

27.Баспаналар адамның қауіпсіздігіне аранлған индивидуалдық заттары

Пана – дегеніміз ештеңе өткізбейтін, адамдарды ядралық жарылыстан, жоғары температурадан, өрт болған жағдайда жану заттарынан, улану және бактериологиялық заттардан қорғануды қамтамасыз ететін паналау ғимараттары.

Паналау ғимараттары соққы толқына төтеп беретін және паналаушылардық ұзақ уақыт пана ішінде отыруын қамтамасыз етуі тиіс. Сыйымдылығына байланысты паналау ғимараттарын шартты түрде балай бөлуге бөлуге болады. Сыймдылығы аз пана (150-600 адам), орта сыймдылықты пана (2000 мың адамнан жоғары).

Сонымен бірге паналау ғимараты ретінде подвалдар, тонелдер, шахталар мен рудниктерді пайдалануға болады.

Паналау ғимараты негізгі және қосымша бөлмелерден турады.

Негізгі бөлмелерде паналаушы адамдар жайғасады, онда екі немесе үш желкенді кереуеттер қойылады.

Қосымша бөлмелерде – ана мен бала бөлмесі медициналық пункт, шлюз камералары (тамбур), фильтірлі желдеткім камералары, санитарлы бөлмелер орналасады. Екі кіру және шығу есіктері болады. Паналау ғимараты, электр жүйесімен, жылумен, сумен, канализациямен радио және байланыс құралдарымен қамтамасыз етіледі.

Негізгі бөлмелердегі орындықтардың бір адамға арналған размері 0,45 х 0,45 м², ал жатуға арналған кереует размері 0,55 х 1,8м.

паналау ғимаратының биіктігі 2,2м, бір адамға ауа көлемі 1,5м³,

Әрбір паналау ғимараты барлау жұмысын жүргізу үшін қажетті құралдар мен қамтамасыз етіледі.

Паналау ғимараттарын дайындықта үстау.

Барлық паналау ғимараттары адамдарды қабылдауға дайын болуы тиіс. Бейбітшілік уақытта паналау ғимараттары мекемелердің шаруашылық қажеттілігіне пайдаланады. Алдын ала желдеткіш, жылу, су және жарықпен қамтамасыз ету, радио және байланыс жүйелері тексеріледі.

Кереуеттер, орындықтар қойылады, үш тәулікке жететін ауыз сумен, азық-түлікпен қамтамасыз етіледі.

Паналаушы адамдар өзімен бірге алуы тиіс: жеке қорғаныс заттарын, барлық жанұя мүшелерінің құжаттарын, ақша, бағалы заттар, 2-3 тәулікке жететін құрғаң тамақ түрлерін және 1,5-2л ауыз су. Әр бір жанұя мүшесіне.

Паналау ғимараттарын ұйымдасқан түрде тез және үреилендірмей толтыру.

Балаларымен келген паналаушылар жеке ана мен бала бөлмесіне орналастырылады. Қартайған және ауру адамдар ауа өткізгім желдеткіш құбырлардың жанына орналастырады.

Паналаушыларды толтыру және орналастыру жұмысын арнайы жасақтар жүргізеді. Жасақ тобының бастағы өткізбейтін есікті жауып, кешіккендерді ғимаратқа арнайы шлюз-тамбур арқылы кіргізеді.

Ғимаратты паналаушылар міндеті:

ішкі тәртіп ережелерін орындау;

жеке қорғаныс заттарын дайындықта үстау;

техника қауіпсіздік ережелерін сақтау;

қызмет көрсететін топқа аппатты басу үшін көмек көрсету;

бөлменің тазалыған қадағалау.

Паналаушыларға ғимаратта қатаң тиым салынады:

темекі шегуге, спиртті сусындарды пайдалануға;

паналау ғимаратына үй жануарларын алып келуге бөлмайды;

күшті, өткір иісті, тез жанатын заттарды алуға болмайды;

шулауға, қатты сөйлеуге, жүруге, есікті ашып ғимараттан шығуға болмайды;

жарық көзі ретінде ашық отты пайдалануға болмайды.

Паналау ғимаратында сөйлесуге, кітап оқуға, радиохабарды тыңдауға, шахмат, шашка ойындарын ойнауға рухсат етіледі. Паналау ғимаратынан шығу үшін комендантың рұхсатымен, сырттағы жағдайды анықтағаннан кеиін рұқсат етіледі.

34. Тұрғындардың радияцияға қарсы қорғанышы . Радиациялық ақаулар кезіндегі бірінші дәрігерлік көмек

Тұрғындардың радияцияға қарсы қорғанышының құрамына мыналар кіреді: радиациялық қауіп-қатер туралы хабарлау, ұжымдық және дара қорғаныш құралдарын қолдану, радиоактивтілік заттармен жұқтырылған аумақтарда халықтың тәртіп сақтауы , қоректену өнімдері мен суды радиоактивтілік жұғудан қорғау, дәрігерлік құралдарды қолдану , аумақтың зақымданған деңгейлерін анықтау, қоректену өнімдері мен судың радиоактивтілік заттарымен зақымдануын дозиметриялық бақылауға алу.

Хабарлау сигналдары бойынша халық тиісті паналау орындарында қорғалу керек .Мұндай орындар халықты радиациялық әрекеттерден қорғай алатыны белгілі.

Радиациялық ақаулардың дәрігерлік сақтандырулары арнайы радиоқорғағыш заттармен жүзеге асады.

Радиация жоғары дәрежеде болғанда бірінші дәрігерлік көмек көрсететін мүмкіншілік жоқ, себебі радияциялық ақауға ұшырау қаупі болады. Бұл жағдайда өз-өзіне қорғаныш жасау және көмек көрсету үлкен роль атқарады.

Егер дәрігерлік қорғаныш құралдар дер кезінде қолданбаса, онда дәріқұтыны пайдалану нұсқауымен сәйкестікте қабылдайды .

Радиоактивтілік заттармен жұқтырылған аумақтарда , азықты қабылдауға, зақымданған су қайнарларынан су ішуге, жерге жатуға болмайды. Радиоактивтілік заттармен зақымдалған аумақтарда бірінші дәрігерлік

көмек көрсету барысында зақымданушының өмірін сақтап қалатындай әрекеттер жасау керек. Кейін сыртқы гамма сәулелерін жою немесе азайту керек, Қорғау орындарына: баспаналар , тереңдетілген жерқойнаулар, кірпіштен бетоннан жасалынған басқада ғимараттар жатады. Теріде және шырышты қабықтарда радиоактивтілік заттардың әсерін тоқтату үшін , санитарлық өңдеу және киім мен аяқ киімнің дезактивациясы өткізіледі. Зақымдалған адамның көздерін жуып , ауызын шаяды. Содан соң , зақымдалғанды респираторға киіндіріп , дәке таңғышпен немесе сүлгімен , орамалмен , шарфпен оның аузы және мұрнын жауып , киімін дезактивациядан өткізеді. Сонымен қоса жел бағытында ескеру қажет, зақымданушының киімі нен түскен шаң тозаң басқа адамдардың киіміне қонбау керек.

Радиоактивтілік заттар организм ішіне түскен жағдайда асқазанды тазарту керек , ол үшін адсорбциялаушы заттар қолданылады( активтенген көмір ). Жүрек айныған жағдайда қарсы әсер етуші заттар беріледі. Жұқпалы аурулардың алдын алу мақсаттарында , зақымдалушыға антибактериальді дәрілерді қабылдау ұсынылады .

Радиациялық апаттар жағдайындағы шұғыл дәрігерлік көмек ұйымы

Апаттар және ТЖ-дан зардап шеккендерге ең алғаш медициналық көмекті жақын арада орналасқан емдік профилактикалық мекемелер жүзеге асыруы тиіс..

Дәрігерлік қызметкерлердің алғашқы буынына шұғыл көмек көрсететін бригадалар жатады.Олар емдік - профилактикалық мекемелердің базасында құрылу керек. Шұғыл көмек көрсету бригада құрамына дәрігер - радиолог , дәрігер - гематолог - лаборант , физик - дозиметрист , гигиенист - гематолог кіреді . Олардың негізгі мақсаты зардап шеккендерге шұғыл дәрігерлік көмек көрсету госпитальдау зақымданушыларды мамандандырылған жергілікті. аймақтық немесе орталық емдік мекемеге жеткізу . Егер жергілікті органдардың көмек көрсету мүмкіншілігі болмаса ,аймақтық немесе орталықтағы шұғыл мед.бригада көмекке шақырылады.

ұйымдастырылады ірілерді қалаларда шұғыл және планово - кеңестік көмек станцияларының базасында республикалықтардың ( құрамда

Ресейдің ), өлкелік және облыстық ауруханалардың . Олардың ұйымдық - штаттық құрылымы саннан тәуелді болады және мінез-құлықтың радиациялық . Қызмет көрсетілетін ауданда қауіпті объектілердің есепке ала экономикалықтардың . Климаттардың , климатогеог - рафических ,. экологиялық және басқа ерекшеліктердің . Қызмет алғашқы буынымен келеді ғой құрамды және құрылымның , не және орындарда . Орталықтар сүйемелдеу үшін арналған территориялық мамандандырылған күштердің тұрақты даярлығының және құралдардың ЭМП қызметтері , әсіресе қашан радиациялық апат масштабтары және сан таң қалғандардың ЭМП . жергілікті қызметтерінің мүмкіншіліктері басым болады

Радияцияға қарсы қорғаныш сұрақтары өзекті мағынаны ие болады және жобалаудың ар жағында және объектілердің құрылысымен сақтық санитарлық қадағалау жүзеге асыруы жанында жалпы әскерлікті . Пәтер-үйлік және коммунально - тұрмыс тағайындаудың. Чернобыльдегі қайғылы оқиғалардан кейін, радиациялық факторлармен байланысты көптеген проблемалар туындады. Оның негізгісі халықтың радиациялық қауіпсіздігі. Егер чернобыльдік апаттан кейін ластанған аудандарда тұрушылардың жағдайы алаңдатса, қазір бұл проблема өз георгафиялық шекараларын кеңейтті. Енді басты мәселе сәулелендіруді азайту жайлы болды. Және бұл әбден мүмкін . Өйткені табиғи ИИИ сәулелендірудің ең үлкен үлесін яғни 70% құрайды. Бұл дозаның 80% адамдар қоғамдық орындарда және тұрғын үйлерде болғанда қабылданады. Үй ішінде адамға сыртқы гамма сәулелері сырттағыдай әсер етеді.

Орналастыруларда халықтың сәулеленуге ұшырау мөлшерлері радиациялық салу орындарына тәуелді болады.Сондықтан сәулеленуді принципшіл жолмен яғни табиғи жолмен азайтуға мүмкіндік туады.

Нақты бұл мақсатты жүзеге асыру үшін елімізде алғашқы рет бақылау ұйымына арналған уақытша критерилер өңделді. Бұл шешім ССРОның негізгі мемлекеттік санитарлық дәрігермен бекітілді 10.06.1991 г .N 5789-91( олар әскерилер мен флоттарға бағытталған N 161|2|7510). Бұл құжаттың күші минералды шығаруды жүзеге асыратын кәсіпорындарға , мекемелер және ұйымдарда таралады. Ол құжат радиациялық бақылауды және қадағалауды жүзеге асыратын ұйымдарда басшылық ретінде пайдаланылады. Сондықтан ол дәрігерлік қызмет мамандарына және санитарды қадағалаушыларға сәулеленуді қарқынды төмедетуге мүмкіндік береді.

Осымен орайлас халықтың радияцияға қарсы қорғаныштары жайлы проблемалар заңдық жолмен шешіледі . " Атомдық энергияны қолдану туралы " және " халықтың радиациялық қауіпсіздігі туралы ", ҚР заңдарында белсенді жұмыс басқарылады. Радиациялық қауіпсіздік деңгейін көтеру ел халқының , соның ішінде әскери қызметкерлердің қауіпсідігін жоғарылатады.

Халықтың әртүрлі категорияларының дәрігерлік тексеру нәтижелері , ресми түрде өте аз баяндалған. Қолда бар мәліметтер бойынша мыналарды атап өту қажет: Бүкілодақтық радиобиологиялық съездте көптеген ғалымдардың анықтауы бойынша биологиялық және радиологиялық аспектілердің дозасы 1-ден 50-70 бэрдің аралығында болған, ол цитогенетикалық өзгертулермен қатар иммунитеттің нашарлануына, гормондық статусқа, организнің гематологиялық гамеостазының зақымдалуына сонымен қатар организмнңғ функцианалдық белсенділігін төмендетеді.

Сонымен Чернобльдегі АЭС-те жұмыс істеушілері сонымен қатар бұл жерден 30 км қашықтықта орналасқан « Припять» өндіріс орнындағы қызметшілер 0,05 тен 0,75 аралығындағы сәулеленулерге ұшырағандықтан олардың бас ми функционалды күй-жағдайлары бұзуларғандығы анықталған. Бұл өзгерістер адамның мінез-құлқына әсер етеді және олар радияциялық сәулеленуден кейін тек бірнеше жылдан кейін айқын байқалады.

Чернобльдегі қайғылы жағдайдан кейін кейбір ересек адамдардың сонымен қатар балалардың иммундық статусы өзгерген.

Клинико – эпидемиологиялық зерттеулердің нәтижелері бойынша ,

(1986-1989) егер адам 3,5 жыл радионуклеотидтармен ластанған жерде тқрақтаса, оның буындық патологиясы 3,6 есе, қабырғалық патологиясы 6 есе және астенизациясы 3,5 есе жоғарылағаны мәлім.

Адамның ашушаңдығы 63,3 % -ға, патологиялық көз органдары 36,0%-ға және басқада органдарда күрделі өзгерістер айқын байқалған.

Чернобльдегі апаттан кейін Киев қаласында туу бойынша генетикалық мониторинг орнатылған. Бұл бақылау бойынша 1986 жылдан бастап жас және кәрі босанущылардың балалары дене ақаулықтарымен және өте аз салмақпен дүниеге келген.

1988-1989 жылы радияциялық заттармен ластанған Житомир облысында балаларға цитогенетиклық бақылау жүргізілген. Зерттеу нәтежиелерінде олардың хромосомаларында көптеген теріс өзгерістер байқалған.

Мында лимфоциттегі хромосомалардың аберациясы өте жоғары мөлшерде. Мәселен, аберацияға ұшыраған жауша мөлшерлері мынандай:

1. Саркофаг құрылысшыларында: 6,8%

2. Дозиметристерде: 4,9%

3. ЧАЕС қызметкерлерінде 4,6%

4. Припять тұрғындарында: 2,7%

Хромосомалардың аберациясы жоғары мөлшерде сақталды. Оның орташа мәні 3,1%-ға тең.

Житомир облысындағы Народическии ауданындағы тұрғындардың жұлынында және асқазандарында патологиялық өзгертулерді табылған.

Көптеген клеткаларда аутофагиялық вакуольдер және сәулеленуге көп мөлшерде кездескен.

Шырышты қабық пластинкасындағы элементтерінің көпшілігі некробиоз күй-жағдайында болды . Шырышты асқазанның ішкі қабаттары шағын организмдердің колониялары да кездескен . Бұл жұлынға және асқазанның шырышты қабығына ұзақ уақыт радионуклидтердің әсер етуін дәлелдейді.

Орталық аудандық аурухана Полесской , Новозыбковскодағы перезентхана және денсаулық қорғау басқа органдарының мемлекеттік эксперттік зерттеулері бойынша соңғы жылдары тыныс жолындағы аурулар, асқазан- ішек жолындағы аурулар, қанайналымына байланысты аурулар, иммундық жүйеге қатысы бар аурулар сонымен қатар жүктілік кезеңіндегі түрлі ауытқулар байқалады. Балалардың қалқанша без күй-жағдайы алаңдатады . Радионуклетидтермен ластанған Киев және Житомир облыстарында 1,5-2 есеге дейін жүктіліктің ауыр шиеліністері байқалған, мәселен, токсикоздардың кеш пайда болуы, анемия жағдайлары, сонымен қоса 3 есеге дейін жатырлық қан кетулер, 2 есе уақытынан бұрын босанулар орын алды. Бұндай ұқсас жағдайлар Брянск облыстарындада байқалады.

Народическии және Обручевскии аудандарында 1989 жылы өлі туғандардың саны 2 есе өсті.

Халықты әртүрлі категорияларбойынша тексеру нәтижелері ,

Украина аудандарында барлық бақылаудағы адамдардың денсаулық күй-жағдайлары төмендегені туралы дәлелдейді.1987-1989 жылы сау адамдарды саны 47% дейін төмендеді. Балалардың ауру-сырқаулығы 12,5 %-ға өсті және 45% есейгендер жұқпалы гепатит ауруына шалдықты. Дәл осылай ,1988 жылы қанайналымнан өлгендердің саны 1987 жылмен салыстырғанда 6 есе өсті.

Тексеру нәтижелерінің талдауы авторларға маңызды шешім қабылдауға мүмкіндік берді, олардың ойынша аз мөлшердегі сәулелендіру көп мөлшердегі сәулелендіруге қарағанда денсаулыққа әлдеқайда үлкен зиян келтіреді екен. Өрсетеді. Осыған орай мына пунктер тәуелділікке кері әсерді көрсетеді:

1. Механизм „ - жолдар айрықша аласа күшейте түскендік радиациясы аз мөлшерлерінің биологиялық күшті әсерлердің реализациясы жүзеге аса алады .

Мына оқиғада негізгі зақымдағыш агенттермен СР келеді , сәулеленумен басталғандар ^ радикалдардың әрекетінен биологиялық құрылымдардың қорғаныш нәтижелілермен - құралдарымен ең алдымен алға шығады. Ең басты зақымданушы нысана болып тор мембрандық құрылымы келеді .

2. тәжірибелік және эпидемиологиялық тап осылар аз облыста мөлшер қуаттылықтары кері күшті әсер барысына көрсетеді. Бірақ осы шақ дәлелденгенмен толық мәнді аргументтелмеген. Бұған қосымша 29 тәжірибелік дәлел қажет.

3. радиация аз мөлшерлерінің медицина - биологиялық күшті әсерлері адам денсаулығына өте зиян.

4. Профессиялық көзқарас бойынша Чернобльдегі АЭС бірегей..

5.Аңдарға жүргізілген эксперименттік тәжірибелерінің нәтежиесі бойынша алынған нәтежиелер толық емес.

Организм негізгі тіршілік маңызды жүйелерінің көптеген биологиялық көрсеткіштердің анықталған, ең алдымен бола алады нақтылармен , сонымен қатар радиация мөлшерлерінің биологиялық күшті .

Радиоактивтілік ластану аумақтардағы балалардың және жасөспірімдердің денсаулығының гигиеналық жағдайы

Радиациялық фон жоғарылауы Украина - аймақтарында осымен орайлас апаттық чернобыльдікте АЭС халық денсаулығы бағалауымен зерттеулердің өткізу қажеттілігі ескертеді. Ауру-сырқаулыққа зерттеу лонгитудиникалық зерттеу өткізілген және балалардың организм функционалды күй-жағдайлары сипатталады. Осыған орай зерттеулер 1988-1990 жылдан бастап жыл сайын тексерулер жүргізіліп тұрды.

- выкопировка және балалардың жыл сайынғы дәрігерлік тексерулердің

талдауы ;

- ауру-сырқаулық зерттеуі айналмалылықпен және мектепте сабақтарды босатумен байланысты зерттеулер;

- физикалық және жыныстық даму зерттеуі ;

- жүйелердің тамырлы және орталық функционалды күй-жағдайын зерттеуі .

Жүйке жүйесінің радияциялық зақымданулары дегеніміз не

Иондайтын сәулелену әсерлері сыртқы сәулеге түсіру нәтижесімен мүмкінжәне радиоактивтілік заттардың организм ішіне түсуінен болуы мүмкін .

Жүйке жүйесінің радияциялық зақымданулары кезіндегі патогенез

Мисүйектерінің , ішкі құрылыстың және токсемикалық аурулар түрі кездеседі.

Ғалымдардың зерттеуі бойынша жүйке жүйесі радияцияға өте төзімсіз.

Анықталған , не радиация әрекетіне арналған ашушаңды жүйелердің тітіркену күшті әсерлерін айқын үйлестіреді. Ашушаң жүйедегі өзгертулер сәулеленудің өте көп мөлщерінде ғана айқын байқалады

Жалпы геморрагиялық синдром көрінулерінен бір ашушаң жүйе радиациялық тигізулері жанында қалай тамырлы өзгертулерді байқалады : буындардың лықылдап қанмен толуы.

Жүйке жүйесінің радияциялық зақымдануларының белгілері:

Дәуірлерге көңіл болумен сәуле аурулар өзгертулерді айырып танады.

Айрықша жалпы немесе айрықша жергілікті белгілерді тек клиникалық жолмен көріне алады . Жүйке жүйесінің радияциялық зақымдануларының арасында мыналар айрықша байқалады.

1. Радиациялық алқыну

2. Вегетативті-буындық дистония

3. менингеальды синдром ;

4. энцефаломиелопатия ;

5. комалық күй-жағдайлар;

Жергілікті әсер нәтижесінде келесілер дами алады :

1. невралгия ;

2. полиневропатия ;

3. ошақтық миело - немесе энцефалопатия ;

4. бас және арқалы миның некроздық ошақтықтары.

Невралогиялық синдромдар аралық түзу қатарлас жалпы сәулеге түсіруі жанында және дәрежемен қан жүйе зақым келулері және ішкі мүшелерді жасай алады . Ашушаң жүйе радиациялық тигізулерінің түрлері , жергілікті сәулеге түсіруден кейін көрінеді.

Радиациялық алқыну . Неврозбен ұқсастық болады. 1 дәрежелік сәулеленудің талабына сай болады. Тым көп сәулелену жанында қозу байқалады . Жалпы әлсіздік , ашушаңдылық бұдан былай қосылады. Эйфория , бас аурулар , бас айналулар , ұйқысыздық кейде, жаман тәбет , лоқсық пайда болады. . Кейде гиперемия беттер белгіленеді. Рефлекстердің жалпы жоғарылауы бөлінеді .

Вегетативті-буындық дистония. Бұл жағдайда асқазан ішек жолы, тахикардия , буындық дистония байқалады. Тері жамылғылардың артық дымқылдығы немесе керісінше тамырлы құрғақтық белгілене алады

Менингеальды синдром. менингеальды синдром көп жағдайда жеңіл болып келмейді. Яғни, олар тек жеңіл сәулелену нәтежиесіндн пайда болады. Бірақ олар тек сәулеленудің алғашқы сағаттарында ғана ауыр болып көрінеді. Кейін яғни 2-3күннен кейң жеңілдейді.

Энцефаломиелопатия . радиациялық менингоэнцефалитке ұқсас , бірақ өзімен ерекшеленеді. Аурудың сәуле түрге талапқа сай болады.

Қанда өткір ауру жанында лейкоциттардың саны аласара алады 0,5, ал көп уақытқа созылғанда - 1,0-1,5 х 10^11| л .

Комалық түр . 4 дәреженің ауыр түріне жатады. Бас және арқалы ми тіршілік маңызды орталықтарының зақым келуімен байланысты . Шыжыған ыстық күшті сезім кенет көрінуімен сипатталады. Содан соң сана жылдам жоғалады, дем тәртібі жойылулары дамады және жүрек аялдамасы болады . Шиеленісулер нәтижесінде басқа аурулар жанында комалық күй-жағдай дама алады ( инсульт , іріңді делбе ), сонымен қатар ішкі мүшелердің функция өрескел бұзулары сол себепті . Ауру сәуле аталатын ми түрі дәл осылай келеді.

Радиациялық невралгия . Жүйке жүйесінің фокальды зақымдануларының нәтежиесінде пайда болады.

Жүйке жүйесінің радияциялық зақымдануларынын емдеу:

Бірінші дәрігерлік және - көмек аурудың сәуле радиациялық тигізулер жанында бастапқы белгілердің әлсіретуін алдын ала ескереді . Осы мақсатпен алғашқы реакция сақтандыруына арналған мына қалпына келетін құралды қабылдайды Радиоактивтілік жұғу аймағынан шығудан кейін жарым-жарты санитарлық өңдеу шығарылады . - аурулар және қатерлі белгілердің сәуле дәрігерлік көмек бастапқы көрінулердің жоюына бағытталған . Ол этаперазина қабылдауын қосады . Бірінші дәрігерлік көмек атропин сульфат - құсыққа - терінің асты кіріспе (1 мл 0,1% ерітіндіні алдын ала ескереді ), натрий хлорид ерітіндісін қолданады. Тері жамылғылардың тигізуі жанында санитарлық өңдеу шығарылады .

Еңбекке жарамдылық . Куәландыру көп ауырып айыққан адамдардың емдеу аяқтауынан кейін өткізіледі . Шешім бар болатын тәртібі жойылулардың анықтық дәрежесінің тәуелділігінде шығарылады. аурумен демалыс пайдалануына беруге болады . Дара демалыстан кейін жұмысқа жарамдылық дәрежесі анықталады .

Жүйке жүйесінің радияциялық зақымдануларының алдын алу

Жүйке жүйесінің радияциялық зақымдануларының дәрежелері сәулелену шарттарымен анықталады. Радияциялық заттармен және сәуле шығарушы заттармен жұмыс істеушілерге жеңілдіктер

Беріледі:

-Қысқартылған жұмыс күні;

-Қосымша демалыс;

-Ақысыз тамақтану;

.

35.АЭС апаттары ,категориялар,тұрғындар, мен жұмысшысына қорғау шаралары;АЭС *атом электр станциясы*химиялық ж.е басқа өндірістегі апаттарадамдар шығынымен біргесаяси әлеуметтік жәнеэкологиялық зардаптарға әкелуі мүмкін.АЭС –тағы барлық құбылыстар 7 деңгейге бөлінеді ;1,2,3 деңгей оқиға деп аталады ,оған АЭС шекарасынан шықпайтын барлық құбылыстар жатады,ал 4-7 деңгей авария деп аталады.ол кезде радиоактивтік заттар қоршаған ортаға бөлініп шығады.Чернобыль АЭС –дағы авриялық блокттан шыққан радионуклеидті құрамының белсенділігі7-ші деңгейде болған.Ол Украиндағы атом электр станциясында 1986 ж. Сәуір айында АЭС –тің 4- энергоблогында апат болды.Черноболь-ның нәтижесінде Украинаның елеулі аумағы мен Ресейдің БРЯНСК ,КАЛУГА обл –ң аумағы радиоактивтік ластануға ұшырыап ,адамдар өміріне қауіп төнді.АЭС –тен радиусы 30км жерде тұратын халық басқа жерлерге көшірілді.1986 ж қараша айына дейін аптқа ұшыраған блок заласыздандырып оғашталды.Апатты заласыздандыруға Қазақстан азаматтары да тартылды.Радиоактивті түтін аймақттан асып,10-нан аса мемлекеттің 145 мың шаршы шақырым жерін ластады,кем дегенде 5 млн халық зардап шекті.Оның зардабы қаншалықты ұзаққа баратыны белгісіз.

37. Құтқару және басқа шұғыл жұмыстарды жұргізудің мақсаты адамдарды құтқару және зақвмданғандарға медициналық көмек көрсету, авариядағы зақымдануды жою, экономика нысандарын қалпы на келтіру жұмыстарын жүргізуге жағдац туғызу болып табылады.

38. Төтенше жағдай аймағындағы құтқару жұмыстарына зақымданған ошақты барлау, колонналық жол салу және үйінділердің арасынан өткел жасау,нысанға барар жерлердегі және құтқару жұмыстары жүргізілетін нысандардағы өртті өршітпей сөндіру, құлап қалған паналау ғимараттары мен жасырыну орындарын қазып, аршу, олардан зардап шеккендерді көшіру, үйінділердің астынан адамдарды құтқару, оларға алғашқы медициналық көмек көрсетіп, емдеу мекемелеріне жөнелту, халықты төтенше жағдай аймағынан көшіру, адамдарға санитарлық өндеу жүргізу, аймаққа, техникаға және киімге дегазация, дезактивация, залалсыздандыру жұмысын жүргізу жатады.

39. Құтқару және басқа да шұғыл жұмыстары (ҚжБШЖ) төтенше жағдай аумағында адам құтқару үшін және де жарақат алғандарға көмек көрсету және қайта қалпына келтіру мақсатында жүргізіледі.

Төтенше жағдайдың зардабын жою стратегиясы бір сыпыра қауіп-қатерге және соған байланысты төуекелділікке негізделеді. Сондықтан ең алғашқы міндет- адамдар қауіпсіздігін қамсыздандыру. Стратегия мен тактика қандай шараларды қалай қолдануын ескереді.

Адамдарды құтқару төтенше жағдайды әсерін жоюдың бір бөлігін құрайды, сонымен қатар, төтенше жағдайды зардабын жою жұмыстары арнаулы үш топқа жіктеледі:

-құтқару;

-арнаулы (жедел);

-қосалқы.

Құтқару жумыстары, адамдарды құтқарып алуымен тікелей байланысты, оған мыналар кіреді:

-басылып не қамалып қалған орындарда зардап шеккендерді іздеу;

-зардап шеккендерді шығарып алу (оларға жету жолдарын жасау);

-зардап шеккендерге алғашқы медициналық жәрдем көрсету;

-зардап шеккендерді апат болған жерден көшіру мыналарды қамтиды;

-өрт сөндіру ;

-коммуналды-энергетикалық және техникалық желілердегі апаттарды жою;

-тосқауылдарға кіру жолдарын жасау;

-осал құрылыстарды күшейту.

Арнаулы жұмыстардың атқарылу нәтижесінде құтқару жұмыстарының орындалуына және адамдардың қосымша зардап алмауына жағдай туындайды.

Қосалқы жұмыстар құтқару жұмыстарын алаңына және жұмыс орындарын инженерлік пен ұйымдастырушылық дайындығына байланысты. Оларға мыналар жатады:

-аландарды тазалау;

-техника орнату;

-қоршаулар мен ескерту белгілерін орнату;

-жұмыс орындарын жарықтандыру т.с.

Табиғи және техногенді сипаттағы төтенше жағдайларды ескерту мен жою жөніндегі шараларында зандылыққа сәйкес азаматтық қорғаныс күштері қатысады.

Төтенше жағдай зардаптарын жою мынаны қамтиды:

-халық пен ұйымдарды төтенше жағдай қауіпі туралы құлақтандыру;

-барлау жүргізуді, қирау дәрежесін, зақымдану аймағын, су басудың немесе тасқынның таралу жылдамдығы мен -ықтимал шекарасын, өртенген жердің көлемін, аудандары мен таралу бағытын және өзге де меліметтерді анықтау;

-тікелей қауіп төніп тұрған нысандар мен елді мекендерді анықтау;

-құтқару және басқа жұмыстар үшін іске қосылған күш топтамасы мен құралдар санын анықтау;

-төтенше жағдай аумағындағы күш-құралдарды басқаруды ұйымдастыру;

-зардап шеккендерге дәрігерлік көмек пен оларды емханаларға жеткізуді ұйымдастыру, сонымен қатар тұрғындарды қауіпсіз орындарға шығарып қоныстандыру;

-құтқару жұмыстарды жүргізу барысында оған сәйкес қауіпсіздік шараларын даярлап іске асыру;

-төтенше жағдай аумағында және оған шекаралас аудандарында коменданттык қызметті ұйымдастыру.

Сондай-ақ, төтенше жағдай зардабын жоюға және құтқару жұмыстарды қамсыздандыру мен даярлауға бағытталган материалдық және басқа шараларды ұйымдастыру кіреді.

Күрделі зақымдану ошағындағы құтқару жұмыстарды тек өрттер мен кирауларды ғана емес, сондай-ақ радиоактивтік, химиялық, бактериологиялық зақымдауды ескере отырып ұйымдастырылады. Бұл жағдайда бактериологиялық зақымдану түрлері аңықталғанға дейін барлық шаралар аса қауіпті жұқпалы аурулардан қорғану режимінде ұйымдастырылады. Ауру қоздырғыштар түрі аңықталысымен зақымдану ошағында және оған жапсарлас аудандарда тиісті оқшаулау-шектеу және жұқпалы ауруларға қарсы шаралар жүргізіледі. Күрделі зақымдану ошағында құтқару жұмыстарын табыста жүргізу үшін мыналарды істеу қажет:

барлаудың барлық түрлерін үздіксіз және бір уақытта жүргізу және оның мәліметтерін жылдам пайдалану;

мақсаттары

-әртүрлі күш пен құралды бір уақытта және дұрыс пайдалану;

-зақымдау, қирау, өрт аймағын тез жою немесе айналып өту;

-күш-жігерді маңызды нысандарға жұмылдыру, күш пен құралды бағыттау;

-тұрақты және нақты өзара іс-қимыл қарқының қолдау;

-күш пен құралды үздіксіз, мығым және ұтымды басқару.

Зақымдану ошағында медициналық күш пен құралды жылдам еңгізудің, соңдай-ақ улағыш және қатты әсер ететін улы заттармен зақымдалғандарға алғашқы медициналық көмек көрсетуді бастау мерзімін барынша жақындатудың ерекше маңызды бар.

Хайуанаттар мен өсімдіктердың, ауылшаруашылығы өнімдері мен жануарларды, су көздерін қорғау бойынша Азаматтық қорғаныс іс шараларын орындау мақсатында хайуанаттар мен өсімдіктерді қорғау қызметтері мен қызмет бөлімшелері құрылады.

Қызметтердің негізгі міндеттері:

-мал мен өсімдіктерді, ауылшаруашынық өнімдерін және өсімдік шаруашылығын, су көздері мен сумен жабдықтау жүйесін радиоактивтік, химиялық, бактериологиялык (биологиялық) зақымданудан қорғау жөніндегі шараларды ұйымдастыру және орындау;

-Ветеринарлық және фитологиялық барлауды, зақымданған хайуанаттарды емдеуді ұйымдастыру;

зақымдалған хайуанаттарды амалсыз союды және оларды көмуді ұйымдастыру; егістікті, жайылымды және мал мен өсімдік шаруашылығы өнімдерін залалсыздандыру;

-ауылшаруашылығы өнімдері мен малды қауіпсіз аймаққа апаруды ұйымдастыру;

-жем-шөп пен астықтың артық қорын жасау;

-қызмет бөлімшелерін мақсат бойынша іс-әрекеттерге даярлата ұстау және оларды жеке құралмен, техникамен және мүлікпен қамсыздандыру;

-дәрі-дәрмектердің, залалсыздандырғыш заттардың қорын жасау және де дер кезінде жаңарту;

-төтенше жағдайдағы, зақымдану ошақтарындағы іс-әрекеттерге ауыл халқын оқытып-үйретуді ұйымдастыру және өткізу.

Шаруашылықтағы мал мен өсімдіктің зақымдалуын оқшауландыру және жою жұмыстары төтенше жағдай аймағында тікелей іс-әрекет ететін мал мен өсімдікті қорғау командасына (МӨҚК) жіктеледі, олар:

-хайуанаттарға ветеринарлық көмек көрсетеді;

-оларды көшіріп, қоныстандырады;

-зақымданған хайуанаттарды, өсімдіктерді сынақтама тексерінен өткізеді, ескереді және зерттеу үшін зертханаға жеткізеді;

-хайуанаттар нысандарына залалсыздандыру жүргізеді және зақымдалған хайуанаттарға ветеринарлық ем-дом жасайды;

-улы химикаттар көмегімен зақымдалған егістіктерді залалсыздандырады.

40. Химиялық күйік – денеге жинақталған қышқылдардың (тұз, күкірт, азот, карбол) және сілтілердің (күйдіргіш калий мен күйдіргіш натрий, мүсәтір спирті, сөндірілмеген әк), фосфордың және ауыр металдардың кейбір тұздарының (хлорлы мырыш) әсерінен пайда болады.

Зақымдалудың ауырлығы мен тереңдігі химиялық заттың түрі мен жинақталуына, әсер ету созымдылығына, қай жер екендігіне байланысты. Химиялық заттардың әсеріне кілегейлі қабықша, тері жамылғысы мен мойын төтеп бере алмайды. Ал табан мен алақан мейлінше төзімдірек.

Сәулелік күю – ядролық жарылыстың жарық сәулесінен рентген мен күн сәулесінен пайда болады, сәулелік күйіктің сырттай алғашқы белгілері зақымдау дәрежесіне сәйкес келмейді. Зақымдау дәрежесі біршама кейінірек анықталады.

Химиялық күйік кезіндегі алғашқы көмек химиялық заттың түріне байланысты. Концентірлі қышқылдар күйдірген кезде (күкірттен өзге) күйіктің бетін 15-20 минут бойы суық сумен шаяды. Күкірт қышқылы сумен қосылып жылу шығарады. Бұл күйікті асқындыруы мүмкін. Сілті ертінділері (сабынды су, сода ертіндісі- стакандағы суға 1 қасыққосылады шаю оң нәтиже береді.

Сілтілермен болған күйікті сумен жақсылап шайып, соңынан сірке қышқылының әлсіз ертіндісімен тазалау қажет (стакандағы суға бір шай қасық асханалық сірке су) ем домнан кейін күйген жерге тазартылған таңғыш қоюға болады. Таңғышты ертінділермен ылғалдауға болады. Фосформен күйген күйік қышқылмен және сілтімен күйген күйікке қарағанда ерекше болады,

Оқиға орнында көмек көрсету

Бірінші тәртіп – күйген жерді мүмкіндігінше таза жаимамен жабу.

Терінің күйген бөлігін байлап тастауға немесе қатты түйуге болмайды.

Екінші тәртіп – целлофан пәкеттерін, пластикалық шөлмектерді қармен, мұзбен немесе суық сумен толтыру және оларды құрғақ жайма төселген күйген жердің үстіне қояды.

Үшінші тәртіп – күйік алған адамға 1-2 таблетка анальгин беру(оның есі болған жағдайда).

Төртінші тәртіп – зардап шегушіге жылы сусынды көп ішкізу және толық тыныштықта қалдыру.

Тері жамылғыларының тұтастығы бұзылмай 1-2 дәрежелі күйік болғандағы көмектер

1.күйген жерді жылдамырақ суық судың астында 10-15 минут ұстау

2.таза құрғақ матамен жабу

3.көпіршік үстіне суық зат қою (мұздық қаптама, мұзды су құйылған немесе қар салынған пәкет).

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР АДАМ КҮЙІК АЛСА (получил ожог).

Күйік оттан, будан, қайнаптұрған судан, химиялық заттардан, күн сәуледен болу мүмкін.

4 дәрежелі күйік болады:

Бірінші және екінші дәрежелі күйікте сұйықпен толтырылған көпіріктер (пузырьки) пайда болады. Үшінші және төртінші дәрежелі күйікте тек қана адам терісі ғана емес, сонымен бірге одан да терең тканьдар жарақатталады (обугливаются или свариваются).

Емделу:

1. Күйік жерін киімнен ажыратыңыз. (Огалите пораженный участок кожи)

2. Күйік жерін суық суға немесе ағып тұрған суық суға салыныз және ауыр басылғанша солай үстап тұрыныз (10 минуттан 30 минутке дейін).

3. Содан кейін күиік жерін матамен немесе басқа таза шүбірекпен орап қойыныз.

4. Маймен, креммен немесе мазьбен жағуғу тиім салынады.

5. Қөпіріктерді (волдыри) жармаңыз, әйтпесе оған микроп түсу мүмкін.

6. Егер күйік қатты немесе терең болса, онда оны дәрігерге көрсетініз.

41.Төтенше жағдай кезіндегі инженерлік шаралар.

Инженерлік қамтамасыз ету

Инженерлік қамтамасыз ету (Инженерное обеспечение) — зақымдану ошағында жеке құрамды, халықты қорғау және эвакуациялау шараларын жүргізу. Бұл міндеттерді АҚ бастығының шешімі бойынша арнайы құрылған инженерлік-техникалық жасақтар орындайды. Инженерлік қамтамасыз етуге мыналар қамтылады:

• жолдар мен көпірлердің және жол құрылыстарының күтіп ұсталуы мен жөнделуін қамтамасыз ету;

• жөнелту және қабылдау пункттерін, жаяу адамдар жүретін бағыттарда лектік жолдарды, халықты қатыстыра отырып, паналау орындарын, жасақтар мен техниканы орналастыратын бастапқы аудандарды, су алатын және оны тазартатын пункттерді жабдықтау; суға өткелдер салу;

• инженерлік барлауды ұйымдастырып, жүргізу және күштердің (құралдардың) зақым ошағына кіруін қамтамасыз ету, оған жолдар салу, үйінді басып қалған паналау ғимараттары мен тасалану орындарын ашу; коммуналдықэнергетикалық жүйелердегі аппаттардын зардаптарын оқшаулап, жою;

• бүркемелеудің инженерлік шараларын жасау, жаппай зақымдану ошағындағы зардаптарын жою;

• жарылмай қалған снаряд, бомбаларды тауып, жою.

Инженерлік қарулану құралдары

Инженерлік қарулану құралдары (Средства инженерного вооружения) — әр түрлі инженерлік техниканың, арнаулы құралдардың, мүліктер мен материалдардың, сондай-ақәскерлер мен инженерлік бөлімшелердің (бөлімдердің) инженерлік жұмыстарды жеделдету мен әскерлердің ұрыс қимылдарын орындауын қамтамасыз етуге арналған инженерлік оқдәрілерінің жиынтығы. ^[1]

Қалалар мен шаруашылық жүргізу объектілерін санаттау дәрежесіне байланысты Азаматтық қорғаныстың инженерлік-техникалық іс-шараларының көлемі мен мазмұны жөніндегі нұсқаулық 1-тарау. Жалпы ережелер

      1. Азаматтық қорғаныстың инженерлік-техникалық іс-шаралары - бұл халықты қорғау, соғыс уақытында экономика объектілері жұмысының тұрақтылығын арттыру, болуы мүмкін қираулардың алдын алу және қарсыластың қазіргі заманғы зақымдау құралдарына қарсы қолдану нәтижесінде халықтың шығынын азайту, зақымдау ошақтарында, авариялар, апаттар және дүлей зілзалалар аудандарында авариялық-құтқару және басқа да шұғыл жұмыстарды жүргізу үшін жағдай жасау.

      2. Осы Қалалар мен шаруашылық объектілерін санаттау дәрежесіне байланысты Азаматтық қорғаныстың инженерлік-техникалық шараларының көлемі мен мазмұны жөніндегі нұсқаулығы (бұдан әрі - ИТШ нұсқаулығы) халық пен аумақтарды қорғауды қамтамасыз етуге, техногендік және табиғи сипаттағы төтенше жағдайларда материалдық шығынды азайтуға, сондай-ақ әскери іс-қимылдарды жүргізу кезінде немесе осы іс-қимылдардың салдарларынан туындайтын қауіп-қатерлерден қорғауға бағытталған құрылыс салу және қайта жаңарту кезінде іске асырылатын барлық жобалық шешімдерді көздейтін нормаларды анықтайды.        Жалпы талаптарға: қазіргі заманғы зақымдау құралдарынан, сондай-ақ авариялардың, апаттардың және дүлей зілзалалардың салдарларынан халықты қорғауды қамтамасыз ету, объектілерде өрт қауіпсіздігін арттыру; электр энергиясымен, газбен, сумен резервтік жабдықтауды ұйымдастыру; зақымдау құралдарынан сумен жабдықтау объектілерін қорғау; объектілерді жарықтан қорғауды жүргізуге дайындық жатады.        АҚ ИТЖ нұсқаулығының талаптары Қазақстан Республикасының барлық аумағында Азаматтық қорғаныстың инженерлік-техникалық іс-шараларын жүргізгенде орындалуға міндетті.        Қалалар мен шаруашылық объектілерін санаттау дәрежесі Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 22 қыркүйектегі N 942 қаулысымен бекітілген Қалаларды топтарға, ұйымдарды Азаматтық қорғаныс бойынша санаттарға жатқызу ережелері мен критерийлеріне сәйкес анықталады.

      3. Азаматтық қорғаныстың инженерлік-техникалық іс-шараларының көлемі мен мазмұны қазіргі заманғы зақымдау құралдары мен олардың қосалқы факторларының ықтимал әсер етуі бойынша аумақтарды аймақтарға бөлуді ескере отырып, қалалардың топтары мен Азаматтық қорғаныс бойынша ұйымдардың санаттарына, сондай-ақ болуы мүмкін авариялардың, апаттардың және дүлей зілзалалардың сипаты мен көлемдеріне байланысты анықталады.

      4. Азаматтық қорғаныстың инженерлік-техникалық іс-шаралары алдын ала әзірленеді және жүргізіледі.        Өзінің сипаты бойынша алдын ала жүзеге асыру мүмкін емес іс-шаралар соғыс уақытында жедел түрде жүргізіледі.

      5. Азаматтық қорғаныс бойынша топтарға жатқызылған қалалардың немесе 10 килоға және одан да көп Паскальға тең (бұдан әрі - кПа)  (0,1 килограмм күш төртбұрыш сантиметрге (бұдан әрі - кгс/см ² ) ауа соққы толқыны фронтында артық қысым туындауы мүмкін Азаматтық қорғаныс бойынша аса маңызды санаттағы ұйымдардың аумағы қирауы мүмкін аймақты құрайды.        Қирауы мүмкін аймақтағы аумақтың бөлігі ауа соққысы толқынының фронтында 30 кПа-ға тең және одан да көп қысым шегінде қатты қирауы мүмкін аймақты құрайды.        Қатты қирауы мүмкін аймақ пен қирауы мүмкін аймақ шекараларының арасында орналасқан аумақ аз қирауы мүмкін аймақты құрайды.        Азаматтық қорғаныс бойынша топтарға жатқызылған қалалардың жобалық құрылысының шекараларынан қатты және аз қирауы мүмкін аймақтардың, сондай-ақ Азаматтық қорғаныс бойынша топтарға жатқызылған қалалардың сыртына орналасқан Азаматтық қорғаныс бойынша аса маңызды санаттағы ұйымдардың шекараларын бөлу осы ИТШ  нұсқаулығының 1-қосымшасына сәйкес анықталады.        Азаматтық қорғаныс бойынша топтарға жатқызылған қаланың (Азаматтық қорғаныс бойынша топтарға жатқызылған ұйымдардың) жобалық құрылысының шекарасы жобалау нормаларының талаптарына сәйкес есеп беру мерзіміне әзірленіп бекітілген бас жоспармен анықталады.

      6. Азаматтық қорғаныс бойынша топтарға жатқызылған қалалардың және Азаматтық қорғаныс бойынша аса маңызды санаттағы ұйымдардың қирауы мүмкін аймағы мен осы аймаққа ені 20 километр (бұдан әрі - км) болатын аумақ жолағымен іргелес жатқан аумақ алаңы қауіпті радиоактивті зақымдануы (ластануы) мүмкін аймақты құрайды. Атом станциясы үшін (атом жылу электр орталықтары, жылумен жабдықтаушы атом станциясы) қауіпті радиоактивті зақымдану (ластану) аймағын қирауы мүмкін аймақ пен осы аймаққа іргелес жатқан қуаты 4 миллион кило Ваттқа (бұдан әрі - млн. кВт) дейін белгіленген атом станциясы үшін ені 20 км аумақ жолағы және қуаты 4 млн. кВт артық белгіленген атом станциясы үшін ені 40 км аумақ жолағы құрайды.        Қауіпті радиоактивті зақымдануы (ластануы) мүмкін аймақтың шекарасына іргелес жататын ені 100 км аумақ жолағы радиоактивті зақымдануы (ластануы) мүмкін аймақты құрайды.

      7. Химиялық қауіпті объектілердің шегіне іргелес жатқан аумақтағы қатты әсер ететін улы заттары бар ыдыстар қираған жағдайда ерітінділері таралып, қорғалмаған адамдарды зақымдауы мүмкін аумақ қауіпті химиялық зақымдануы (ластануы) мүмкін аймақты құрайды. Көрсетілген аймақтың шекарасына әсер ететін улы заттар құйылған ыдыстан бөлу осы ИТШ нұсқаулығының 2-қосымшасына сәйкес анықталады.

      8. Болуы мүмкін су тасқыны нәтижесінде жаппай адам шығыны, үйлер мен ғимараттардың қирауы, басқа да материалдық құндылықтардың бүлінуі немесе қирауы апаттық су астында қалуы мүмкін аймақты құрайды.

      Апаттық су астында қалуы мүмкін аймақтардың көлемі қалалық және ауылдық елді мекендердің, объектілердің, тұрғын үйлер мен ғимараттардың құрылыстарын салу үшін алаңды (трассаны) таңдау кезінде негізделетін материалдарды әзірлеу кезінде анықталады.

      9. Қирауы мүмкін аумақтан тыс, қауіпті химиялық зақымдануы мүмкін, апаттық су астында қалуы мүмкін, сондай-ақ қауіпті радиоактивті зақымдануы (ластануы) мүмкін аймақтан тыс жергілікті және көшірілген  халықтың іс-әрекет жасауы үшін жарамды облыстардың әкімшілік шекараларының шегінде орналасқан аумақтар қауіпсіз аймақты құрайды.

      10. Екі немесе одан да артық аймақтарды салу кезінде олардың ішкі контурлары бойынша бұл аймақтардың жалпы шекарасы белгіленеді.

      11. Азаматтық қорғаныстың инженердік-техникалық іс-шаралары:        - Қазақстан Республикасының аумағындағы ұйымдардың бас сызбасын, аумақтық дамудың өңіраралық сызбасын, аумаққа қала құрылысын салуды жоспарлаудың кешенді сызбаларын жасау кезінде;        - елді мекенді пукттердің бас жоспарларын жасау кезінде;        - аудандық жоспарлау сызбалары мен жобаларын жасау және аумақтарды, елді мекендерді, өнеркәсіптік аймақтарды салу кезінде;        - кәсіпорындардың, ғимараттардың және құрылыстардың жобалық сметалық құжаттамаларын әзірлеу, келісу және бекіту кезінде.        Жұмыс істеп тұрған (салынып біткен) кәсіпорындарда Азаматтық қорғаныстың инженерлік-техникалық шараларын жоспарлау осы Бұйрықтың талаптарына сәйкес жүзеге асырылады.        Азаматтық қорғаныстың инженерлік-техникалық іс-шаралары әзірленеді және оған тиісті жобалау, жобалау алдындағы және жобалау материалдарының түрлері енгізіледі және қажетті негіздемелерімен жүйелі түрде жеке бөлімге (томға, кітапқа) жинақталады.        Әзірленген іс-шаралардың көлемі мен оларды жүргізу мерзімі республиканың экономикалық және әлеуметтік дамуының мемлекеттік жоспарымен анықталады.

      12. Қайта жоспарланған, кеңейтілген, қайта жаңартылған қалалық және ауылдық елді мекендер, кәсіпорындар және құрылыстар, сондай-ақ техникалық қайта жарақталған кәсіпорындар мен құрылыстар үшін Азаматтық қорғаныстың инженерлік-техникалық іс-шараларын жүзеге асырумен байланысты шығындар жобалық сметалық құжаттаманы әзірлеу жөніндегі қолданыстағы нормативтік құжаттарға сәйкес анықталады және ерекше кезеңде орындалған іс-шараларға (жұмыстарға) кеткен шығындардан басқа оларды жекелеген ғимараттар мен құрылыстардың сметаларына, өнеркәсіптік және азаматтық тұрғын үйлер құрылысын салуға арналған жиынтық сметалардың тиісті тараулары бойынша шығындардың жалпы сомасына қосады.        Қалалық және ауылдық елді мекендерде жұмыс істеп тұрған, құрылысы салынып біткен және қайта жаңартуға (кеңейтуге) жатпайтын ұйымдарда Азаматтық қорғаныстың инженерлік-техникалық іс-шаралары жоспарлау және көрсетілген қалалық және ауылдық елді мекендердің жобаларына, заңнамада белгіленген тәртіппен бекітілген кәсіпорындардың, ғимараттардың және құрылыстардың жобаларына жеке әзірленген бөлімдердің негізінде орындалады.        Бекітілген жобалық сметалық құжаттары бар, Азаматтық қорғаныстың инженерлік-техникалық іс-шаралары көзделмеген, құрылысы салынып жатқан кәсіпорындар үшін олардың жобаларына (жұмыс жобаларына) Азаматтық қорғаныстың инженерлік-техникалық іс-шараларының жеке бөлімдері әзірленеді.

      13. Азаматтық қорғаныстың инженерлік-техникалық іс-шараларын әзірлеуге арналған тапсырма 11-тармақта көрсетілген құжаттарды әзірлеуге арналған тапсырмалардың құрамдас бөлігі болып табылады.         Өңірлерді дамытуға, аумақтарды салуға елді мекендер мен шаруашылық объектілерін салу мен қайта жаңартуға, Азаматтық қорғаныстың инженерлік-техникалық іс-шараларының жобалық сметалық құжаттарын әзірлеуге арналған тапсырмалар төтенше жағдайлар жөніндегі орталық атқарушы органның аумақтық бөлімшелерімен келісіледі.

42. Өрт,жер сілкінісі кезіндегі тұрғындар іс әрекеті

Жер сілкінісі ойда жоқта келгенін ескерсек, төтенше жағдай кезіндегі өз әрекеттерін алдын-ала жоспарлап қою өте маңызды. Белгілі бір жағдайда қандай әрекет жасау керек екенін білгенде, өз өмірін сақтап қалу мүмкін. Негізінде, өлім және жер сілкінісі кезіндегі алған жарақаттардың себебі жер асты дүмпуі емес. Өлімдердің көбі ғимараттардың қирауы, сынықтар мен пеш мұржаның және көшедегі жарықтандыру бағананың сынықтары және т.б. сияқты заттардың құлауы нәтижесінде пайда болады.  ЖЕР СІЛКІНІСІ КЕЗІНДЕ НЕ ІСТЕУ КЕРЕК? ҮРЕЙЛЕНБЕҢІЗ!  Ең маңыздысы - сабырлы болып, үрейсіз әрекет ету. Бірақ жылдам қозғалуыңыз қажет. Ретсіз іс қимыл жасамағаныңыз жөн, өйткені осыдан үрей туындайды. Балалар мен егде адамдардың қамын ойлаңыз (олардың кейбіреулері жылжуда қиыншылықтарға тап болуы мүмкін).  ТҰРҒЫН ЖАЙДА: 

• газ, су, және жарықты сөндіріңіз;

• алдын ала таңдалған орында (іргелі ішкі қабырғалардың арасы, іргелі ішкі қабырғалардың бұрыштары, колонна жанындағы және каркас астындағы орындары) тығылыңыз;

• терезеге жақындамаңыз;

• есік жақта үрейді туғызбай, лифтіні пайдаланбаңыз.

КӨШЕДЕ: 

• ғимараттардан алысырақ ашық жерге барыңыз, үзілген сымдардан абай болыңыз;

• ғимараттарға кірмеңіз.

КӨЛІКТЕ: 

• мүмкіндігінше тез арада ашық жерде тоқтаңыз;

• дүмпулер аяқталғанша көліктен шықпай, орныңыздан қозғалмаңыз;

• автобус жүргізушісі есікті ашып қоюы тиіс.

ЖЕР СІЛКІНІСІНЕН КЕЙІН: 

• сабырлылықты сақтаңыз, зардап шеккендерге көмектесіңіз;

• радиоқабылдағышты қосыңыз, жергілікті биліктің, азаматтық қорғаныс штабының нұсқауларын қадағалаңыз;

• аса қажеттіліксіз телефонды ұстамаңыз;

• зақымдалған ғимараттарға аса қажеттіліксіз кірмеңіз;

• жарақаттанбау үшін мықты аяқ киім киіңіздер, құтқарушы және басқа шұғыл жұмыстарға қатысыңыздар.

Жер сілкінісі кезінде қауіп-қатерді болдырмау үшін арналған жалпы ұсынымдар:

• жиһаздың ауыр заттары құлайтын жерде ұйықтауға болмайды. Салмақты ауыр заттарды еденге немесе қабырғаға шегелеп қою қажет.

• биік сөрелерге ауыр заттарды қоймаңыз, өйткені олар құлап адамдарды жарақаттауы мүмкін.

• егер дежер сілкінісі түнде болса шамды даярлап қою керек.

• төтенше жағдайлар туындағанда жеткілікті көлемде ішетін сумен тағам болу керек.

• Әрбір адам әр түрлі жағдайларда әрекет ету жоспарын өзі жасау керек. Жер сілкінісі кезінде өзі және отбасы мүшелерінің әрекет ету жоспарын анық білу қажет. Және де жер сілкінісі кезінде сабырлылықты сақтаңыздар, лайықты іс жасап, ҮРЕЙГЕ ЖОЛ БЕРМЕҢІЗ! Өрт кезіндегі басты іс-әрекет  Өртті көрген кезде, жағдайды парасатты бағалап, бар күшіңізді жинап, өзіңізге көмекші табыңыз.

 Ең алдымен өрт сөндіру қызметін (01телефоны, көршілер, радиостания, қызметтік автокөліктер, полиция, «жедел жәрдем»,авариялық қызмет т.б.) шақыртыңыз.

 Тәуекелді жағдайда мүлікті құтқаруға бекер күшіңіз бен уақытыңызды жоғалтпаңыз.

 Бастысы - кез келген тәсілмен өзіңізді және қайғыға ұшыраған басқаларды құтқаруға тырысыңыз.

 Балалар мен қарттарды құтқаруға тырысыңыз. Оларды өрт болып жатқан жерден әрі алып кетіңіз,себебі ол жерде газ баллондардың, бензобактардың атылуы және өрттің тез дамуы мүмкін.

 Өрт сөндірушілерге дұрыс ақпарат (нақты мекенжайды. қысқа келетін жолды, не өртеніп жатқанын, ішінде адамдар барм екенін) беру үшін міндеті түрде оларды алдарынан шығып, күтіп алу қажет.

 Егерде адам жанса

 Егерде үстіңізде киім жана бастаса, жүгіруші болмаңыз, себебі жалын одан сайын лапылдауы мүмкін.

 Жанып жатқан киімді үстіңізден дереу шешуге тырысыңыз.

 Маңайда көлшік немесе қалың қар болса, соған сүңгіңіз.

 Жоқ болса, жерге құлап, жалын сөнгенше аунаңыз.

 Үстіңізге қалың мата жабыңыз, бірақ басыңызды ашық қалдырыңыз.

 Дәрігерге қаралмай, күйген жерлерден киіміңізді шешуге тырыспаңыз.

 Егер де подъезде өрт болса

 Подъезге шығушы болмаңыз, себебі түтін өте улы, ал ыстық ауа өкпеңізді күйдіріп жіберуі мүмкін.

 Ең алдымен «01»телефон шалыңыз.

 Төменге қарай жіппен, ақ жаймамен,су құбырымен түсу өте қауіпті.Терезеден секіру мүлдем қауіпті.

 Үйіңізге түтін кірмес үшін кіреберіс есігіңізді су матамен мықтап жабыңыз.

 Ең қауіпті жер – балконда немесе терезенің қасында. Ең алдымен өрт сөндірушілер сізді сол жерде таба алады. Далада суық болса, жылы киініңіз, артыңыздан балконның есігін жабыңыз.

 Егер де сіз түтінге толы подъезде қалып қойсаңыз, өкінбеңіз, шыға беріске қабырғаға сүйене отырып шығыңыз.Сол арада деміңізді ішіңізге тартып тұрыңыз, ал ең жақсысы ауыз бен мұрныңызды орамал немесе мойын орағышпен жауып алыңыз.

 Лифтіні пайдаланушы болмаңыз, оны сөндіріп тастауы мүмкін.

 Өрт төменнен жоғарыға дамығанда, жоғары қабаттың тұрғындары өте сақ болуы тиіс.

 Пәтердің кіреберіс есігі өртенсе

 Оны ашпаңыз, әйтпесе от пәтеріңізге кіреді.

 Көршілерге білдіртіңіз, олар сыртынан отты сөндіруге тырысып, дереу өрт сөндіру күзетін шақырсын.

 Сол арада сіз ішінен есікке су құйғаныңыз жөн болар. Егер де теледидар өртенсе Ең алдымен розеткадан вилканы суырып алыңыз немесе пәтерді электр қалқанынан ажыратыңыз. Өртеніп жатқан теледидардан көп улы заттар бөлінеді, сондықтан пәтерде бар адамдарды дереу сыртқа шығарыңыз. Ауаның кіруін тоқтату үшін, теледидарды бір қалың матамен жабыңыз. Бірақ теледидарға қатты жақындамаңыз, өйткені кинескоп атылуы мүмкін.

43.Терорлық қауіп ж/е биологиялық қару қолдану негізіндегі тұрғындардың іс әрекеті.

Қоғамдық қауіпсіздік пен қоғамдық тәртіпке қол сұғатын барлық қылмыстарды мынадай топтарға бөлуге болады:

• 1) қоғамдық кауіпсіздікке қарсы қылмыстар (терроризм, кепілге адам алу, бандитизм және т.б.);

• 2) қоғамдық тәртіпке карсы қылмыстар (бұзақылық, тағылық және т.б.);

• 3) әр түрлі өндіріс қызметіндегі қауіпсіздік ережелерін бұзуға байланысты қылмыстар (кен өндіру немесе құрылыс жүргізген кезде қауіпсіздік ережелерін бұзу);

• 4) қауіпті заттарды қолдану ережелерін бұзуға байланысты қылмыстар (қаруды, оқ-дәріні, жарылғыш заттарды немесе жарылғыш құрылғыларды сату, сақтау, тасымалдау немесе алып жүру, қаруды заңсыз жасау, қаруды ұрлау не бопсалау және т.б.).

Қоғамдық қауіпсіздік пен қоғамдық тәртіпке қарсы қылмыстардың кейбір түрлеріне жалпы сипаттама 

Террориз

Қоғамдық қауіпсіздік пен қоғамдық тәртіпке қылмыстардың ішіндегі ең қауіптілерінің бірі — терроризм. Заңда терроризм — адамдардың қаза болуы, елеулі зиян келтіру, не қауіпті басқа зардаптардың болу қаупін төндіретін жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де іс-ерекеттер жасау деп айқындаған. Бұл іс-әрекеттер қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты қорқыту не Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарының, шетелдік мемлекеттердің немесе халықаралық ұйымдардың шешім қабылдауына ықпал ету мақсатында жасалады. Сондай-ақ аталған іс-әрекеттерді дәл сол мақсатта жасаймын деп қорқыту да терроризм әрекет ретінде қарастырылады.

Терроризм — адамдар топтасқан немесе құнды мүлік сақталатын жерлерде жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттерді жүзеге асыруды көздейді. Сонымен бірге терроризмге қарудың әр түрін, улы заттарды қолдану егер пұл әрекеттер адамның өміріне, сондай-ақ жануарлар мен өсімдіктер әлеміне, топырақтың құнарлылығына және осыған ұқсас нысандарға қауіп төндіретін болса, халықтың өмір сүруін қамтамасыз ететін түрлі жүйелерді жою немесе бұзу, гранатометаданнемесе оқпен атылатын қарудың басқа түрінен оқ жаудыру; электр және су жабдықтарын істен шығару жатқызылады. Аталған әрекеттерді жасаймын деп қорқыту дегеніміз — бірынғай ниетті шын мәнінде жүзеге асыруды айғақтайтын әрекеттермен ұштасуы мүмкін терроризм актісін жасаймын деп тікелей айтуды көрсетеді, мысалы, жарылғыш заттарды сатып алу, жарылғыш қүрылғыларды орнату және т.б.

Террорлық әрекет жасаған сәттен бастап адамдардың қаза болуы, елеулі мүліктік зиян келтіру, қоғамға қауіпті басқа зардаптардың болу қаупін төндіретін жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттер аяқталған қылмыс деп танылады. Өлімнің немесе басқа да зиянды салдардың нақты туындауы терроризмі аяқталған қылмыс деп тану үшін талап етілмейді. Қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты қорқыту не билік органдарының шешім қабылдауына ықпал ету мақсаты — терроризмнің міндетті белгісі. Соған орай, террорлық әрекет жасаған адам қоғамды астаң-кестең қылуға, көптеген адамдардың өміріне, денсаулығына мүлкінің сақталуына және т.б. қорқыныш сезімін тудыртуға ұмтылады. Террорлық әрекетті дайындауға қатысқан адам, егер ол мемлекеттік органдарды дер кезінде ескертуімен немесе басқа жолмен террорлық әрекеттің жүзеге асырылуын болдырмауға жәрдемдессе және егер ол адамның іс-әрекетінде өзге де қылмыс құрамы болмаса, қылмыстық жауапкершіліктен босатылады.

Террорлық әрекет туралы көрінеу жалған хабарлау 

Жарылыс, өрт қою немесе өзге де іс-әрекеттердің дайындалып жатқандағы туралы көрінеу жалған хабарлау халық арасында үрей туғызады, нерв жүйесіне әсер етіп, қорқыныш адамдардың көпшілік бөлігін жарылғыш заттарды іздеп, зиянсыз әрекет етуге итермелейді. Сондықтан осындай әрекеттер үшін қылмыстық жауапкершілікті бекіту әбден заңға сәйкес болып табылады. Қоғамдық қауіпсіздікке қарсы бағытталған мұндай қылмыстар тек мемлекеттік басқару органдарының қалыпты қызмет етуіне ғана емес, сонымен бірге мекемелердің, ұйымдардың, кәсіпорындардың экономикалық мүдделеріне, сондай-ақ жеке азаматтардың құқықтары мен мүдделеріне де зиян келтіреді.

Мұндай зиян келтіру дайындалып жатқан террорлық әрекет туралы тиісті құқық корғау органдарына, мекемелер немесе кәсіпорындарға, сондай-ақ жеке азаматтарға көрінеу жалған хабарлаудан тұрады. Дайындалып жатқан террорлық әрекет туралы хабар түрлі нысанда және түрлі тәсілмен жасалуы мүмкін: ауызша, жазбаша,телефонмен, басқа адамдардың көмегі арқылы, бұқаралық ақпарат құралдары арқылы, анонимді түрде және т.б. Айыпты адам өзінің көрінеу жалған мәлімет хабарлайтынын біледі және сол арқылы ұйымның, мекеменің, кәсіпорынның әкімшілігін және қалың бүқарпнМ үрейлендіріп, қоркытқысы келеді. Бұл қылмыс құрамының міндетті белгісі көрінеу жалған мәлімет болып есептеледі. Ол адамның ойдан құралған мәліметінің шындықты жанаспайтынын білетіндігін білдіреді. Алайда соған қарамастан, ол қандай да бір себепке байланысты, оны біреулерге жеткізгісі келеді.

Биологиялық қару-микроорганизмдер мен уларды пайдалануға негізделген адамдар жануарлар мен осімдіктерді жаппай зақымдаушы қару. Биологиялық қарудың әскери қасиеті: дыбыссыз әсер етуі,әсерінің ұзақ болуы,қорғағыш қасиеті әлсіз нысандарға енуі,күшті психалогиялық әсері,қорқыныш,үрей,шу тудыру қасиеті және дайндалуының арзандығы.

Биологиялық қаруды қолдану әдістері;

-аэрозольді түрде қоршаған ортаның барлық нысандарын зақымдайды

-жұқпалы аурулармен зақымданған тасымалданғыш жәндіктер,кенелер,кеміргіштер арқылы

-жарылу арқылы

Биологиялық зақым ошағы-биологиялық заттарды қолдау кезінде аймақтың,адамдардың,жануарлардың және өсімдіктердің жұқпалы аурумен зақылдалуы

Биологиялық зақымдану ошағындағы халықтың іс әрекетіө; жұқпалы аурулардан қорғану,оны халықтың қабылдамау қасиетінің дәрежесіне байланысты,оған организмді шынықтыру,

егу жұмыстарын жүргізу арқылы қол жеткізуге болады. Жұқпалы ауруды жою ж/е таралуын шектеу үшін эпидемиологиялық ошақта обсервация ж/е карантин жүргізіледі.

Карантин – бактериологиялық зақым ошағын, оның аймақтағы адамдарды, жануарларды төңірегіндегі халықтан толық оқшаулауға және зақым ошағындағы ауруларды жоюға бағытталған әкімшілік-шаруашылық, санитарлық-гигиеналық, режимді-қорғау, эпидемияға қарсы, емдеу шараларының жүйесі.

Карантин ошағындағы жүзеге асырылатын негізгі шараларға мыналар жатады:

       - зақым ошағын оқшаулау, бұл үшін ошақты қарулы түрде күзету;

- ауырған немесе ауыруы мұмкін адамдарды алдын ала анықтау, байланысқан адамдарды бақылауға алу, оларды оқшаулау және емдеу;

- шұғыл профилактикалық шаралар жүргізу (вакцинация) немесе егу;

- халықты және жасақтардың адам құрамын санитарлық тазартудан өткізу;

- киімді, аяқ-киімді, мүлікті, аймақты, ғимараттар мен техниканы дезинфекциялау;

- емдеу мекемелерін, кәсіпорындардың, ұйымдардың жұмыс тәртібін белгілеу;

- зақым ошағына кіруге, одан шығуға және мүліктерді алып шығуға тиіым салу;

- ошақта метептердің, клубтардың, кино-театрлар мен тұрмыстық қызмет көрсететін ұсақ кәсіпорындардың жұмысы уақытша тоқтатылады.

Обсервация – жұқпалы аурулардың тарауын болдырмауға бағытталған оңашалау-шектеу және емдеу, профилактикалық шаралар жүйесі.

Обсервацияны жүзеге асырғанда ауру аймағына кіруге және одан шығуға шектеулер қоюға берілгенімен, режим шараларының жүргізу қатаңдығы, карантин кезіндегіден сәл кем болады.

Мүліктерді зақым ошағына тасып әкелуге және одан шығаруға заласыздандырғаннан кейін рұқсат етіледі.

Карантин және обсервацияның мерзімі инкубация кезеңінің ұзақтығына байланысты және сонғы ауруды оқшаулау кезінен бастап саналады.

44.Адам қауіпсіздігі үшін пана мен жабындылар.

1.1.Тез тұрғызылатын паналау ғимараттары 1.2.Радиациядан қорғайтын паналау орындары 1.3.Жай паналау орындары  Халықты ядролық, химиялық және бактериологиялық қарулардан, сондай-ақ ядролық жарылыс кезiнде мүмкiн болатын қайта зақымдайтын факторлардан және зақымдаушы қарулардан қорғау үшiн арнайы салынған инженерлiк ғимараттарды паналау ғимараттары деп аталады. Қорғау қасиеттерiне қарай олар паналау ғимараттарына және радиациядан қорғайтын паналау орындарына бөлiнедi. Бұлардан басқа, тұрғындарды қорғау үшiн қарапайым паналау орындары да пайдаланылуы мүмкiн. Халықты қорғау ғимараттарына жасыру бұл жаудың жаппай зақымдаушы қаруларынан және басқа да шабуыл жасау құралдарынан қорғаудың ең тиiмдi тәсiлi. Мұндай паналау орындары бейбiт кезде салынып, дайын тұруға тиiс. Ал мұндай ғимараттар дер кезiнде жеткiлiктi мөлшерде салынбаған жағдайда жаудың тiкелей шабуыл жасау қаупi туған күнде тез тұрғызылатын паналау ғимараттары салынады. Сондай-ақ қазылып жасалынған ғимараттар радиациядан қорғайтын паналау орындарына пайдаланылады. Сонымен қатар, қарапайым паналау орындарын жасауға барлық тұрғындар жұмылдырады. Паналау ғимараттары – адамдар ядролық қарудың барлық зақымдаушы факторларынан – соққы толқынынан, жарық сәулесiмен, өткiш радиациядан (нейтрон толқынын қоса) және радиоактивтiк сәуле шарпуынан ең сенiмдi қорғайтын паналау орны болып табылады. Паналау ғимараттары, сондай-ақ улы заттар мен бактериологиялық құралдардан, өрт зоналарындағы жоғары температурадан, жарылыс кезiнде қираған үйлердiң басып қалуынан, өндiрiсте қолданылатын улы заттардан уланудан қорғайды. Паналау ғимараттарының берiктiгi, онда сүзгi желдеткiш қондырғылардың болуы ортаны радиоактивтi, улағыш заттармен бактериологиялық құралдар зақымдаған жағдайды немесе жаппай өрт шыққан кезде адамдарды бiрнеше тәулiк бойы қорғап, қалыпты өмiр сүруiн қамтамасыз ете алады. Паналау ғимараттары жапсарласа салынған және тұрғызылған ғимараттар болып бөлiнедi. Жапсарласа салынған паналау ғимараттарына өндiрiстiк, қоғамдық және тұрғын үйлердiң подвалы немесе жартылай подвалы пайдаланылады. Ал жеке ғимараттарға түрлi жер асты өткелдерiн, галереяларын, шахталар мен тау-кен орындарын да жабдықтап пайдалануға болады. Паналау ғимараттары мүмкiндiгiнше жасырынуға тиiстi халықтың көпшiлiгi тұратын жерге жақын орналасауы керек. Паналау ғимараттарын жабдықтармен жабдықтауға өнеркәсiптiк әдiспен шығарылған, қолда бар материалдардан жасалынған қарапайым сүзгi желдеткiш пайдаланылуы мүмкiн. Паналау ғимараттары бейбiт кезде шаруашылық, мәдени-тұрмыстық қажеттерге пайдаланылады. Мұндай екi жақты пайдалану оларды жобалау кезiнде-ақ көзделенуi қажет. Бейбiт кезде паналау ғимараттарын өндiрiстiк және шаруашылық-тұрмыстық қажеттерге пайдалану олардың қорғаныстық қасиеттерiне нұқсан келтiрмеуге тиiс. Паналау ғимараттарын соғыс уақытының жағдайына, яғни оны тiкелей арналған мақсатына пайдалануға көшiру мүмкiндiгiнше қысқа мерзiмде iске асырылуы керек. Паналау ғимараттарына жасырынушылар үшiн қажеттi санитарлық-гигиеналық жағдайлар қамтамасыз етiлуi қажет. Бұл жағдайлардың негiзгi қажеттерiне көмiр қышқыл газының мөлшерi, температура, ауаның ылғалдылығы жатады. Бөлменiң ауасындағы көмiр қышқыл газының мөлшерi 3 проценттен, ылғалдылығы 90 проценттен және температурасы +31 градустан аспауға тиiс. Паналау ғимараттары әдетте жасырынатын адамды орналасуға арналған негiзгi және қосалқы бөлмелерден (сүзгi-желдеткiш камерадан, санитарлық тораптардан, тамбур шлюздерден, қорғануға кiретiн және шығатын есiктерден су құйылған кеспектер, аспаптар, қалдықтар салынатын ыдыстар тұратын бөлмелерден тұрады. Сыйымдылығы үлкен паналау ғимараттарында қорғалатын дизель қондырғылары артезиан скважиналарына, азық-түлiк сақтауға және медициналық көмек көрсетуге арнаулы бөлмелер бөлiнедi. Паналау ғимараттарының, әдетте қарама-қарсы жақтарға орналасқан кем дегенде екi кiретiн есiгi болады. Жапсарлас салынған паналау ғимараттарында бұларда басқа авариялық шығу есiгi болуға тиiс. Ғимараттардың сыйымдылығы әр адамға шаққанда iшкi көлемi кемiнде 1,5 текше метрден, ал еденiнен есептегенде 0,5 шаршы метрден келетiндей болуы керек. Жасырынатын адамдар орналасуға тиiстi бөлмелер екi немесе үш қатарлы нарлармен, отыратын орындықтармен және жатуға арналған сөрелермен жабдықталады, ал отыратын орындар 0,45* 0,45 метр, жататын сөрелер 0,55* 1,8 метр көлемде жасалады. Егер паналау ғимараттарының iшiне таза ауа кiрмей қалса, адамдардың тыныс алуынан ауа тез арада қапырықтанып, тарыла бастайды. Сондықтан сырттан келген ауаны радиоактивтi және улы заттардан тазартатын сүзгi-желдеткiш агрегат орнатылады. Сүзгi-желдеткiш жүйесi таза желдету және сүзгi-желдету режимiнде жұмыс iстей алады. Таза желдету режимi кезiнде сыртқы ауа радиоактивтiк тозаңнан, улағыш заттар мен бактериялық құралдардан тазартылады. Ауаның құрамында көмiр қышқыл газы көмiрдегi татығы көп болған жағдайда (жаппай өрт шыққан аудандарда) iшкi ауа толық тазартылады. Паналау ғимараттарының шығатын есiгi, әдетте негiзгi бөлмелерден бөлек, өзара ауа өткiзбейтiн тығыз жабылатын есiктермен жабдықталған шлюздi камералар (тамбур) түрiнде жасалады. Кiрер ауыздың сыртына қорғағышты-ауа өткiзбейтiн берiк есiк орнатылады. Паналау ғимараттарында мұнан басқа, негiзгi шығатын есiктi үйңндң басып, қалған жағдайда паналаушыларды шығаруға арналған авариялық шығу жолы қорғағышты — тығыз жабылған қақпақтармен, есiктермен немесе соққы толқынынан қорғайтын басқа да құрылғылармен жабылады. Паналау ғимараттарының тығыз бекiтiлуiн, есiктерiн, қақпақтарын жауып, сүзгi-желдеткiш агрегатын қосқаннан кейiнгi бөлме ауасының қысымынан бiлуге болады, ал атмосфера қысымынан бiршама жоғары болуға тиiс. Қысым мөлшерi су бағанасының шамамен 5 млн метрiндей болады. Паналау ғимараттарында жасырынушылардың ұзақ уақыт болуына қажеттi қалыпты жағдай жасау үшiн оны сумен, электр жарығымен, канализация жүйелерiмен жабдықтайды. Сонымен бiрге паналау ғимараттарында радиохабарын беретiн репродуктор нүктесi, телефон және өртке қарсы қолданылатын жабдықтар орнатылады. Паналау ғимараттарында оның сипаттамасы мен оны күтiп-ұстаудың тәртiбi көрсетiлген құжаттар; паналау ғимаратының паспорты мен жобасы; сыртқы және iшкi жүйелердiң жобалары; күтiп-ұстау тәртiбi мен оны жарақаттандыру табелi; паналау ғимаратының жай күйiн тексеру қорытындыларын жазып отыратын журнал және т.б болуы керек. Паналау ғимаратын бейбiт кезде пайдаланғанда оны тiкелей арналған мақсатына көшiретiн, сондай-ақ соғыс кезде онда адамдардың жасырынуына қажеттi жағдайды қамтамасыз ететiн барлық талап орындалуға тиiс. Сондықтан да паналау ғимараттарын бейбiт уақытта пайдаланған кезде оның бөлмелерi мен жабдықтарының белгiленген мерзiмге даяр болуы қамтамасыз етiлуге тиiс. Паналау ғимаратын белгiленген мақсатта пайдалануға даярлау үшiн бөлмелердi босатып, орындықтар мен нарлар орнатылуын, есiктер мен люктердiң, желдету каналдарындағы клапан-бөлгiштердiң ақаусыздығын, барлық жүйелер мен құрылғылардың жұмыс iстеуiн бақылау қажет. Шығу жолын және ол шығатын ашық территорияны тазалап, паналау ғимараттарының тығыз бекiтiлуiн, оның қорғаныс құралдарымен, барлау приборларымен және авариялық аспаптармен жабдықталуын тексеру керек. Паналау ғимараттары қандай мекеме мен ұйымның жұмысшылары мен қызметшiлерiне арналса, оның жай-күйiне сол мекеме мен ұйымның басшысы жауап бередi. Паналау ғимаратында адамдар болған кезде оларға қызмет көрсету үшiн, сондай-ақ ғимараттың дұрыс пайдалануына бақылау жасау үшiн азаматтық қорғаныс бастығының жарлығы бойынша арнаулы жасақтар — қорғаныс ғимаратына қызмет көрсететiн звенолар мен топтар құрылады. Паналау ғимараттарына адамдар азаматтық қорғаныстың “Әуе шабуылы қаупi!“, “Радиациялық қауiп!“ дабылдары берiлгеннен кейiн жасырынады. Адамдарды жасыруды дер кезiнде және ұйымшылдықпен жүргiзу мақсатында паналау ғимараттары цехтарға, учаскелерге, тұрғын үй басқармасына, үйлерге, подъездерге алдын-ала бекiтiлiп берiледi. Паналау ғимараттарының қорғағыш-тығыздалып бекiтiлген есiктерiн және радиацияға қарсы қолданылатын паналау орындарының сыртқы есiктерiн жабу объектi азаматтық қорғаныс бастығының бұйрығымен немесе ғимараттың толуына қарай оған қызмет көрсету тобы (звеносы) командирiнiң шешiмiмен жүзеге асырылады. Паналаушылар қорғаныс ғимараттарына жеке қорғау құралдарымен келедi, әрi мiндеттi түрде қажеттi азық-түлiк қоры болуға тиiс. Олар қызмет көрсету тобы адам құрамының барлық талаптарын мiндеттi түрде орындауға және тиiстi тәртiптi сақтауға жәрдемдесуге мiндеттi. Қорғаныс орындары су басып, бүлiнiп, өрт шығып, оларда зиянды газдар шоғырланған жағдайда, сондай-ақ микроклиматпен ауаның құрамындағы газдың мөлшерi төзуге болмайтын шекке жеткенде одан адамдар дереу шығарылады. Ғимаратты желдеткеннен кейiн онда адамдарды қайта паналауға болады. Адамдарды зақым ошағынан көшiрудi объектiнi азаматтық қорғаныс штабы немесе қорғаныс ғимаратындағы қызмет көрсету тобының командирi ұйымдастырады. Ол үшiн алдын-ала дайындалған барлаушылар шлюз (болмаса авариялық есiктен немесе кез-келген есiктен) арқылы сыртқа шығады. Жағдай жөнiнде мәлiмет алған топ (звено) командирi, қолайлы жағдай болғанда, адамдарды паналау ғимараттарынан шығару туралы шешiм қабылдайды. Жасырынушыларды көшiру кезiнде колонналарға бөлiнiп, жетекшiлер тағайындалады, әр жетекшiге көшiру жоспары мен компас берiледi. Топ жетекшiлерiнiң қарамағына химик-барлаушылар және химик дозиметршiлер берiледi, ал олар көшу маршруты бойында радиациялық және химиялық барлау жүргiзiп, дозиметрлiк бақылаулары iске асырып отырады. Осы мақсат үшiн әр топқа жеке дозиметрлер бөлiнедi. Зақым ошағынан өткен кезде сақтану қажетi бұйрық болмай жеке қорғау құралдарын шешпеу; жеке тұрған қабырғаға, қабырға және салбырап тұрған құрастырмаларға жақындамау, газ бен күштi әсер ететiн улы заттар жайылған орындарды айналып өту: жерде үзiлiп жатқан және салбырап тұрған электр сымдарынан аулақ жүру керек. Көшiрiлгендер колоннасы белгiленген жерде келгеннен кейiн оларға медициналық көмек көрсетiледi. Тез тұрғызылатын паналау ғимараттары Тез тұрғызылатын паналау ғимараттарында да адамдар орналасатын бөлмеде қарапайым сүзгi-желдеткiш немесе заводта жасалынған сүзгi-желдеткiш орнатылатын орын, санитарлық тарап, авариялық шығу жолы болу керек. Шағын ғимараттарда санитарлық тараппен қалдықтар салынатын ыдыстар тамбурға, ал суы бар бак адамдар паналайтын бөлмеге қойылуы керек. Әдетте, тез тұрғызылатын паналау ғимараттарының құрылысына құрастырмалы темiр-бетон конструкциялары, мысалы инженерлiк жер асты жолдарына пайдаланатын коллекторлардың элементтерi және басқа да материалдар пайдаланылады. Оның қорғағыштық қасиетiн арттыра түсу үшiн мiндеттi түрде кiрер ауызға қорғанышты-тығыз есiктер орнатылады. Ағынды ауаны радиоактивтiк тозаңнан улағыш және бактериялық заттардан тазартатын құм немесе шлак сүзгiлерi, ал тозаңды тазалау үшiн мата сүзгiлер қолданылады. Сондай-ақ мұнда су құйылған ыдыстар, паналаушылар үшiн нарлар мен орындықтар, жарық беру приборлары болады. Соққы толқынына қарсы ауа соратын және сыртқы шығаратын каналдары қорғауға шағын қорғағыш секциялар (3СУ-М), ағаш және металл дефлекторлар пайдаланылады. Радиациядан қорғайтын паналау орындары Мұндай паналау орындары адамдарды радиоактивтiк заттармен қатар радиациядан да қорғайды. Мұндай адамдар жарық сәулесiнен, өткiш радиациядан және ядролық жарылыс кезiнде iшiнара соққы толқынынан, сондай-ақ адамдардың терiсi мен киiмiн улағыш заттар мен аэрозольды бактериялық құралдардың жұғуынан да қорғай алады. Радиациядан қорғайтын паналау орындары бейбiт кезде өнеркәсiптiк, транспорттық, мәдени-тұрмыстық және коммуналдық мақсатқа арналған объектiлердi жаңадан салумен қайта салу кезiнде, сондай-ақ категорияланбаған қалаларда және селолық жерлерде жүргiзiлетiн тұрғын үй құрылысының жағынан салынады. Бейбiт кезде соғыс жағдайында радиациядан қорғайтын панаалу орындары ретiнде ең алдымен подвалдар, погребтер, сонымен бiрге ауылдық жерлерде көкөнiс сақтайтын қоймалар сондай-ақ тас үйлер де пайдаланылады. Подвалдар мен оларды пайдалану тиiмдi, өйткенi оларды көп қаржы жұмсамай-ақ тез арада паналау орнынан бейiмдеп қою оңай. Радиациядан қорғайтын паналау орындарын жылу, су және электр жарығымен жабдықтау жұмыс iстеп тұрған инженерлiк-коммуникациялық жүйелер арқылы жүзеге асырылады, ал авариялық жарық көзi ретiнде аккумуляторды және электр шамдарын пайдалануға болады. Қорғау қасиеттерiне қарай радиациядан қорғайтын паналау орындары үш топқа бөлiнедi: •    қорғау коэффициентi 200 н/е одан да жоғары; •    қорғау коэффициентi 50-200-ге дейiнгiлер; •    қорғау коэффициентi 20-50-ге дейiнгiлер. Паналау орындарының қорғау қасиеттерi радиация дозасының әлсiреу коэффициентiнен анықталады. Ядролық жарылыстың зақымдаушы факторларының арасында радиоактивтiк зақымның айрықша орын алатынына жоғарыда тоқталдық. Өйткенi ядролық жарылыстың басқа факторларына қарағанда оның әсер ету зонасы әлденеше есе көп. Ал радиоактивтiк зақым ауылдық жерлер мен жергiлiктi және көшiрiлген халық тұратын аудандар үшiн өте қауiптi. Сондықтан да бейбiт кезде салынатын радиациядан қорғайтын паналау орындармен қатар жаудың шабуыл жасау қауiптi туған кезде радиациядан қорғайтын қарапайым паналау орындары да жаппай салынады. Селолық жерлерде мұндай паналау орындары тек қана село тұрғындарына ғана лайықталып салынбай, көшiп келген халықты орналастыруға да сай етiп салынуы керек. Паналау орындарын салуға барлық еңбекке жарамды адамдар, сонымен бiрге iрi қалалардан келген халық та тартылады. Радиациядан қорғайтын паналау орындарының құрылысын салу мен жабдықтау кезiнде оның сыртқы радиоактивтiк сәуленi қаншалықты әлсiрете алатыны есепке алынады. Сыртқы радиоактивтiк сәуле күшiн жерден 1 метр биiктiктегi мөлшерi бойынша есептейдi. Мысалы: ағаш үйлердiң подвалдары радиацияның күшiн 7-12 есе, тас үйлер 200-300 бiр және екi қабатты тас үйлерiнiң бiрiншi қабаты 5-7 есе, көп қабатты үйлердiң жоғарғы қабаттары – 50 есе кемiтедi. Қыс кезiнде паналау орнына жылжымалы пеш орнына орнатылады. Радиациядан қорғайтын паналу орындарында кiрер есiгiн жабдықтауға зор көңiл бөлiнедi. Ол, әдетте паналау орнының негiзгi бөлмесiне 90 градустық бұрыш жасап орналастыратын тығыз бекiтiлген тамбур түрiнде жасалады. Тамбурдың кiрер аузына, жымдасып жабылатын есiк қойылады, тамбурдан жасалған перде ұсталады. Подвалдарды, погребтердi және басқа да ор, жертөле сияқты орындарды паналау ғимараттарына бейiмдеуге олардың қорғағыштық қасиеттерiн, тығыз бекiтiлуiн арттыру және қарапайым желдеткiштi орналастыру жұмыстары жүргiзiлуге тиiс.Подвалдар табиғи жолмен желдету үшiн мұржалармен жабдықталады. Погребтер мен үйдiң асты паналайтын орын етiп осылайша жабдықталады. Жеке тұрған погребтердi радиацияға қарсы паналау орнына бейiмдегенде, оның үстiне 60-70 см қалыңдықта топырақ үйiп, кiрер аузына жабылатын есiк орнатылады.   Жерден қазған жайлар болмаған жағдайда, радиациядан қарсы паналау орны ретiнде кәдiмгi үйлердi пайдалануға болады. Үйдiң сыртқы қабырғалары ағаш үйiндiсiмен және шлакпен қалыңдатылып, терезе мен басқа да тесiктерi бекiтiледi, төбенiң бел ағашы берiк етiледi, үй төбесi және топырақ шлакпен қалыңдатылады. Жай паналау орындары Жай паналау орындары – бұларға үстi ашық және жабық жыралар жатады. Олар адамдарды жарық сәулесiнен, өткiш радиациядан және ядролық жарылыстан, қираған үйлер мен ғимараттардың басып қалуынан қорғайды. Жай паналау орындары қалалар мен селолық жерлерде шабуыл қауiпi туған кезде паналау ғимараттары мен радиациядан қорғайтын осындай объектiлер жеткiлiксiз болған жағдайда салынады. Мұндай паналау орындары кәсiпорындардың, үйлердiң, вокзалдардың, әуежайлардың, фермалар мен дала қостарының және басқа да адамдар көп шоғырланған орындардың жанынан салынады. Жай паналау орындарына ор-жырлар да пайдаланады. Ор-жырлар құрылысы жағынан қарапайым, салуы арзанға түсетiн паналау орындары болып табылады. Үстi жабық ор-жырлар соққы толқынының әсерiн 2,5-2 есе кемiтедi, жарық сәулесiнен толық қорғайды, ол өткiш радиациядан және сәуле шарпуынан қорғануды арттырады. Ор жыралардың үстiн 20 см қалың балшықпен сылайды, сонан соң қалыңдығы 60 см етiп топырақ жабады, оның үстiн шыммен бастырады. Оған түсу үшiн баспалдақ жасалынады, желдетiлiп отыратын биiктiгi жер бетiнен өлшегенде 1,5-2 м келетiн ауа тартқыш мұржа орнатылады. Мұржаның жоғары жағына күн қағар жабылып, астыңғы жағына арнайы қақпақ орнатылады. Радиоактивтiк ылғал түсу қаупi туған жағдайда қақпақты 2-3 сағатқа дейiн жауып қоюға болады. Ор-жыраның есiгi ауа мен тозаң кiрмейтiндей тығыз жабылуы керек. Ор-жыралар басып қалмайтындай қауiптi жерден қазылуы керек. Олар қауiптi жағдайда тез жасырыну үшiн өндiрiс орындарынан тағы басқа да халық көп шоғырланатын жерлерден 400-500 м қашықтықтан қойылады.   Паналау ғимаратын бейбiт кезде пайдаланғанда, оны тiкелей арналған мақсатына көшiретiн, сондай-ақ соғыс кезiнде онда адамдардың жасыруына қажеттi жағдайды қамтамасыз ететiн барлық талап орындалуға тиiс. Сондықтан да паналау ғимараттарын бейбiт уақытта пайдаланған кезде оның бөлмелерi мен жабдықтарының аман сақтаулы, паналау ғимаратының белгiленген мерзiмге даяр болуы қамтамасыз етiлуге тиiс.   Зақым ошағынан өткен адамдарды, көшiрiлгендер колоннасы белгiленген жерде келгеннен кейiн олар транспорт құралдарымен қауiпсiз аймаққа жеткiзiлiп, қажеттi медициналық көмек көрсетiледi.

Радиациядан қорғайтын паналау орындары— жер радиоактивтік заттармен зақымданған кезде адамдарды иондаушы сәулелердің, жарық импульсінің, өткіррадиацияның әсерінен, ішінара химиялық және радиоактивтік заттардан, биологиялық құралдардан және соққы толқынының әсерінен қорғайтын орын.

Радиациядан қорғайтын паналау орындарының қорғағыштық қасиеттері радиация дозасының әлсіреу кәэффициентімен анықталады. Қорғағыштық қасиеттері жағынан радиациядан қорғайтын паналау орындары 50-ден 200ге дейінгі қорғау коэффициентіне қарай топтарға бөлінеді. Радиациядан қорғайтын паналау орындары ретінде ең алдымен үй астындағы подвалда, ұралар және басқа жер асты жайлары пайдаланылып, олар радиациядан қорғайтын паналау орындарына койылатын талаптарға сай жабдықталуға тиіс. Олар радиациядан қорғайтын паналау орындарына бейімделіп жасалады: терезе ойықтары бітеліп, төбесіне және қабырғаларына топырақ қабаты төгіледі, ауа тарту және ауа шығару желдеткіштері орнатылып, жылу және су жүретін құбырлардың ішке енгізілген жерлері, есік ойықтары ауа кірмейтіндей етіп бітеледі. Жылу, сумен қамтамасыз ету, электр жарығы — инженерлік-коммунақалық тораптардан, ал авариялық жарық беру — аккумуляторлардан немесе электршамдардан беріледі.

Санитариялық торап бір-екі ойығы және ауа тартатын желдеткіш тесігі бар қоқыс төгілетін шұңқыр түрінде жасалады. Су құбыры жоқ кезде әр адамға тәулігіне 2 л. есебімен ауыз суға арналған тасымалданатын бактар орнату карастырылады.

45.Транспорттық апаттар,оларды ескерту,профилактикалық шаралар.

   Авто, аэро апаттар – қазірше қоғам олардың бірден бір себебі адамдардың ақымақтығы немесе жауапсыздығы деп санайды. Ал мен айтар едім – нағыз алапат апат автокөліктердің соғысуы не аударылуы емес, автокөліктердің қаурыт көбеюі! Осыған қарсы глобалды шаралар жүзеге асырылуы қажет екені күннен күнге айқындалуда және адам затының техноқоғамда өмір сүруге бейімделмеуі, әлі тіптен жұмбақ технопсихоаналитика мен технопсихологияның түбегейлі жоқтығы, меніңше, қазіргі өркениеттің ең үлкен бейшаралығының бірі деген сенімдемін. Осы түпкі себептермен ешкім де әлі шұғылданар емес.   Таза техноөркениетке зуылдап еніп келеміз, бірақ оған адамзат дайын емес. Техноқоғамда өзін қалай ұстауды, қалай дұрыс өмір сүруді, техно мен адамның ара қатынасы қандай болуын, бұл қоғам қайда алып баратынын... тағы осындай көп техномәселелерді ешкім уайымдап та, парықтап та жүрген жоқ. Техноқоғам адамның басқаруынсыз өз қалауымен бастырмалатып келеді. Оның алғашқы апаттары, меніңше, мыналар:

 Автомобиль жолдарын пайдаланушылардың құқықтары мен міндеттері

      5. Жол қозғалысына қатысушылардың:       1) Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына және осы Тәртіпке сәйкес жалпы пайдаланымдағы автомобиль жолдары бойынша еркін, кедергісіз жүруге;       2) жол органдары мен жол полициясы бөлімшелерінің лауазымды адамдарынан жолдар бойынша қозғалыстың тоқтатылуының немесе шектелуінің себептері туралы түсіндірме алуға;       3) жүру шарттары, көрсетілетін қызметтер туралы, жол органдарының жол қозғалысы қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі құқықтары мен міндеттері және жауапкершілігі туралы толық және дұрыс ақпарат алуға;       4) жол-көлік оқиғасы болған жағдайда оқиға болған жерде де, медициналық мекемеге бара жатқан жолда да тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін, сондай-ақ жол-көлік оқиғасы кезінде жол органдарынан, жол полициясы бөлімшелерінен және қызметі жол қозғалысының қауіпсіздігін қамтамасыз етуге байланысты лауазымды адамдардан басқа да қажетті дәрігерге дейінгі көмек алуға;       5) жол-көлік оқиғасының нәтижесінде көлік құралы және (немесе) жүк зақымданған жағдайларда заңнамадабелгіленген тәртіппен залалдың өтелуіне;       6) жол органдары лауазымды адамдаНЕГІЗГІ ПРОФИЛАКТИКАЛЫҚ ЕРЕЖЕ Мүмкіндігіңізше электричканың ортаңғы вагондарына жайғасыңыздар (авария кезінде олар сирек зақымданады). Үлкен және ауыр заттарды асытына қойыңыздар, өйткені қатты соққы болғанда олар жоғарғы сөрелерден үстеріңізге құлауы және зақым келтіруі мүмкін.  Түнде купедегі есікті үйіп тастамаңыздар (қараңғыда сыртқа шығу қиын болады). Сіздердің киімдеріңіз, құжаттар мен ақшаның қайда жатқанын естеріңізде сақтаңыздар (қандай да бір жағдайда, қараңғыда вагоннан тез арада кету керек болса).  Түннен қалдырмай үстелден тамақтарды, бөтелкені және т.б., өйткені қатты соққы кезінде сынықтарына жарақаттануларыңыз мүмкін.  Поездың кедергіке соқтығысқан сәтінде дененің алға қарай бірден жұлқынуы кезінде мойын омыртқасы сынбауы үшін, бүйірдегі орындарда поездың жүрісі бойынша аяқтарыңызды алға жіберіп ұйықтаған дұрыс. Жұлқу (соққы) кезінде қолдарыңызбен үлдіріктің шоқысын және вагонның қозғалмайтын басқа бөліктерін ұстауға тырысыңыздар немесе жиярылып, зақым алмау үшін қолдарыңызбен бастарыңызды жабыңыздар.  Вагондар аударылған кезде қолдарыңызбен қатты ұсталыңыздар, аяқтарыңызбен күштеп жоғарғы үлдірікке, қабырғаға және т.б. тіреліңіздер, әйнектің сынықтары түспеуі үшін көздеріңізді жұмыңыздар.  Баланы бетімен өзіңізге қарай қысып, оның басын қолыңызбен жабыңыздар. рының іс-әрекеттеріне Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленгентәртіппен шағымдануға құқығы бар.

46.Литосферадағы табиғи апат түрлері зақымдаушы факторлар және негізгі алдын алу шаралары.

ҚР-да мұхиттар мен ткңздерде байқалатын аппаттар-цунами,тайфун,және жаңар таулардың атқылауынан басқа табиғи және техногенді төтенше жағдайлардың барлық түрі кездеседі.(жер сілкәінісі,су тасқыны,қатты даауыл,қарлы боран,өрттер және т.б)

Жер сілкінісі-грек сөзі сеймос-табиғаттың ең қауіпті және қатты қирауды туғызатын ол жер қабаттарындағы тектоникалық қысымның нәтижесінде пайда болатын жердің шайқалуы.Жер сәілкінісі жер қыртысында немесе мантияның жоғарғы қабатында болады.Жер шарында 100 мыңға жуық жер сілкінісі болады.Жер сілкінісінің түрлері:тектоникалық жер сіл.-жанартаулардың жанында,олардың тіршілік қызметі өршігенде магманың жанартау арықтары арқылы қозғалуы әсерінен болады.Магма силикатты құрамды еріген зат.

Техногенді жер сілкінісі-адамның іс-әрекеті нәтижесінде,мұнай,газ,жер асты суларыын сорғанда,су ссақтайтын орынды соққанда ,күшті жарылыстарда пайда болады.Халықтың жер сілкінісі кезінде атқаратын ережесі:жер сілкінісі зардабынан қорғау шаралары алдын-ала атқарылатыын шаралар және жер сілкінісі кезіндегі шаралар болып бөлінеді.Алдын ала қорғау шараларына жатады:

1)сесмотұрақты құрылыстар,ғимараттар тұрғызу. 2)құтқару және зардаптың алдын-алу қызметін дайындау 3)жоғары қауіп көздерін залалсыздандыру 4)әр үйде азық түлік пен су қоры 3-5 тәулікке жететіндей болуы 5)алғашқы мед.көмек қобдишасы әрдайым болуы 6)халықты жер сіл.кезіндегі атқаратын іс-әрекет ережелеріне үйрету 7)уақытында ғимаратты тастап шығу 8)ғимараттан шығып үлгермегенде қауіпсіз жерге жасырыну,оларға ішкі капиталды қабырғаның бұрыштары есіктер мен қабырғаның арасы жатады. +9)лифтіні пайдаланбау 10)газды,электорды,отты дереу сөндіру Алғашқы ссілкініс басыла салысымен ғимаратты тастап шығу Көлікпен келе жатқанда,көлікті шұғыл тоқтатып,толқын басылғанша тосса тұру.

Жанартаулардың атқылауы-жер қыртысындағы магманың оның беткейіне ығысуын вулканизм дееп атайды.Жанар таулар сөнген және сөнбеген болып бөлінеді.Сөнбеген жанартаулар-оларлдың атқылауы туралы мәлімет жоқ.Алайда олар өзінің қалпын сақтаған және олардың астында жергілікті жер сілкінісі болады.Сөнген жанартаулар-бұл вулкандық белсенділігі жоқ әртүрлі жанартаулар.Магниттік ошақтар мантияда 50-70км.тереңдікте немесе жер қыртысында 5-6 км.тереңдікте болады.Атқылаудың келесі түрлері:эффузиялық,аралас,экспрузиялық,вулканның атұқылауы мен жер сілкінісі арасында тығыз байланыс бар.негізгі қауіптер:лавалық атқылаулар,ысттық лава ағысы,бөлінген газдар.Вулкан жарылысының сырғуы,көшкіндер ткңіз және мұхиттар да цунами тудыруы мумкин.

47.Төтенше жағдай аумағындағы заңды акт және адам қауіпсіздігін қамтамасыз ету

Халықты қорғау принциптері ҚР 05.07.1996 ж.қабылданған «Табиғи және техногенді сипатқа ие төтенше жағдайлар»туралы заңында көрсетілген.Онда халықты қорғаудың негіздері,қоршаған ортаны қорғау,азаматтардың құқығы мен міндеттері,ТЖ кезінде жедел мед.көмекті ұйымдастыру негіздері қаралады.

ҚР-ның табиғи және техногенді сиптқа ик ТЖ-лар туралы заңының 1-ші бөлім 3-ші беттерінде халықты қоршаған ортаны қорғаудың негіздері қарастырылды: ТЖ-ды алдын-ала болжауды,алдын-алу шаралары мен халыққа хабарландыруды ұйымдастыру Қауіп акелетін шығынды алдын-ала болжауды ұйымдастыру,халықты қорғау шараларын жүргізу Құтқару,қалпына келтіру және басқа ТЖ-дың алдын-алуды жедел жұмыс жүргізу,жедел мед.көмек көрскту,зардап шеккен жұмысшылар мен халықты әлеуметтік қорғау.

48.Мемлекеттік оргаан мен төтенше жағдайдың ҚР-дағы даму тарихы.

ҚР-да ТЖ-дың алдын-алу және олардың зардаптарын шеттету мақсатында біртұтас мел.жүйе қызмет атқарады(АҚ қорғаныс жүйесң)Осы қызмет табиғи техногенді әлеуметтік және т.б ТЖ-да халықты экономикалық нысандарды және территорины қорғауға бағытталған.Еліміздегі АҚ ұйымдастырудың барлық іс-әрекеттері ҚР-ның 07.05.1997 жылғы беітілген АҚ туралы заңында реттелген.ҚР-да АҚ басқару міндеті примьер министірге жүктелген.АҚ тиы тікелей басқару үшін орталық орындаушы ұйым.Яғни ҚР ТЖ мин.құрылған.1966 жылдан бастап,Қаз.АҚХҰ-гың мүшессі болып енді.1957 ж.Халықаралық атом энергия агенттілігін БҰҰ мамандандыырылған мекемелерін қүұрды.Бұның басты тапсырмасына атом энергиясын бейбіт жағдайда қолдану.120 мемлекет кіреді.ҚР үкіметтілігінің басқару пунктері ҚР ТЖ бойынша орталық атқару органы облыс қала бойвнша АҚ бассқару ұйымдарының байланысы құралады:

-штаттан,радио арқылы.Қорғаныс мин.әскери гарнизондар мен ваенкоматтар мен әрбір инстанция құралдарымен -ұйымдар көрсеткіші бойынша жүргізу,бір бірімен қарым қатынаста болатын.Басқару пунктинин байланысты минисстірлікпен;қосымш басқару пунктимен мекемменің қауіпасіз аймағмен эвокуациялық бекеттер құрамымен біріктіріледі.

49.Төтенше жағдай кезіндегі ҚР-ның аазаматыының құқығы мен міндеттері.

Апаттыы құтқару қызметтері және апатты құтқару қауыптамалары.АҚ тапсырмаларын ҚР-ның заңнамасына сәйкес орындайды.ҚҚ хаттамаларының қару жарақтары арнайы техника әскери қолмен атылытын және салқын қарумен жабдықталған.АҚ ұйымына ҚР келесі азаматтары қабылданады.Ер адамдар 28-60жас,әйел 18-55 аралығында.Мобилизяцияланған әскери борышты адамдар 1,2,3,ші топтағы мүгедектер жүкті әйелдер 8 жасқа дейінгі балалары бар әйелдер 3жасқа д,баласы бар әйел қабылданбайды.АҚ негізгі міндеттері:

-тұрғындарға әскери әректттер кезінде болатын қауіптіліктерден қорғану шараларын үйрету; -әскери әрекеттер кезінде пайда болатын қауіптілік туралы халыққа хабар беру; -тұрғындарды материалды және мәдени құндылықтарды қауіпсіз жерге көшіру; -тұрғындарға үй және қорғаныс заттарын беру; -әскери әрекеттер кезінде тұрғвындарға қауіп төнген кезде аппаттыв құтқару жұмыстарын жүөрізу; -әскери әрекеттер кезінде зақым келген тұрғындарға алғашқы мед,көмек көрсету және үймен қамтамасыз ету,басқада көмек көрсету; -әскеи әректтер барысында пайда болатын өрпен күресу; -радиобелсенді хим.биол.және басқа да залалданған аймақтарды тауып белгілеу; -тұрғындарды техникаллық ғиматтарды және аумақты залалсыздандыру -әскери әректтер кезінде залалданған аудандарды қалпына кельтіру; -әскеи уақытта залаалданған қөажетті комуналды жүйелерді қалпына келтіру; -соғыс уақытаында мәйттерді уақытында көму; -АҚ күшін үнемі дайындықта ұстау.

50.Тұрғындардың террорлық акт қаупі төнгенде бактериологиялық қаруды қолдану іс-әрекеттері.

Террористік әрекеттер қазіргі заманның ажырамас бөлігіі болып отыр.Олар халықаралық масштабта болуы мумкин.Террористер әр түрлі қаруларды тіпті ядролық,хим,жіне бактериологиялық қаруларды да пайдалануы ықтимал.Жергілікті террористер халық көп жиналған ғимараттарда,ұшақтар мен темір жол көліктерінде,автокөліғктерге жарылғыш заттар қояды.Олар қолдан немессе зауыттарда дайындалған жарылғыш заттарды пайдалануы мумкеин.

Егер қарсылас бакткриалық қару қолданса радио торабынан «Баактериологиялық зақымдану дабылы беріледі»дабыл халықты зақымдану аймағында қорғану әдістері мен олардыың әрекет ету ретін есскертеді.Егер бір ауданда аса қауіпті жұқпалы ауруды тапса,(шеше,оба,тырысқақ)немесе қарсылыс әдейі бактерщиалық қару қолданса карантин тағайындалады.