7. Аудиттің әдеп кодексі.

Әдеп кең мағынасында өнегелік принциптері мен нормаларының жүйесі, жеке тұлға, қандай да бір коғамның немесе кәсіби топтағы адамдардың өзін өзі ұстау әдебі ретінде баяндалды. Іс жүзінде әр түрлі әдептілік нормалары мен ережелердің түрлері, оның ішінде аудиторлардың, дәрігерлердің, заңгерлердің, әскерилердің және т.б. кәсіби кодекстері бар. Р.К. Маутц және Х.А. Шараф жалпы кәсіби әдеп мәселелерін зерттей келе, аудиторлар мен кез келген кәсіп иелерінің өзін-өзі ұстау әдебі философтардың барлық адам баласына ортақ әзірлеген өзін-өзі ұстау әдебінің жалпы ұғымын тар мағынада түсініп, қолданудан баска ештеңені білдірмейді, деп атап кеткен болатын (30). Осыған байланысты «әдеп» термині ретінде біз мораль проблемаларын, оның ішінде моральдық тандау саласын зерделеумен жүйелі түрде айналысатын белгілі бір философия саласын ұғамыз. Бұл анықтамада үш шешуші элемент бар:

1.Шешімді таңдау проблемасы. 2.Жаман, жақсы туралы түсінік.

3.Әдеп, адамгершілік (мораль) мәселелерін, оның ішінде моральдық шешімдерді зерделейді.

Өзін өзі ұстау әдебінің кодексі осы кәсіптің өзіндік ерекшелігі болып табылатын өзін-өзі ұстау өлшемдерін дэл анықтап, тиісті ұсыныс береді. Жалпы әдеп теориясына қарағанда кәсіби әдеп кодексінен накты проблемалардың шешімін табуға болады, оның үстіне, онда кәсіби талаптар да бар. Белгілі бір кәсіп тұрғысынан алғанда кодекс нақты өзін-өзі ұстау декларациясы болып табылады әрі олардың орындаулына ықпал етеді. Онсыз кәсіби тәртіп болуы мүмкін емес.

Әдептің негізгі мақсаттарының біріне шешім қабылдауда басшылық жасау жатса да, шешім қабылдаушы тұлғаның функциясы (кызметі) осымен толық бітпейді, яғни оның кәсіби міндеттері мүнымен ғана шектеліп қалмайды.

Әрбір адам - тек жеке тұлға ғана емес, ал, сонымен бірге, қандай да бір кәсіптің өкілі және қоғамның мүшесі. Тәуелсіз қоғамдық бухгалтерлер мен аудиторлар да «өз әріптестері қабылдайтын шешімдерді» қадағалаушы кеңес берушілер (өз әріптестерімен бірге), окытушылар, сарапшылар болып табылады.

8. Аудиттің Қазақстан Республикасында даму тарихы.

Біздің еліміздің аудит дамуы 1987 жылы «Инаудит» акционерлік қоғамы пайда болуынан басталады. Ол КСРО Министрлер Кеңесінің арнайы қаулысына сай құрылған. Оның құрылуы елімізде аудитты арықарай дамытуға зор ықпал етті.Акционетлік қоғам КСРО мен шет елдерде әрекет ететін бірлескен кәсіпорындарға аудиторлық және кеңес беру қызметі болып табылатын заңды тұлға еді. КСРО Министрлер Кеңесі «Инаудит» фирмасына кең құқықтар берді. 1989-1993 жылдары КСРО-дағы аудиторлық қызмет туралы заң актілерін қабылдауға ұмтылыс жасалды. Бұл кезеңде елде көптеген коммертциялық ұйымдар, оның ішінде аудиторлық фирмалар пайда болды. 1989 жылы ҚазССР –ының Қаржы министрлігінде бақылау ревизиялық басқармасы жанында шаруашылық есептегі ревизиялық топ құрылды. Содан соң оның базасында 1990 жылы үкімет шешімімен алғашқы «Шаруашылық есептегі аудиторлық орталық» аудиторлық фирмасы мен оның аумақтық бөлімшелері ұйымдастырылған. Қазақстанда аудиттің қалыптасуы мен оның кең танымал болуына «Қазақстан-аудиттың» сіңірген еңбегі зор. Ол республикамызда аудиторлық қызмет туралы заң жобасын жасаудың негізгі дайындаушысы және оның министрліктерде, үкімет деңгейінде және парламент комитеттерінде талқылануында бас кеңесші, сонымен қатар Қазақстан аудиторлары Палатасы жарғысының жобасының авторы болды.1990 жылдан бастап рынокта «Эрнест энд Янг Сыртқы аудит» БК пайда болды. Ол орналасқан жері және иелігіне қарамастан олардың өтініштер бірлескен кәсіпорындарға аудиторлық тексерулер жүргізу. Бұл сол кезде «Үлкен алтылыққа» енген ірі континент аралық аудиторлық фирма еді. Қаржы министрлігі жанынан шаруашылық есептегі аудиторлық орталық пен оның аумақтық бөлімшелерін құру туралы үкіметтің 1990 жылғы пәрменінен бастау алған біздегі аудиторлық қызметтің пайда болуына нарықтың дамуы, алуан түрлі меншіктің дүниеге келуі, кәсіпкерлік үрдіске, қаржы жұмысын ұйымдастыруға қабілеті онша жете бермейтін тың күштің келіп қосылуы ықпал етті. Бүгін біз бухгалтерлік есепке алу мен аудит жүйесін реформалау тиімділігіне кедергі болатын бірқатар мәселелерді талқылағымыз келеді.