1. Экономикалық өсудің мәні

Экономикалық өсу деп экономикалық өмірдің қозғалысы, экономика элементтерінің даму үрдісі (өндіру көлемі, баға деңгейі, жұмыссыздық деңгейі және т.б.) түсініледі.

Экономиканың сандық және сапалық өзгерістері, өсу мен құлдырауы – экономиканың дамуын құрастырушылар. Құлдырау экономика дамуының кері серпінінде көрінеді. Экономикалық өсу тұрғындардың, өмір сүру деңгейін көтеруді қамтамасыз ету үшін

қажет. Экономикалық өсу деп-экономикалық өмірдің қозғалысы, экономика элементтерінің даму үрдісі;экономикалық өмірдің қозғалысы, жұмыстың даму үрдісі; экономикалық өмірдің дамуы, экономика элементтерінің қозғалысы; экономикада баға деңгейінің өсуі, жұмыссыздық көбеюі; экономика элементтерінің даму үрдісі

Экономикалық өсудің тұрақтылығы – экономикалық саясаттың

ең бір басты мақсаты.

Ұлттық экономиканың өсуін мөлшерлеу үшін келесі көрсеткіштерді пайдаланады: жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) және жалпы ұлттық өнім (ЖҰӨ).

ЖҰӨ - елде жыл ішінде шығарылған барлық дайын өнімдер мен қызметтердің жалпы рыноктың құны. Экономика дамуының кері серпіні көрінеді.:құлдырау ;өсу;даму;жетілу; енгізу ;

Экономикалық өсу не үшін қажет:-тұрғындардың, өмір сүру деңгейін көтеруді қамтамасыз ету үшін қажет.;ақша қаражаттарын бөлу;тұрғындарға көмек көрсету ; мемлекеттің сырқы саясатын жақсартуға; елдің ішкі саясатын жақсартуға

2-сурақ. Экономикалық ғылымда экономикалық өсудің үш негізгі факторларының тұрпаттары бөліп көрсетіледі ұсыныс фак­торы және сұраныс факторы, бөлу факторы. Экономикалық саясаттың ең бір басты мақсаты: Экономикалық өсудің тұрақтылығы;;Экономикалық өсудің тұрақсыздығы; экономикалық даму; экономикаға қарсы саясат; экономикалық тұрақсыздық;

Ұсыныс факторы деп өндіріс көлемінің өсуін жүзеге асыру мүмкіндігінің жағдайы түсініледі. Олардың құрамына енетіндер:

а) табиғи ресурстардың саны мен сапасы;

ә) еңбек ресурстарының саны мен сапасы;

б) негізгі капиталдың көлемі мен сапасы;

в) пайдаланылатын технологиялар;

ғ) ғылыми жұмыстар.

Мемлекеттік кәсіпорындардың өнімдеріне бағаны қосатын, бағаның екінші индексі.ЖІӨ -нің дефляторы;ЖҰӨ;ҰТ;ЖІӨ; ҚТ

Ұсыныс факторы экономикалық өсу үшін, әлеуетті мүмкіндіктерді көрсетеді. Шынайы экономикалық өсу өсіп келе жатқан ресурстар көлемін нақты пайдаланумен байланысты, яғни соларға сұранысты қамтамасыз етудің қажеттігі. Экономикалық ғылымда экономикалық өсудің негізгі факторларының тұрпаттары бөліп көрсетіледі:-3; 2; 5; 4;1

Экономикалық өсу факторларының екінші турпаты сұраныс факторы болып табылады:

а) қоғамдағы жиынтықты табыс пен шығындардың деңгейі;

ә) табыстар мен шығындардың құрылымы;

б) қоғамдағы еркін капиталдың болуы;

в) кредиттік қатынастар жүйесінің дамуы;

ғ) тутынушылардың кредит алуының мумкіндігі. Факторлардың үшінші турпаты – бөлу факторы.

Қай факторда өндіріс көлемінің өсуін жүзеге асыру мүмкіндігінің жағдайы түсініледі.:ұсыныс факторы;сұраныс факторы;бөлу факторы ; қайта бөлу факторы ; жетілу факторы

Экономикалық өсу факторларының екінші турпаты қандай фактор болып табылады:сұраныс факторы; бөлу факторы; ұсыныс факторы; жинау факторы; өсу факторы

Мәселе, тиімді бөлу жолға қойылған жағдайда ғана, қолда бар ресурстардың үдемелі саны өнім көлемінің өсуіне жол ашады.

Бөлу факторына темендегілерді жатқызуға болады:

а) өндіріс факторлары мен өндіріс ресурстарын оңтайлы орналастыру;

ә) қоғамдағы табыстарды бөлу сипаты;

б) елдің экономикалық құрылымының өзгерістері;

в) елдегі баға серпіні;

ғ) экономикадағы инфляциялық беталыстар.

Бөлу факторының маңызды элементтері өндіріс ауқымының бірі болып табылады. Экономикадағы инфляциялық беталыстар қай факторға жатады? бөлу факторы; қайта бөлу ; құлдырау ;даму ; жетілу

Бөлу факторының маңызды элементтерінің бірі болып табылады. өндіріс ауқымы; өндіріс сферасы; даму ауқымы ; даму сферасы; өндіру көлемі

Экономикалық дамудың турпаттары

Экстенсивті. Өндіріс факторын молайту-яғни, өндірістің бұрынғы техникалық негіздерін сақтау кезіндегі қолданатын ресурстардың сандық көбеюі (жұмыспен қамтамасыз етудің санын көбейту, негізгі өндіріс қорларының сапасын сақтау кезіндегі инвестиция көлемінің өсуі және т. б.). Елдің экономикасына жыл бойына немесе одан көбірек мерзімде өзінің экономикалық мүддесіне байланысты, оның ұлты мен азаматтығына тәуелсіз, экономикалық бірлік (кәсіпорын немесе үй шаруашылығы) болып табылады.: Экономикалық резидент;

Интенсивті. Өндіріс үдерісінде өндірістің көбірек жетілген факторларын пайдалану, сондай-ақ өндіріс әлеуетін пайдалануды жақсарту (ҒТП), шеберлікті көтеру, өндірістің ұйымдастырылуын жақсарту, экономиканы құрылымдық қайта құру) Өндіріс үдерісінде өндірістің көбірек жетілген факторларын пайдалану қалай аталады?интенсивті; экстенсивті; аралас;жобалас;ұқсас

3-сұрақ. Елдің экономикалық өсуін сипаттайтын негізгі көрсеткіштерді қарастырамыз. Бұрын атап өткендей, ондай көрсеткіштер – ЖІӨ, ЖҰӨ, ҰТ, сондай-ақ осы көрсеткштер елдің тұрғындарының санына да қатысты болып табылады.

Жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) – белгілі бір кезең уақытында оның экономикалық аумағында елдің экономикалық резидентімен шығарылған, соңғы тауарлар мен қызметтердің сомалық рыноктық құны. 1Ұлттық табыс-... сол елдің экономикалық резидентінің жиынтықты табысын көрсетеді.;ЖІӨ мен өтелім айырмашылығының арасындағы айырмашылық ретінде есеп айырысады.; іс жүзіндегі бағада (ағымдағы жылда) есеп айы­рысады.; бұл бағаның өзгерісті есебіндегі көлемі, яғни салыстырмалы бағадағы (базистік) ЖІӨ.;ЖҰӨ тең ҚТ;

2Табиғи ресурстардың саны мен сапасы қай факторға жатады?-ұсыныс; бөлу; кайта бөлу ; сұраныс; аралас

Экономикалық ғылымда «экономикалық резидент» түсінігінің ерекше мәні бар. Экономикалық резидент, сол елдің экономикасына жыл бойына немесе одан көбірек мерзімде өзінің экономикалық мүддесіне байланысты, оның ұлты мен азаматтығына тәуелсіз, экономикалық бірлік (кәсіпорын немесе үй шаруашылығы) болып табылады. 1Ғылыми жұмыстар қай факторға жатады?- ұсыныс ; сұраны; аралас ; кайта бөлу; бөлу;

2Экономикалық өмірдің қозғалысы, экономика элементтерінің даму үрдісі қалай аталады?- Экономикалық өсу; экономикалық даму ;экономикалық қозғалыс; экономикалық реттеу ;экономикалық резидент

Сөйтіп, ЖІӨ ні есептегенде, материалдық өндіріс пен қызмет көрсету аясындағы кәсіпорындардың өнімдерінің жиынтық кұны есептеледі (олардың ұлттық ерекшелігінен тәуелсіз), сондай-ақ сол елдің экономикалық аумағында орналасқан, үй щаруашылығының табыстары, сонымен бірге олардың мүддесі, оны қабылдаған елдің экономикасымен ұзак кезең уакыты ішінде байланысты болуы тиісті (жылдан кем емес). 1Құлдырау-… экономика дамуының кері серпінінде көрінеді; экономиканың дамуы; экономиканың өсу; экономиканың құлауы;экономиканың жетілуі

2Экономикалық өсудің тұрақтылығы: экономикалық саясаттың ең бір басты мақсаты.;экономикалық саясат; экономикалық жетілу; экономикалық кему;экономикалық саясаттың екінші мақсаты

Жалпы ұлттық өнім (ЖҰӨ) - өзінің қызметін жүзеге асыратын, аумақта тәуелділіктен тыс, ұлттық экономикалық бірлікпен шығарылған, барлық соңғы тауар мен қызметтердің рыноктық құнының сомасы.ЖҰӨ мөлшерлеу үшін ЖІӨ көрсеткіштері бір жағынан, сол елдің шетелден кәсіпорынмен және жеке тұлғамен алынған пайдалары мен табыстары арасындағы айырмашылықты, екінші жағынан, сол елде шетел кәсіпорнымен және шетел жеке тұлғасымен алынған пайдалар мен табысты қосады. 1Еңбек ресурстарының саны мен сапасы қай факторға жатады?: ұсыныс; табыстылық ; инфляция; табиғи; жанама

2Елдің экономикалық өсуін сипаттайтын негізгі көрсеткіштерді қалай аталады? ЖІӨ, ЖҰӨ, ҰТ,;; ЖҰӨ; ҚТ; ЖІӨ; ҰТ

3Сұраныс факторы: Экономикалық өсу факторының екінші турпаты болып табылады:; экономикалық девиденттердің түрі; Факторлардың үшінші турпаты; өндіріс көлемінің өсуін жүзеге асыру мүмкіндігінің жағдайы түсініледі.; экономикалық құлдырау

ЖІӨ және ЖҰӨ-нің көрсеткіштері жалпы көрсеткіштер бо­лып табылатындықтан негізгі капиталдық (өтелем) тұтынуынан шегерусіз есептеледі.

Өтелім,, яғни негізгі капиталды тұтыну, оның физикалық және моральдық тозуы нәтижесінде, есептік кезең ішінде негізгі капиталдың құнының азаюын керсетеді.

Ішкі және ұлттық өнім теория жүзінде таза негізде, яғни негізгі капиталды тұтынуды шегерумен анықталады. Мұндай жағдайда, елдің, экономикалық дамуын сипаттайтын тағы да екі макроэкономикалық көрсеткіш - таза ішкі өнім (ТІӨ) және таза ұлттық өнім (ТҰӨ) пайда болады.1 Негізгі капиталдың көлемі мен сапасы қай факторға жатады? Ұсыныс; табиғи; сұраныс; аралас; бөлу

2Пайдаланылатын технологиялар қай факторға жатады:ұсыныс; жергілікті; арнайы; қосалқы; табиғи

3Елдің экономикалық резидентінің жиынтықты табысын көрсетеді:- Ұлттық табыс;ЖҰӨ;ЖІӨ; ҚТ; атаулы табыс

4Факторлардың үшінші тұрпаты қалай аталады? бөлу факторы;

Тұрақтылық;аралас; атаулы; табиғи

Ұлттық шоттар жүйесіне (ҰШЖ) сәйкес, ЖІӨ көрсеткіштерін пайдалану ұсынылатын елдердің экономикалық дамуын бағалау үшін БҰҰ мүшелері елдерінің статистикалық органы жұмыс істеуі тиіс.

Жалпы ішкі өнім үш негізгі әдіспен есептелуі мүмкін:

1. Өндірістік әдіспен - елде шығарылған, жалпы қосымша кұн сомасы ретінде.

2. Соңғы пайдалану әдісімен.

3. Бөлінген әдіспен - қоғамдағы бастапқы табыстар сомасы ретінде.

Жалпы ішкі өнім есеп айырысуы кезінде өндірістік әдіспен салалар немесе секторлар бойынша топтастырылған, барлық өндірістік –резиденттердің жалпы қосымша қуны жиынтықталады. 1Мемлекеттік экономикалық бағдарламалау? елдің әлеуметтік –экономикалық дамуын мемлекеттік реттеудің ең жоғары нысаны.;елдің әлеуметтік –экономикалық дамымауы.; мемлекеттік реттеудің ең төменгі нысаны.; әлеуметтік даму; экономикалық даму

2Жоспарлаудың ең көп тараған нысаны?:бағдарламалау; жолдау; жоспарлау; ақпараттық; қабылдау;

3Бағдарламалау?: Жоспарлаудың ең көп тараған нысаны;жоспарлаудың аз тараған түрі; стратегиялық жоспарлаудың маңызды құралы. ; директивтіктің белгілі бір дәрежесіне тән нақты құжат; елді ақпаратпен қамтамасыз ету;

Шығындар бойынша ЖЮ-нщ есеп айырысуы кезшде (соңғы пайдалану эдшмен) ЖЮ-ш пайдаланатын елдщ барлық экономикалық ағен - үй шаруашылығының, фирманың, мемлекеттщ, сондай-ақ сол елден тауарлар мен қызметтерді экспорттайтын, шетел экономикалық ағенттершщ шығындары жиынтыңталады.

Сөйтіп, біз төмендегідей формуланы аламыз:

ЖІӨ = С+G + I + NХ,

мұнда С - тауар мен қызметтерді сатып алуға үй шаруашылығының шығындарын қосатын (тұрғын үй сатып алу шығынынан басқа) жеке тұтыну шығыны;

G - аппаратты, әскерді, қоғамдық жұмыстарды қаржыландырудың мемлекеттік шығындары;

I – ғимараттың құрылысын, құрылыска, жабдықтарды сатып алуға, тауарлық-материалдық қорларды жасауға шығындарды, тұрғын үй сатып алуға үй шаруашылығының шығындарын қосатын жалпы жеке инвестициялар;

NХ - елден тауарлар мен қызметтер экспортының түрлілігін анықтайтын және елге әкелінетін импортты анықтайтын, шетелдегі тауар мен қызметтің таза экспорты.

Табыстар бойынша ЖІӨ -нің есеп айырысуы кезінде елдегі факторлық табыстардың барлық түрлері, сондай-ақ бизнеске жанама салық және өтелім аударымы жиынтықталады.

ЖІӨ құрамына қосылатындар:

- жалданған жұмысшылардың еңбекақысы;

- салық төлемін, жұмысшыларға және кредит берушілерге төленгеннен кейін, кәсіпорында қалатын таза пайда;

- жеке немесе отбасы меншігінің иелігінде қалатын, кәсіпорынның, табыстары және жалға жұмыс істемейтін, өз бетімен жұмыс істейтін, аралас табыстар;

- ренталық табыс;

- несиелік капиталға пайыз;

- өтелім аударымы;

- бизнеске жанама салық (қосымша құнға салық, сатуға салық, монополиялық қызметке салық, экспорттық-импорттық баж салығы).

Ұлттық табыс (ҰТ) сол елдің экономикалық резидентінің жиынтықты табысын көрсетеді. ЖІӨ мен өтелім айырмашылығының арасындағы айырмашылық ретінде есеп айырысады.

Келесі экономикалық өсудің бағалық маңызды көрсеткіші атаулық және нақты ЖІӨ болып табылады.

Атаулы ЖІӨ іс жүзіндегі бағада (ағымдағы жылда) есеп айы­рысады.

Нақты ЖІӨ - бұл бағаның өзгерісті есебіндегі көлемі, яғни салыстырмалы бағадағы (базистік) ЖІӨ.

Инфляцияның жоғары қарқыны жағдайындағы базистік кезең дегі баға өткен кезендегі баға болып табылады:

Нақты ЖІӨ = Атаулы ЖІӨ / тұтыну бағасының индексі

Немесе

Нақты ЖІӨ = Атаулы ЖІӨ / ЖІӨ дефляторы

Тұтыну бағасының индексі шығарылатын ЖІӨ-нің құрылымын сақтау кезіндегі, белгілі бір уакыт кезеңіндегі, жеке тұтынушымен сатып алынатын өнімге бағаның өзгерістерін көрсетеді.

ЖІӨ -нің дефляторы — үй шаруашылығы өнімдеріне ғана емес, мемлекеттік кәсшорындардың өнімдеріне бағаны қосатын, бағаның екінші индексі

Негізгі әдебиет

1.Каренов Р.С. Государственное регулирование экономики. Алматы: Ғылым, 1999-254с.

2.Бабашкина А.М. Государственное регулирование национальной экономики. - М.: Финансы и статистика. 2004.

3.Бибатырова И.А. Государственное регулирование национальной экономики: Учебное пособие. – Алматы : Қазақ университеті. 2004.

4.Мамыров Н.К., Ихданов Ж.О. Государственное регулирование экономики в условиях Казахстана. – Алматы: Экономика . 1998

5.Ходрв Л.Г. Госдарственное регулирование национальной экономики: Учебник. – М: Экономисть. 2005.

6.М.Б.Төреғожина Экономиканы мемлекеттік реттеу – Алматы: Экономика. 2008.

Қосымша әдебиет

1.Государственное регулирование рыночной экономики: Учебник для вузов/ Под общ. ред. Кушлина В.И., Волгина Н.А.; редкол.: Владимирова А.А. и др.-М.: ОАО «НПО «Экономика»», 2000.-735 с.

2.Государственное регулирование рыночной экономики: Учеб.пособие.-М: Дело, 2001 .-280 с. - (Сер. «Наука управления»).

3. Орешин В.П. Государственное регулирование национальной экономики: Учеб. пособие. -М.: Юристь, 1999. - 272 с.

4.Мищенко В. В. Государственное регулирование экономики: Учеб. пособие. - М.: ИНФРА - М, 2002.- 408 с.

5.Исингарин Н. Казахстан и Содружество: проблемы экономической интеграции. Учебное пособие. - Алматы: ОФ «БИС». - 2000, с. 170-172, 175.

6.Конституция Республики Казахстан от 30 августа 1995г.

7.Закон РК. О защите и поддержке частного предпринимательства. Ш 1543-ХИот4 июня 1992г.

8.Закон РК от 2 июля 1998 г. N 267-1 «О борьбе с коррупцией» (с изменениями, внесенными в соответствии с Законами РК от 23.07.1999 т. N 454-1; от 28.04.2000 г. N 46-И).

6 -Тақырып. Экономиканы мемлекеттік реттеу қызметінің басты сатысы әлеуметтік- экономикалық болжау мен жоспарлау

6.1. Мемлекеттік экономикалық бағдарламалау. Экономиканы мемллекеттік реттеудің әдістері мен нысаны

6.2. Болжамдау және индикативтік жоспарлау.

6.3. Мемлекеттік реттеудің теориясы мен тәжірибесі және шет елдердегі индикативтік жоспарлау