5. Сұраныс пен ұсыныс заңдары және олардың өзара әрекеті. Нарықтық тепе – теңдік.

Сұраныс дегеніміз- адамдардың тауар сатып алуға талабы мен қабілеттілігі. Баға мен бағадан тыс факторлар сұранысқа ықпалын тигізеді. Сұраныс заңы- сұраныс көлемінің бағаға кері тәуелділігі деп білеміз: тауардың бағасы неғұрлым төмен болса, тауар сұранысы соғұрлым жоғарылайды. Ұсыныс дегеніміз- сатушылардың рынокқа тауарларды сату үшін ұсынудағы талабы мен қабілеттілігі. Ұсынысқа баға және бағадан тыс факторлар әсер етеді. Ұсыныс заңы- ұсыныс шамасының баға деңгейіне тікелей тәуелділігі: баға жоғарылаған сайын, рыноктағы ұсыныс шамасы ұлғаяды.Сұраныс пен ұсыныстың өзара әрекеттестігі баға механизмі мен бәсеке негізінде іске асырылады. Бұл сұраныс пен ұсынысты теңестіріп, тепе-тең бағаның құрылуына әкеліп соғады. Егер нарықтық баға тепе-теңдік бағадан артық болса, артық ұсыныс пайда болады, немесе ұсыныс шамасы тауар сұранысынан асып кетеді. Егер нарықтық баға тепе-тең бағадан төмен бекітілетін болса, қанағаттанарлықсыз сұраныс пайда болады, бұл жағдайда сұраныс шамасы ұсыныс шамасынан басым болады.Сұраныс мөлшері мен ұсыныс қөлемі бір- біріне дәл келеді. Егер ұсыныс сұраныстан асып кетсе, онда тауарды сатып алу азаяды, сондықтан сатушылар тауарларының бағасын түсіруге мәжбүр болады. Ал егер сұраныс ұсыныстан көп болса, онда тауар бағасы өседі.

5. Таза бәсекелі нарық үлгісі және оның мазмұны.

Таза бәсеке- кезкелген ұқсас тауарларды сатушылар мен сатып алушылардың көптеген құрамынан турады. Бірде- бір сатып алушы мен сатушы жеке дара сұранымды, рынокқа тауардың түсуін немесе оның бағасын бақылай алмайды. Сатушы бағаны нарықтық бағадан жоғары қоюға дәрмені жетпейді, себебі сатып алушы өзіне қажетті мөлшерде тауарды рыноктық бағамен еркін ала алады. Әрбір сатушы бір ғана тауар өнімін сатады.

5. Таза монополиялы нарық үлгісі. Табиғи монополия.

Таза монополия рынокта ешқандайсыз бәсекелестерсіз бір ғана сатушы болған кезде пайда болады. Оның ерекшелігі, сатушы өз бағасын өте кең шектіктк ауыстыра алады, ал максималды жоғары баға тек төлем қабілеттік сұраныспен шектеледі. Кейбір жағдайда рынокта тек бір ғана сатып алушы болады. Ол монопсония деп аталады. Монополиялық бәсеке кезінде рынокта сатушылар мен сатып алушылардың саны бірнешеу болады. Бірақ жаңа құбылыс пайда болады - өнімнің дифференциясы, яғни өнімнің даярлығы оны басқа бәсекелестің ұқсас тауарларынан айырып тұратын қасиетінің болуы. Ондай қасиеттер: өнімнің жоғары сапасы, әдемі орамы, сатудағы жақсы шарттар, дүкеннің жағымды орынға орналасуы, жоғары деңгейдегі сервис және т.б. болып табылады.

5. Тауар шаруашылығының мәні, пайда болу шарттары және типтері.

Тауарлы деп өнімдер сату үшін өндіріліп, ал өндіршілер мне тұтынушылар арасындағы байланыс рыноктың көмегімен жүзеге асырылатын шарушылық аталады. Тарихи тағлымның көрсеткендей , тауар өндірісінің пайда болуы төмендегідей үш жағдайда жүзеге асады. 1) ең ірі қоғамдық еңбек бөлісінің болуы 2)алғашқы тұрмыстық қауымдастық қойнауында жеке меншіктің пайда болуы 3)тауар өндірушілердің экономикалық оқшаулануы. Тауар өндірісінің екі түрі бар: жай және каиталистік . Олар бір типті , себебі олардың негізінде өндіріс құрал жабдығына деген жеке меншік жатады және ол екеуіде өнімді сату үшін өндіреді. Соған қарамастан өз олардың арасында принситі айырмашылық бар. Жай тауар өндірісінде өнім тауар өндірушінің өзіндік еңбегімен жасалады. Мұнда жұмыс күшін талдау жоқ. Капиталистік тауар өндірісінде өнімді өндіріс құрал-жабдығы жоқ жалдамалы жұмысшы жасайды .Қазақстанда тауар өндірушілердің экономикалық оқшаулануы рынокқа көшу кезінде еркін кәсіпкерлер тобының қалыптасуын қарастырады. Әр рынок үлгісіне тауарлы өндірістің ерекме моделі сәйкес келеді. 1)Дамыған рыноктың тауар өндірісі өндіріс құралдарына жеке меншік болуына, тауар өндірушілердің өз еңбектеріне негізделген. 2)Еркін рыноктың тауар өндірісі түбегейлі жаңа белгіге ие болды, ол ортақ сипат алды,яғни ол келесі құбылыстарды білдіреді. 3)Реттелетін рыноктың тауар өндірісі экономикада мемлекеттік және жек сектордың болуымен сипатталынады. 4)Деформацияланған рыноктың тауар өндірісі әміршіл-әкімшіл экономикаға тән және дамыған қоғамдық еңбек бөлісін, дамыған машиналы өндірісті, ұлттық экономиканы ұдайы реттеуді, еркін нарықтық қатынастарды басып тастауды білдіреді.