1. Ақша – несие саясаты. Ақша – несие саясатының құралдары.

Қазақстан Ұлттық банкі мемлекеттік ақша-несие саясатын анықтайтын және жүзеге асыратын орган болып табылады. Қазақстан Ұлттық банкі ақша-несие саясатының басты мақсаты: ұлттық валютаның тұрақтылығын, яғни оның төлемқабілеттілігі мен басқа шетел валюталарына қатысты тұрақтылығын қамтамасыз етуді көздейді.Ақша несие бұл айналыстағы ақша несие жиынын, несие көлемін , сыйақы мөлшерлемесін өзгертуге, жалпы банк жүйесінің қызметін реттеуге бағытталған шаралар жиынтығы.Мемлекет нақты салалық және аймақтық мәселелерді шешу үшін арнайы мемлекеттік бағдарлама негізінде мақсаттық жеңіл несиелер береді. Ол арнайы бюджеттен тыс даму қорын құруы мүмкін. Несиені реттеудің төмендегідей түрлері жиі қолданылады:а) экономикалық банктің есептеу ставкасын өзгеруі;б) «ашық нарықтағы опреация»

2. Ақшаның мәні және қызметтері. Ақша массасы.

Ақша ұсыныс: ақша мультипликаторы көмегімен есептелінеді. Ақша мультипликаторы –бұл артықрезервтің бөлігі, оны айналымдағы ақша массасның және мерзімсіз салымдардың сомасыныңкөбеюі үшінжаңа зайымдар ұсыну жолымен коммерциялық банктер жүйесі қолдана алды. Ақша мультипликаторы, ақша базасының өзгеру жағдайына ақша массасы көлемнің неше рет өзгеретіндігін көрсетеді. Ақша мультипликаторы ақша ұсынысы және ақша массасын реттеудегі болжам үшін қолдалынады . Бұл процесте басты рольде –Орталық банк ойнайды. Нарықтағы ақша массасы және тауар мен қызмет көрсету массасының қатынасы ақшаны сатып алу қабілеттілігін анықтайды.Ақша нарығыныңекінші компаненті- сұраныс.Ақшаға сұранысты талдау кезіндегі әр түрлі теориалық тәсілдер кездеседі. Басынан, монетарлық тәсілді қарастырайық .Монетаризм (ағылшынша money- ақша )-экономикалық консепция, айналымдағы ақшаны қарастырады.Монетаризм 20 ғ. 50-ші жылдарындаболды, ал терминнің өзі К.Бруннердің «Ақшаның монетарлық саясаттағы ролі» деген еңбегінде алғаш рет найда болды.Осы бағыттың туынды бастаушысы –Гервинг Фишер.Монитаризмнің кең ауқымды таратылуы 70 жылдары қамтиды. Батыста қазіргі заманның монитаризм лтдері-М.Фридмэн ,ал Қазақстанда – О. Жандосов саясатта қолданды.Қысқаша айтқанда, монитаризм екі түрлі тезиске саяды. 1.Ақша экономикада басты ролді ойнайды.2.Орталық банк ақша ұсынысына, яғыни айналымдағы ақша санына әсер ете алады.Ақша массасы – қолма-қол және аударым ақша нысанындағы щаруащылықта бар барлық ақша құралының жиынтығы , ол сонымен қатар , қор жинау , төлем және айналым құралының қызметін атқарады.Басқа да рынок секілді , ақша рыногында да, ақшаға сұраныс пен ұсыныс болады.

3. Бағалы қағаздар нарығы: мазмұны, құрылымы, экономикадағы ролі.

Бағалы қағаз-капиталдың бір түріне иемдену құқығы куәландыратын және өзінің иесіне табыс әкелетін құжат.Оларды мем. Те,корпорациялар да шығара алады.Оларды жанған капитал дейді,оның нақтыдан айырмашылығы өндіріске салынады және қызмет жасайды.б.қ.-ды 2-ге бөледі:меншік куәлігі,займ куәлігі.Бір.топқа:акциялар,опционды куәліктер,қаржылық ордерлер,құқық т.б.жатады.Осы топтың ішіндегі белгілі б.қ.-акциялар.Акция-АҚ-ң капиталына салынған белгілі ақша сомасын куәландыратын және өзінің иемденушісіне табыс әкелетін б.қағаз.Акциялар атаулы және ұсынылған,жай және айрықша,дауыссыз,бір дауысты және көп дауысты болып бөлінеді.Атаулы акция-белгілі иемденуші атына жазылып,АҚ-ң есепке алу кітабына тіркеледі.Ұсынылатын акция-б.қ.рыногында оңай сатылып,оңай сатып алынады.Жай акция-акционерлер жиналысында дауыс беру құқығын береді,ал одан түсетін табыс көлемі АҚ-ңбір жылғы қызмет нәтижесіне байланысты және ешнәрсемен кепілденбейді.Айрықша акцияның артықшылығы-АҚ-ң қызмет нәтижесіне қарамастан табыстың бөлу кепілі болады.Бірақ осы акцияның иемденушілері АҚ-ң табыс көбеюне көңіл бөлмейді.Дауыссыз,бір даусты және көпдауысты ак-р арасында айырмашалық айқын.Бұл АҚ-ң мүшелерінің көп ақша құралдарын тартуға және компанияны бақылауын сақтап қалуға мүм.береді.Опционалдық куәлік-келіссөз туралы б.қ.,бұл белгілі бір уақытта көрсетілген бағамен нақты тауарды сату немесе сатып алу құқығын береді.Қаржылық -алдын ала тұрақтанған бағамен белгілі бір құжатпен сату-сатып алуды жүргізуді куәландыратын б.қ.Коносамент-жүкті тасымалдауда жеткізуші мен жүк иемденушінің қарым-қатынасын құрайтын құжат.Варрантөтауардыы қоймаға өткізгенде иесіне берілетін құжат.Екінші топқа вексельдер,банкноттарбчек,облигация,депозит және қор жинау.Облигацияөұтыс нысанында иесіне табыс әкелуге құқық беретін б.қ.Ұзақ және қысқа мерзімді болады.Депозитті және қор жинау сертификаты-бұл жедел банктік салымдардың әр түрлілігі.Деп-с-ң қор жинаудан айырмашылығы,клиентке кітапша емес, сертификат беріледі,ал сертификат банктің қарыз қолхатының рөлін атқарады.

4.Бәсеке әдістері. Адал емес бәсеке. Бәсеке дегеніміз, бір жағынан, іс-қимыл жасайтын салада ұнамды нәтижеге жету үшін жүріп отыратын экономикалық жарыс, шаруашылық жүргізудің қолайлы жағдайына ие болу үшін, пайданы мол алу үшін тауар өндірушілердің бір-бірімен күресі. Бәсекемен күресу әдістемелері:

Бәсеке түрлері: ішкі салалық-бір салалық кәсіпорындар арасындағы ең үлкен табыс үшін күрес;салааралық-түрлі салалық кәсіпорындар арасындағы капитал салудың ең пайдалы жағдайы үшін күрес. Бәсекенің формалары:1.     Кәміл бәсеке-еркін бәсеке нарығы.2.     Жетілдірілмеген бәсеке.Ол өзі 3 түрге бөлінеді:-         монополия-тауардың бағасына ықпал ететін, өндірістің көп бөлігін бақылайтын бір ғана сатушының билігі.-         олигополия-ірі фирмалар билейтін нарық.- монополистік бәсеке-біртекті емес, бірақ ұқсас тауар ұсынатын сатушылар саны көп нарық. Табиғи монополия- бұл екі немесе бұдан да көп фирмалардан гөрі, нарықты шығыныаз қандай да бір тауар, не қызметпен қамтамасыз ететін жалғыз ғана фирмадан пайда болған монополия.

 Жасанды монополия- сөз байласу немесе бәсекелесті басып тастау арқылы құрылған монополия.

 Кездейсоқ монополия- өз тұтынушылары үшін уақытша сұранысты ұсыныстан асырып түсіру нәтижесінде пай­да болады, бұл капиталдың (қаржының) тиімді жұмсалун қамтамасыз етеді.

 Монополиялардың пайда болуының негізгі себептері — өндіріс пен капиталдың шоғырлануы.

    Монополияға қарсы заңдылықтар-бұл бәсекелестікті дамытуға, монополияны шектеуге және тыйым салуға бағытталған заңдар мен үкіметтік актілер кешені.

Казақстан Республикасының монополияға қарсы заңы мынадай нормативті-құқықтық актілерге негізделген: ҚР «Табиғи монополиялар туралы», «Адал емес бәсекелестік туралы», «Бәсеке және монополия қызметін шектеу туралы» заңдары.

   Адал емес бәсекенің келесі түрлері бар:

1.   Фирмалық атауды, тауар белгісін заңсыз пайдалану.

2.   Бәсекелестің бәсекеші тауарының сыртқы рәсімдеуін тікелей ұдайы өндіріс жолымен көшіру.

3.   Сатушының сатудың қосымша шарттарын зорлап еңгізу;

4.   Басқа бәсекелестің қызметін әдепсіз түрде салыстыратын жарнаманы тарату.

5.   Тауардың нағыз қасиеттері мен сапасы туралы мәліметтерді жарнамада әдейі бұрмалау немесе жасыру.

6.   Бәсекелестікті болдырмауға әкелетін нарықты қатынас субъектілерінің деңгейлес қосылуы т.б.