38. Е.Пугачев бастаған көтеріліске кіші жүз қазақтарының қатысуын және оның себептерін көрсетіңіз.

ХҮІІІ ғасырдың 30-шы жылдары Кіші жүзді өзіне тәуелді еткен соң патшалық Ресей біртіндеп қазақ даласындағы отарлау саясатын тереңдете бастады. Оның барысында елдің шаруашылығы күйзеліске ұшырап, саяси жағдайлар шиеленісе түсті. Мұның барлығы Қазақстанның әр өңірінде халықтың наразылығын тудырып, көтеріліске шығуға итермеледі. Ал, Кіші жүз өңірінде қалыптасқан жағдайлар қазақтардың Е. Пугачев бастаған көтеріліске қатысуына себеп болды. Өзін “ІІІ Петрмін” деп жариялап лақап ат жамылған Е. Пугачев пен оның төңірегіндегілер қазақ даласында болып жатқан мәселелерден біршама хабардар еді және олар қазақтардың көтерілісті қолдайтынын түсінген болатын. Сондықтан, ол жағдайларды өз мүддесіне пайдалануға тырысып, 1773 жылдың 6 кыркүйегінде қазақтарға “қамқор” болатынын білдіріп манифест жазып, 200 адамнан тұратын қазақ жасақтарын жіберуді сұрайды. Пугачевтың жазған мұндай үндеулері қазақтар арасынан біршама қолдау тапты.

Осыдан кейін, кыркүйектің 20-сына қарай Нұралы хан 1000-ға жуық қазақ жасағымен Жайық қалашығының жанына келеді, бірақ, Пугачевқа көмек көрсетуден тартынып, көп ұзамай кері қайтып кетеді. Пугачев 1773 жылдың 20 қыркүйегінде қазақтарға арнап тағы да манифест жазады. Одан соң, Пугачев Жайық қалашығына шабуыл жасап оны ала алмайды да, онда аз ғана отрядын қалдырып негізгі күшін алып Орынборға қарай кетеді. Жол бойында Чернореченск, Татищев бекіністерін басып алады.

Қазақ жасақтары Жайық қалашығына, Озерная, Сахарная, Кожехаров, Красногор дистанциялық бекіністеріне шабуылдар жасайды. 1773 жылдың 5 қазанында Пугачевтың көтерілісшілері Орынборды қоршауға алған тұста Досалы сұлтан бастаған қазақ жасақтары Пугачевтың өтініші бойынша Орынборды қоршауға алуға қатысады. Досалы сұлтанның үш баласы Пугачевты қолдап көтеріліске қатысқан болатын. Орынборды қоршау 5 айға созылып, оның барысында 2000-дай қазақ жасағы қолдау көрсетті.

1774 жылдың тамыз айында старшын Дайыр сұлтан бастаған 50 қазақ жасағы Пресногорьков бекінісін шабуылдады. Құлсары батыр бастаған қазақтар редутке шабуыл жасап, оған старшындар Алғабай, Итек және Дәуітбай тархан қатысты.

Пугачев көтерілісіне қазақтардан басқа башқұрттар, қалмақтар, т.б., қатысқан еді. Бұл көтерілісті басуға патша әкімшілігі жақсы қаруланған жазалаушы әскерді көп жіберді. Жазалаушы әскер Қазан маңында көтерілісшілерді басып-жаншыған соң, Пугачев бастаған көтеріліс жеңіліс тапты. 1775 жылдың көктемінде жазалаушы әскер көтеріліске қолдау көрсеткен қазақ ауылдарына шапқаншылықтар жасады. Бұған шыдамаған қазақтар далаға ішкерілей көшіп кетіп, бас сауғалайды.

Мақсаты: Отарлық езгіге қарсылық, жер мәселесі. 3 кезеңге бөлінді, Пугачев үндеулері кең тарап, стихиялық бағытта тартылуы (1773 қырк. – 1774 наурыз); Кең жайылуы (1774 наурыз-күз); саябырлап басылуы (1775қырк. - 1776 ақпан). 1773ж 20-қыркүйек – Пугачев Нұралыға үндеу жолдап: жер мен суды қазақтарға қайтаруға уәде беріп, қазақтарды өзіне тартпақшы болады. Бірақ Жайық бекінісін алудағы сәтсіздік үшін Нұралы (2 бағытты ұстанды: көтерілісті пайдаланып, жер тапшылығын жою; көтеріліс өршуінен қорқып, қазақтарды тәуелділікте ұстап, жеңілсе патша алдында жауап беру.) көмек беруге асықпады. Орынбор қоршауындағы сәтсіздік Троицкке шегінуге мәжбүрледі. Орта жүзде Дәуітбай би қолдау көрсететінін мәлімдеді. 1774ж қарауыл, қыпшақ, керей т.б. рулар Пресногорск, Петропавл, Верхнеозерный бекіністеріне шабуыдады. Сібірде патша әскері көбейтілді. 1775ж Пугачев Көтерілісі әлсіреді. Суворов көтеріліс ошақтарын талқандады.

Маңызы: орыс, қазақ шаруаларын біріктірді; Сырым көтерілісін тездетті.

Нәтижесі: 1775 7 қараша-қыста Еділ, Каспий, Ертіс пен Жайықтың оң жағалауын, Ембі, Сағыз өзендері бойындағы жайылымдарды пайдалануға рұқсат берді.