71. Творчасць а.Разанава як з’ява беларускага мадэрнізму.

На творчасць А. Разанава адгукаюцца даследчыкі л-ры не толькі з Беларусі, але і з іншых краін свету ( Балгарыі, Літвы, Германіі і інш.), што сведчыць, па-першае, пра самакаштоўнасць ягонай паэзіі, а па-другое – яе арганічную прысутнасць у еўрапейскім мастацкім кантэксце. Так ужо атрымалася, што ўсім – і аматарам паэтычнай творчасці, і даследчыкам літаратуры (В.Бечык,В.Вітка,А.Вярцінскі, Ул.Калеснік,Г.Кісліцына, Ул.Конан, Е.Лявонава і інш.), і проста чытачам – разанаўская паэзія здаецца з’явай іншага парадку, нязвыклага для беларускай літаратуры. Эпітэты, якія характэрызуюць ягонаю творчасць, -- “экспераментальны”, “наватарскі”,”новы”, “самабытны”, “арыгінальны”.

Радыкальнае пераасэнсаванне літ.традыцыі і напружаны творчы пошук новых шляхоў у мастацтве асабліва наглядна адбываліся ў творчасці А.Разанава на мяжы 70-80-х гадоў ХХ ст. Паэзія А. Разанава ўражвае сваёй неардынарнасцю, ускладненасцю форм, вобразнай асацыятыўнасцю, метафарычнасцю. Ён аўтар зборнікаў “Адраджэнне” (1970), «Назаўжды» (1974). “Ужо на пачатку свайго шляху А.Разанаў выявіўся даволі арганічна ў межах нарматыўнай паэтыкі як пільны назіральнік за рэчаіснасцю, майстар метафары, з адметным паэтычным слоўнікам і нечаканымі распрацоўкамі традыцыйных тэм.” А.Івашчанка.

«Каардынаты быцця», «Шлях-360», «Вастрыё стралы», «У горадзе валадарыць Рагвалод», «Паляванне ў райскай даліне». У творах паэта, якія патрабуюць не аднаго прачытання, філасофская змястоўнасць, ускладненасць думкі, шматлікія сэнсы, нюансы і алюзіі.

Паэзія А. Разанава вылучаецца гукавымі асацыяцыямі, разбурэннем многіх традыцыйных форм і канонаў, дзёрзкай эксперыментальнасцю, сінтэзам вершаў і прозы авангардысцкага кірунку. Ён увёў у беларускую літаратуру версэты, квантэмы, вершаказы, пункціры.

Пункціры - першая і самая трывалая паэтычная эксперым.форма. Яны складаюцца з 3—6 радкоў. Па прызнанні самога аўтара, гэта «назіранне, думка, вобраз, тое, што заўважылася вакол сябе ў рэчаіснасці, што пастукала ў тваю душу, што блізка падступілася». Сам вершаваны вобраз — гэта пункцір, маленькая кропка неабсяжнага жыцця

Вылучаюцца тэматычнай шматпланавасцю і разнастайнасцю ў прыёмах стварэння тэксту. Ёсць рыфмаваныя і празаізаваныя. У пазнейшых назіраецца цяга да рэфлексіі, парадоксаў, нечаканых філасофскіх высноў.Часта выкарыстоўвае адухаўленне, рытарычнае пытанне.Месца дзеяння ў пункцірах звычайна адцягненна-абстрактнае, не мае прасторавых межаў, хаця гаворка ідзе пра беларускую рэчаіснасць. Але ёсць кніга “Гановерскія пункціры”( 2000).

Квантэмы (утворана ад квант — элемент энергіі) - вершы-медытацыі, у аснове якіх «імпульс, квант паэтычнай энергіі». Тут і словы-вобразы, і інтанацыя рытму, і колер рытму. У квантэмах няма звязанасці, прычынна-выніковай сувязі. Паміж сказамі часта адсутнічаюць знакі прыпынку, страчаны межы паміж лагічна завершанымі кавалкамі тэксту. Ствараецца ўражанне, што словы раскіданы, разбураны, існуюць паасобку.

Найбольш выяўлены медытатыўны пачатак, змястоўная насычанасць, кандэнсацыя думкі ў зб.”Вастрыё стралы”.

Версэты (утворана хутчэй за«ўсё ад слова версія) - вершы баладнага складу, блізкія па афарыстычных роздумах да прытчаў. У іх асабістае «я» паэта як бы праламляецца праз «каардынаты быцця і асобы». Аўтар аддае перавагу быційнаму, сутнаснаму. Сімволіка і ўмоўнасць у версэтах арганічна спалучаецца з канкрэтнымі рэаліямі, рытміка і рыфмоўка свабодная, раскаваная.

Вершаказы - творы, паэтычныя па змесце і празаічныя па форме. Гэта ўслухоўванне ў гукавы склад слова, адшукванне асацыяцый, праз якія вымалёўваюцца межы сэнсу. Гэта і гульня са словам, абыгрыванне яго гучання і паліфанічнасці, і сур'ёзнае пранікненне ў глыбіні мовы, зварот да гукасэнсу і моватворчасці. У вершаказах побач з голасам паэта чуецца голас дрэва, каменя, маланкі, бо кожны прадмет, кожная з'ява хоча агучыцца, расказаць пра сябе. Кожная літара і кожны гук для паэта вельмі значныя, бо з іх дапамогай ён спрабуе ўзнавіць працэс узаемадзеяння чалавека з прыродай. Спецыфічны спосаб рыфмоўкі ў вершаказах А. Разанаў называе дамінантай. «Гэта тое імя, тая назва, якія маюць рэч, прадмет, з'ява. I ўвесь вершаказ падпарадкоўваецца, слухаецца гэтага ключавога слова. Ці гэта збан, ці грыб, ці павуціна, ці гузік, ці дуга, ці дзіда»

Зборнік «Паляванне ў райскай даліне» (1995) заканчваецца раздзелам дасюль яшчэ не вядомага жанру — зномаў. Гэта назіранні-эсэ, у якіх прысутнічаюць, жывуць вобразы, інтанацыя, гукі, безумоўна, паэтычная філасофія. Думкі ў зномах не рассейваюцца, а згортваюцца амаль да афарызма.

Галоўны тон у паэзіі А. Разанава — гэта чуйнае, засяроджанае ўслухоўванне ў «невядомага рытму струмень, невядомай галактыкі хвалю». Творы незвычайнага чалавека і зямныя, і касмічныя адначасова. У іх мноства зямных, прызначаных для чалавека, парад, рэкамендацый, формул-афарызмаў. 3 твораў А. Разанава паўстае сённяшні чалавек, які пакутуе ад нявырашанага пытання: «Кім я ёсць?» Ён шукае сваё імя і, не задаволены пошукамі, усклікае: «Я сам сабе не ведаю імёнаў... Я той, хто неназваны...» Паэт вучыць бачыць нябачнае, чуць нячутнае, заўважаць не толькі зямлю пад нагамі, але і далеч неба, кідаць погляд у іншыя вымярэнні, адчуваць усеабдымнасць, узаемную спалучанасць усяго існага.

Напрыканцы мінулага года выйшлі з друку дзве кнігі паэта – “Кніга ўзнаўленняў” і “Лясная дарога” . Паэтычныя формы А.Разанава спрыяюць упісанню бел.паэзіі ў шырокі еўрапейскі кантэкст.Разанаў здолей раскрыць і паказаць затоены патэнцыял беларускага паэтычнага слова, яго сугучнасць і генетычную блізкасць з іншымі мовам і культурам свету.

Апошнім часам творчасць А.Разанава даволі часта згадваюць у звязку з постмадэрнізмам. Прычым прыналежнасць паэта да гэтага напрамку лічыцца несумненнай.Аднак, можна пагадзіцца з даследчыкам Евай Лявонавай, што разанаўская паэзія сапраўды мае кропкі судакранання з постмадэрнізмам, але і пэным чынам адрозніваецца.

У паняційным апараце постмадэрністаў важнае месца займаюць катэгорыі тэксту і знака.Ад тэксту адштурхоўваецца мадэрніст, ён для яго – крыніца праблем, сюжэтаў, персанажаў, прасторавага і часавага атачэння.

Катэгорыі тэксту, знака, слова часта сустракаецца і ў Разанава – гэта рыса, якая можа пасунуць нашае асэнсаванне яго паэзіі ў бок постмадэрнізму. Між тым зместавае напаўненне гэтых катэгорый у Разанава часам адрознае ад постмадэрнісцкага. Для паэта непрымальны зварот да ўжо знанага і толькі да яго. У А.Разанава часта прадметам асэнсавання як і ў постмадэрністаў становяцца катэгорыі спадчыны, традыцыі, але мэты звароту ў паэта , і ў постмадэрнізме ў большасці выпадкаў розныя.

Яшчэ адна вызначальная якасць твораў А.Разанава – іх асобаснасць, што суправаджаецца метафізічнасцю, адчувальнай інтуітыўнасцю, своеасаблівай эксклюзіўнасцю. А ў постмадэрновых творах асобасны пачатак затушаваны.

Да постмадэрністаў А.Разанаў падобны гульнявым прынцыпам, але ў першых гульня суправаджаецца карнавалізацыяй, парадзіраваннем, пераіначваннем. А Разанаву ўласціва ніяк не гулліва-смехавая, а зусім іншая атмасфера: разважліва-філасофская, драматычная або трагічная. У Разанава ёсць свае міфалагемы, узятыя з розных крыніц: нацыянальна-гістарычных,фальклорных,з усходняй культуры і інш. Постмадэрністы не ствараюць сваіх міфалагем.

Больш доказным бачыцца сцвярджэнне, што паэзія Разанава выяўляе адметную мадэрнісцкую разнавіднасць. Па сцвярджэнні Г.Кісліцынай, “менавіта новая, іншая рэальнасць як аб’ект творчага даследавання з’яўляецца тым агульным пунктам, які яднае творы заходніх пісьменнікаў-мадэрністаў і паэзію А.Разанава.