51. Паэтычная творчасць Ул. Караткевіча. Адметнасць збоорнікаў “Матчына душа”, “Мая Іліяда”, “Быў. Ёсць. Буду.”

Паэтычнае майстэрства У.К. выяўляецца праз наступныя рысы:

- спалучэнне гісторыі, прасторава-часавых параметраў жыцця і культуры розных эпох і народаў;

- спалучэнне высокамастацкіх набыткаў роднай мовы з літаратурнай традыцыяй.

Першыя публікацыі – у 50-ыя гг. Гісторыя – крыніца натхнення і фон, на якім адбываецца дзеянне. У часопісе “Полымя” – упершыню менавіта гістарычныя творы. Але паэзія выключна разнастайная.

Першы зборнік паэта – “Матчына душа” (1958). Тэматычна разнастайны: тэма чалавечай свабоды, непарыўнай сувязі чалавека і грамадства, адданага служэння народу. Прыватнае арганічна ўпісваецца ў лёс нацыі.

Дамінанта – тэма радзімы, патрыятычныя матывы.

Балада “пра паўстанца Ваўкалака”. Спалучае рысы класічнага жанру балады з індывідуальна-аўтарскім абліччам. Мала падзейнасці. Герой-змагар, герой-адзіночка. Паўстанне разбіта. Ваўкалак. Апошняе жаданне – далучыцца да тых, хто яму найбольш дарагі. Не даходзіць да дома. Думкі, успаміны героя, перажыванні. Мастацкая адзнака – наяўнасць рэфрэна: “Лісце аб’еш алень”. Сам ён не дойдзе, а праз прасвет зможа ўбачыць родную хату. Трагічны сыход героя перададзены з дапамогай сінтаксісу (псіхалагічна дакладная карціна гібелі героя):

Лісце…

Аб’еш…

Алень!

Гэты верш вылучаецца лірычнасцю перажывання. Герой – асоба шматгранная: змагар, закаханы, патрыёт, высакародная паэтычная асоба.

Балады часта грунтуюцца на фальклорным матэрыяле (“Машэка”). Ёсць прысвечаныя рэальным гістарычным асобам – балада “Паўлюк Багрым”. Мастацкія адзнакі: верш, у якім гарманічна спалучаецца лірычны і эпічны пачатак. Асоба паэта выступае ў вершы як фігура трагічная і гераічная, і набывае адзнакі вобразу-сімвалу – свабоды. Перадаецца атмасфера часу, калі жыў герой. Аўтар згадвае дэталі біяграфіі, суправаджае іх сваім каментаром, які пераходзіць у палымяны маналог пра Беларусь, яе гістарычны шлях, яе герояў. У фінале гучыць заклік. Думкі лірычнага героя пераклікаюцца з думкамі персанажа, які сваім жыццём даў прыклад змагарнага лёсу.

Патрыятызм паэта выяўляецца не толькі ў гістарычных творах. Яго веданне нацыянальнай гісторыі, традыцый праяўляецца нават у вершах з выразна выяўленай гумарыстычнай падсветкай: “Заяц варыць піва” (глыбокае спасціжэнне духоўнага багацця народа; аўтар, лірычны герой – неад’емная частка гэтага народа).

Верш “Гісторыя з першым каханнем”. Лёгка-іранічная, насмешлівая гісторыя першага кахання. Герой рамантычны, наіўны, даверлівы. Вобраз кахання светлы. Магчыма, самаіронія. Магчыма, іронія аўтарскай ацэнкі першага кахання.

Другі зборнік – “Вячэрнія ветразі”. Уклаў на вышэйшых літаратурных курсах у Маскве. Вывучаў сусветнае мастацтва. Выяўляе ў вершах сваё разуменне культуры як сусветнай, так і нацыянальнай. Згадваюцца унікальныя помнікі сусветнага мастацтва, якімі захапіўся паэт. “Прарок Геранім Босх” (прадстаўнік фламандскай школы мастацтва 16 ст. , знакамітая карціна – “Страшны суд”. Сярод іншых фігур – фігура, падобная на сучасны танк.) Сапраўдны творца – прарок, прадказальнік. Яго творы звернты ў будучыню. Адзнака высокага мастацтва.

Трэці зборнік – “Мая Іліяда”. Адчуваецца ўзрослае майстэрства паэта: форма верша і жанр. Падзелены на цыклы: “Зямля журбы” (патрыятычная тэма), “Калі памірае каханне”, “Таўрыда” (рамантычныя цыклы).

Кампазіцыйна яднае верш-гімн, прызнанне ў любові – “Беларуская песня”. Гэта лірычны маналог паэта і героя-патрыёта. У ім дакладна спалучаецца гістарычная канкрэтыка з ярка выражанай лірычнай плынню. Выяўленню лірычнага пачуцця спрыяе багаты арсенал мастацкіх сродкаў: ацэначныя эпітэты (вішнёвыя хаты), параўнанні + паэтычны сінтаксіс, асабліва выразны ў фінале верша.

Цыкл “Калі памірае каханне”. Каханне асэнсоўваецца не як індывідуальнае, прыватнае, а як пачуццё, па знакавасці не меншае за патрыятызм. Аднайменны верш – філасофскае аўтарскае разуменне месца і знакавасці пачуцця.

Верш “Фантазія”ю постмадэрнісцкія адзнакі. Апаэтызавалі каханне, кахалі самі, але не знайшлося асобы, якая пакахае іх. Верш-роздум, у якім канкрэтнае, быційнае набывае маштабы агульначалавечыя.

Цыкл “Таўрыда”. Пасля паездкі на Крымскі паўвостраў. Гісторыя таўраў уразіла Караткевіча тым, што ўбачыў адзнакі, якія збліжаюць іх з беларусамі. Амаль вымерлае племя. Папярэджанне беларусам – не паўтарыць падобнага лёсу. Пейзажныя вершы, якія паэтызуюць усходнюю прыроду. Гісторыя таўраў: “Песня Махмета”, “Маўзалей Джаніке-Хану” (прысвечаны жанчыне, пачынальніцы вялікага роду; яе лёсам захапляецца У.К.).

Зборнік “Мая Іліяда” – зборнік, у якім паэт дэманструе актыўнасць, змаганне, парыў, якія і вызначаюць сутнасць чалавечага існавання. Паэт у вершах увесь у парыве, у дзеяннях, у пошуку. Выступае супраць руціннасці, абыдзенасці, за яркасць уяўленняў.

Апошні зборнік – “Быў. Ёсць. Буду”. Выдадзены пасмяротна. Паэтычны запавет У.К. па-філасофску абагульняе ўсё тое, што выказвалася ім у папярэдніх творах. Тэма любові да Радзімы, культура і духоўная спадчына розных народаў, нацыянальная культура, родная прырода, асоба чалавека. На ўсіх матывах ляжыць адбітак філасофскага бачання. Паэт-філосаф.

Вершы-прысвячэнні. “Афіцэру Лісаневічу”. Мы прывыклі бачыць герояў у змаганні, на вяршыні подзвігу. А калі чалавек здзяйсняе высакародны, някідкі ўчынак, ці будзе героем?. Будзе. Афіцэр, якому прапаноўвалі выклікаць Лермантава на дуэль. Але адмовіўся. Варты высокай ацэнкі.

Паэзія У.К. выяўляе адмысловую асобу лірычнага героя: інтэлектуал, духоўна багаты чалавек. Вылучаецца, магчыма, максімалізмам у сваіх учынках і ацэнках, але ён асоба, з якой суадносіцца нацыянальны характар, выяўлены паэтам ва ўсёй шматграннасці.