46. Эвалюцыя мастацкага мысленя Кузьмы Чорнага 20-30-х гадоў.

К.Ч. – адзін з таленавітых прадстаўнікоў той кагорты мал. Пісьменнікаў, што прыйшлі ў літ. на пач. 20-х гг. Творчы шлях яго кароткі і складаны: 20 г. працаваў ён на ніве маст. прозы.(с 1922г.). Ад пісьменніка-пачаткоўца ён вырас да празаіка еўрап. маштабу.

К.Ч.(Мікалай Карлавіч Раманоўскі) нарадз. на Случчыне. Нясвіжскі настаўн. Семінарыі, БДУ. Праз два гады вучобу пакінуў: хварэў на сухоты, сродкаў не было. Перш празаіч. спробы К.Ч. мала адрозніваюцца ад перагружаных ідэалаг. штампамі ап-яў яго мал. паплечнікаў М.Зарэц., М.Чарота,А.Бабарэкі і інш. Усе яны з’арыентаваны на пошук “новага”, “свядомага” героя(“На граніцы”, “На варце”, “На беразе”, “Новыя людзі”, “Быльнікавыя межы”), але герой гэты быў пазбаўлены канкр. зместу, індывідуалізацыі, жыццёвасці. Малады пісьменнік не мог не адчуць тупіковасці такога шляху, і ў ап-х, Н-д: “Маё дзела цялячае”, вяск. побыту, нораваў, каларытныя партрэты і пейзажы. У цэнтры гэт. твора – жывыя людзі, рэальн. канфлікты, не ўзвышаныя, не гераічныя, як у маладнякоўскай літ., а будзённыя, нават трошкі прыніжаныя. Так, К.Ч. высмейвае вёску, асцярожнага мужыка, які імкнецца трымацца далей ад усялякіх афіцыйных мерапрыемстваў, але смех гэты не выкрывальны, хутчэй спачувальны, паблажлівы Мацей не токі ўжо і адмоўны герой, ён – чалавек працы, а ягоная грамадз. пасіўнасць – не вялікі грэх. Калі ў 30-я гг. Пісьменнікі пачнуць паказваць перавыхаванне яго калект. працай, К.Ч. і тут будзе ставіцца да свайго “ўласніка” з вялікім спачуваннем (Тоня Базылькевіч з апавядання “Мураваны скляпок”). У апавяданнях К.Ч. 1925г. (зборнікі “Па дарозе”, “Апавяданні”) паглыбляецца тэндэнцыя, што намецілася ў сатыр. творах, прысвечаных ж вёскі. Тут – тая ж устаноўка на звычнасць сітуацый у процівагу маладнякоўскай гераізацыі, класіч. прастата сюжэта, непрэтэнцыёзнасць, арганічнасць стылю (“Па дарозе”, “Мельнікі”), якія спалучаюцца з даволі распрацаванай псіхалаг. матывацыяй паводзінаў герояў, імкненнем будаваць твор на рэальных канфліктах часу. Поўнага разрыву з празаіч. традыцыямі “Маладняка” яшчэ не адбылося: “апавяданні радасці” прадстаўлены ў зб. “Срэбра жыцця”(1925), але той штучнасці і схематызму, што былі ў першых; апавяданнях, тут няма. У асноўным гэта ці своеасаблівыя эмац. Замалёўкі (“Жалезны крык”), ці спроба паглядзець на селяніна з маладняк. Пазіцый (“Срэбра жыцця”). Апавяданні 1926г. “Пачуцці”, “Хвоі гавораць” сталі школай літ. майстэрства. Часам ахвяруючы сюжэтам, кампазіцыйнай стройнасцю, пісьменнік нібыта правярае сваю здольнасць выпісваць найтанчэйшыя адценні чал. пачуццяў, ствараць тонкую, асацыятыўную, інтэлект.-філасоф. прозу. Імкненне да псіхалагізав. прозы выявілася ў гэтых творах асабліва моцна.

Пераход ва “Узвышша” адбіўся на творч. эвалюцыі празаіка. На працягу 1927 -31гг. Пісьменнік стварае 4 раманы, 2 аповесці, шэраг ап-яў, сярод якіх – “Вераснёвыя ночы”, у якім аўтар паэтызуе вёску.

У 1927г. першы рам. К.Ч. – “Сястра”. Спроба праз жанр філасоф. рамана вызначыць месца звычай. “маленькаму” чалавеку у час усеагульн. Калектывізму. Нявопытнасць раманіста адчуваецца ў творы. Розных планаў, пластоў рэчаіснасці ў “Сястры” было няшмат, але збалансаваць іх К.Ч. так і не ўдалося. Аморфнасць структуры, адсутнасць падзейнага і псіхалаг. дынамізму, што філасоф. раману можна дараваць, але ў перш. рамане гэтыя недахопы. Філасоф. рам. прыцягне ўвагу К.Ч. толькі ў гады ВАВ.

Рам. “Зямля”(1928), т/с не вызначаўся дасканаласцю структуры, быў адной з адметных з’яў у бел. прозе 20-х. “Зямля” К.Ч. стала раманам-паэмай, паэмай пра сялянства і тую “ўладу зямлі”, якую ідэолагі “пралетар літ.” лічылі вартай вынішчэння. Прадчуванне новага, паэтызацыя сял. ладу ж адлюстроўвала веру аўтара ў жыццяздольнасць сялянства. Рам. “Зямля” напісаны ў традыц. для “Узвышша” ідэйна-мастац. накіраванасці, а тэма клас. барацьбы адышла на другі план. “Чорны бачыць і заўважае клас дыферанцыяцыю сялян”, але не сац. расслаенне галоўная праблема.

Важным для бел. прозы было стварэнне псіх. канкрэтнага вобраза кулака ў аповесці “Лявон Бушмар”(1929). Лявон – тыпова раманны вобраз, які мог бы стаць стрыжнем для шыр. Эпічнага палатна. Паказ заможнага селяніна не як антыгероя, а як чалавека працы, што стаў ахвярай грамад-паліт. абставінаў быў крокам смелым і апраўданым. Нягледзячы на мастац. дасканаласць, аповесць “Лявон Бушмар” крытыкай была ўспрынята непрыхільна. Алесь Кучар, адзін з тагачасных крытыкаў, адгукнуўся на з’яўленне твора артыкулам, назва якога гаворыць сама за сябе – “Пра адну рэакцыйную аповесць”. Асноўнай прэтэнзіяй была наступная: кулак Лявон Бушмар выклікае спачуванне і спагаду, бо паказаны як ахвяра. А такое стаўленне да кулака лічылася недапушчальным. Бушмар сапраўды павінен выклікаць спачуванне. Моцны, учэпісты гаспадар,ён прывык спадзявацца толькі на ўласныя сілы. Лявон мае вялікае поле, большае, чым шмат у каго на вёсцы. Але поле гэтае дасталося ад дзеда і бацькі, і апрацоўвае, даглядае яго ён сам. Лявон не надта верыць у дабрыню таго свету.