42. “Узвышаўская” проза і паэзія Беларусі (творчасць а.Мрыя, л.Калюгі, Ул. Дубоўкі, я.Пушчы)

А.Мрый – Шашалевіч. Жыццё з яго здзекавалася, ён любіў гэта жыццё. Пісаў сатыру– тып іншасказальнага пісьма, дзейсны тады, калі правакуе наступ нечага жудаснага. Сатыра– унікальная з’ява, дзейсная, аздараўляе гр-ва, яна ўгадвае негатыўнае і па-свойму трактуе. Раман стаў прычынай таго, што Мрый быў арыштаваны ў 30-м годзе за СВБ. Піша з сылкі пісьмы сястры для Сталіна. Наіўна верыў, што Сталін разбярэцца ў нявінна асуджаных. Напісаў раман, каб змяніць свет, перайначыць. А.М.– адукаваны, іньэлігентны, скончыў дух.вучылішча, дух.семінарыя, рыхтаваў сябе на святара, хоць не хацеў. 2пер-ды: даўзвышэнскі, узвышэнскі. У ранні пер-д з 20-хгг.пісаў нарысы, занатовачкі, назіранні з жыцця, з натуры.: “Камандзір”, “Рабін”– сталы пісь-к. “Запіскі Самсона”– смехам асветлена ўсё: людзі, пачуцці, рэчы, з’явы. Тут і кабылкааднаасобніцкая здзіўлена пазірала на слабаарыентаваныя рухі свайго гаспадара і яго палітычна нявытрыманую тактыку, дрэвы не дапамагаюць у змаганні з нябесным самагонным апаратам. Ягоны смех гратэскавы, абсурдны. Яго свет не людзі, а наменклатурныя адзінкі з імёнамі рыб, птушак. Імёнам пасуюць і іх рухі– то замаруджаныя, то мітуслівыя. Гэта заганныя тыпы, згуртаванне паводле інстынкту статку. Няўклюдны Сам, слізкі Лін, вяртлявая рыбка Крэйна, уедлівы Торба, Вуж. Усе яны духоўна нямоглыя, страцілі людскую індывідуальнасць. Мара Самсона выбіцца з асяроддзя, якое б яно не было, ён перакаціполе, падобны да Гаршка. Ён без прафесіі, карэнняў. Ён рычаг культуры. Тут прыкметы сталінізму, пералому, абвастрэння класавай бар-бы. Жывуць з-за бяздумнай жывучасці.

Я з мужыкоў, я надзвычай горды тым, што маю муж.твар і нос у форме бульбы.

Калюга– К.Чорны казаў: “Яму богам дадзены талент”. У 28г.быў расстраляны. За 5 год стварыў свае творы. Гэта ўнікальныя тварэнні. “Ні госць”– эстэтычна завершаны твор, калі гаварыць пра сюжэт, то ён прывязаны да зямной, натуральнай, арганічн.стыхіі бел.сял.жыцця. У 20-я гг.моладзь, якая пайшла ў навуку, і адгарадзілася ад бел.грунту. Моладзь губляе св.адметнасць, яго герой без ніякіх мукаў, болю, зломаў, перажыванняў адмаўляецца ад свайго. Яны прадукты іншага гатунку, хочуць зрабіць кар’еру, выйсці ў людзі, яны маладыя песімісты. Хвядос Чвардоўскі, прыехаўшы не пазнае карову. Грубая іронія гучыць у ломанай мове герояў. Вёска расколваецца: дзеці яшчэ ведаюць традыцыі, але ўжо не тыя. Генетычныя рысы нацыі пачынаюць сцірацца. Мы лёгка прымяраем чужое, на сваё глядзім як на архаіку. “Нядоля Заблоцкіх”– пайшоў у міфалагічнае быццё. Дзед– яшчэ беларус, а дзеці разбегліся як гарох на 100дарог. Іх род пачынае драбніцца, губляць твар, знікаць. Заблоцкія шукаюць сваю мару чужымі шляхамі. Нядоля – прадчуванне катастрофы для ўсіх беларусаў. Адлятаючы ад спадчыны яны трацяць сваю нац. адметнасць.

Дубоўка Унікальна выразіў арфейнасць узвышаўскай культуры. Яго паэзія музычная., з еўр.і лац.традыцыямім. Гэта паэт розных формаў і жанраў: санет, трыялет, ліра-эпічн.паэмы, балады, перакладаў Шэкспіра. Гэта была яркая і звонкая ліра. Вытрымаў усё: здзекі, лагеры., турмы, здраду сябра – паэт ад бога, жонка не адраклася ад мужа разам пайшла у гулаг, памёр на аперацыйным стале, калі зламаў нагу. Зборнікі: Строма, трысцё, Крэдо, Там дзе кіпарысы, Наля. Строму ахвяраваў як вяночак на магілу сястры Ганульцы М.Гарэцкага, загінула пад трамваем. Зборнік складаецца з 3цыклаў:на чужыне, летуценні, адраджэнцам. Тут вершы прысвячэнні Гаруну, Гарэцкаму. “цыкл– мары, фантазіі, сненні, яго летуценні звязаны з маленствам. Зборнік Крэдо сімвал веры, зборнік пачынае верш Сцежка–знак патрыятызму. О,беларусь мая шыпшына– з аднога боку гэта радзіма, з другога цярновы вянок. Дубоўка–прарок, праблемы: лёс мастака, мара і пачуцё адзіноты, гора. Наля – тое, дзеля чаго трэба жыць, сімвал чысціні кахання.

Жылка– бацька яго майстар на ўсе рукі. Жылка быў вельмі ахвочы да чытання. Жыў у свеце ідэальных каштоўнасцей. Туберкулёз, лёс падрыхтаваў яму вандроўкі, выгнанні, пастаянныя вяртанні. Вандраваў у пошуках адукацыі, выгнанні цярпеў ад улады. Лёс звязаны з Вільняй, Дзвінскам. Яго талент фармаваўся пад крыламі таленту Багдановіча.

Кругі– пытанне мастака і мастацтва, місіі, этыкі, эстэтыкі, знішчыўшы ўладу золата народ прыйдзе да шчасця; І пурпуровых ветразей– 2падыходы, лірык і матэматык; Штурмуйце будучыні– праблема кандуктар і пасажыр; Кандуктар хавальнік мудрасці, але ў яго няма бацькаўшчыны, пасажыр гаворыць, што трэба быць творца, гаспадаром.

Жылка– паэт, які хіліўся да да хрысц.матываў. Паэт пакінуты, адзінокі, паэт раман.непакоры. Выкарыст.санеты, рандо,трыялеты. Ён стварыў прачулы вобраз бацькаўшчыны– Крывіі, хацеў бачыць яе свабоднай, неўміручай. Эталон хараства– лілея. Паэзія пейзажу, прыроды. Напісаў шмат твораў прыысвячэнняў. Памёр у 33г. Тэстамен паэма– гімн краю, непераможнасць хараства. Паэтызуе каханне. О,вільня–крывіцкае мекка–цыкл аб Вільні. Праметэй, пагоня, хацеў напісаць пра смерць. Вобраз смерці ключавы, ён імкнецца да смерці, гаворыць з ёю, ставіць яе побач з красою

Беларусь,б.–гэты зык, паліць душу маю, як агнём, я не ведаю, чым ён вялік, але думак не змог я аб’ём. (Беларусь), О,Вільня, крывіцкая мекка, о места, ўсё цуд, хараство., Лепей жабрачы лёс.

Пушча– Раніца–першы зборнік. Уся яго тв-ць – прыхільнасць да эстэтыкі. Яго зборнік лёгкі, чысты, празрысты, бясхітрасны. Зб. “Дні вясны”, “Песні на руінах””, “Мой маніфест”, !Грэшная кніга!. Язэп Пушча часта ў палоне зняверанасці, змрочнага песімізму. Гэта паказана праз пару года “Восень”., якая сведчыць, што жыццё спынілася, яна сама мертвая. Матыў суму, роспачы, загубленага жыцця. Цыкл вершаў “Лісты да сабакі”– напісаны далёка ад радзімы. “Асеннія лісты”– паэзія адкрытага супрацьстаяння, змагання, супраць таталітарызму. Яго арыштавалі разам з Жылкам, Дубоўкам. Матыў прароцтваў.

З табою спаткаўся ўчора, эх, стася, мілая Стася. Я для беларусі мілай; Я юнацтва вітаю; Гродна; Цень консула- таталітарны рэжым, Песня вайны, Сады вятроў