4. Мастацкі вобраз як своеасаблівая форма і спосаб пазнання і адлюстравання рэчаіснасці.

5. Літаратурныя кірункі, плыні і стылі.

Катэгорыя літ. Стылю адносіцца да важных элементаў цэласнасці маст. Твора. Сам тэрмін узыходзіць да ст.-грэч. Stilos пісанне. Стыль убірае ў сябеі асноўныя прыёмы афармлення мастацкага матэрыялу, спецыфіку выкарыстання маст. Тропаў, сам характар вобразатворчасці, асаблівасці маст. Светаўспрымання рэчаіснасці пісьменнікам. Стыль падразумявае вылучэнне каштоўнасці канкр.маст.прыёмаў і сродкаў пры стварэнні маст.твора. Некалькі разуменняў паняцця стыль:

1.стыль эпохі, які ўбірае ў сябе найбольш агульныя правілы замацавання маст.мат-лу. Стыль эпохі грунтуецца на дамінантных прынцыпах эстэтычнага, філасофскага ўспрыняцця рэчаіснасці. для стылю барока хар-на гульня, бо дамінуючым ўяўленнем пра чалавека было чалавек, які гуляе. Для гэтай эпохі хар-на вычурнасць вобразнасці. У эпоху рэалізму быў важны сац. Аналіз рэчаіснасці, які патрабаваў тыповых абставін, у якіх дзейнічаюць тыповыя персанажы. Паэтыка становіцца праўдападобнай. Рамантызм: ідэя ўнікальнасці чалавека, выключнасці (альбо станоўчы, альбо адмоўны).

2.стыль літ.напрамку. У эстэтыцы класіцызму асн.з’яўл.фактар рацыянальнага ўспрыняцця (адзінства месца, часу, дзеяння). Рамантызм у аснову стыліст.асаблівасці паклаў ідэю кантрасту.

3.стыль пісьменніка – сукупнасць прыёмаў і спосабаў абагульнення жыцця, якая падкрэслівае значымыя ўласцівасці маст.тв.

Катэгорыя маст.стылю праяўляе сябе праз

- жанравую прыроду твора. Кожны жанр мае ўстойлівую сістэму маст.прыёмаў. Напр., лір.паэма не падобна па стылістыцы на эпічную. Лір.паэма – бясфабульная, эпічная паэма мае сюжэт.

- у сістэме вобразаў, альбо эйдалагічная прыкмета стылю. Звязана з тэматычна-праблемным зместам твора. Гістарычная тэматыка ў адрозненні ад вясковай ці ваен. Патраб. Іншых стыліст. Сродкаў.

- мастацкая сітуацыя – пэўны спосаб растаноўкі персанажаў вакол пэўнага тыпу канфлікту.

- дэталізуючы слой: дэталі складаюць мікравобразы свету, бываюць рэчыўныя (побыту), пейзажу, партрэту.

- моўная рэальнасць тэксту – рытміка, строфіка, эўфоніка.

Тыпалогія маст.стылю:

1. Рацыянальныя стылі(грунтуеца на аб’ектывізаваным светаўспрыманні) класіцызм рэалізм сентыменталізм

2. іррацыянальныя стылі(на суб’ектывізаваным светаўспрыманні) рамантызм мадэрнізм

6. Сюжет і кампзіцыя мастацкага твора.

7. Вершаванае і празаічнае выказванне: прынцыпы арганізацыі і размежавання.

Вершав. маўл-не — найб. стар від маст-га выказ-ня. Яно і з’яв-ся як факт распадабнення ад звыч бытавой гав-кі. Асн. чыннікам г. распад-ня б. рытм, г.зн., ш. вершав. паэт-е выказ-нне заўс. рытмічнае¹. Рытм быў паказчыкам неабходнага звароту да тэкстуальных папяр-іх праяў (ш. ужо было ў тэксце). Верш ад лац. Versus “паварот, вяртанне” і г.зн., ш. прынцып вяртання² з’яўл. яшчэ 1 стрыжн-ым звяном у разум-ні паэт-га выказв-ня, яго рэаліз-ыі. На ім і пабуд-на асн. адзінка паэт. выказ-ня — верш-ны радок. Ст. паэзія хар-ца тым, ш. верш-ы радок заключ у сабе і фармальн., і сэнсавую заверш-ць (кропкай →адсюль і вялік літары ў пачатку кожн радка.). Верш-ы радок хар-ца: 1. адзінствам і шчыльн-цю верш-га рада — цесн. семант. узаемасув. поруч размешчаных слоў і іх фанет-ая злітнасць. Нераскладанасць верш радка дасяг-ца: а) гукавой арган-цыяй верша, б) спалуч-ем семант-на разнароднай лексікі, я. выконвае нязвыклую для сябе функц (напр. ужыв-не архаізмаў у якасці неалагізмаў), в) аксюмароннае выкар-не слоўн-га запасу (выкар-не неспалуч-ых сл.), напр. “Мртвыя душы” у Гогаля, гарачы снег., г) выкар-не свежага паэт-га неалагізму (Р.Барадулін і яго жанр “дурноткі”). 2. метафарызацыяй. 3. сістэмай паузаў, якая звяз. з рытмам (клауза — канцавая пауза, цэзура — унутрырадковая). 4. Дынамізацыяй маўленч. матэр-лу — такія эстэт умовы, калі слова з’яўл. вынікам розн маўл-ых прыцэсаў. Словы ў вершав маўл-ні ўступ ва ўзаем-ны па гарызанталі (напр. ужыв-ца наз. Н.скл.) і па вертыкалі, дзе адбыв рытмічная арган-цыя верша.

(Звері, ходящие по пустыне…/ Рыбы, плавающие по морю…/ Птицы, летающие …)Тут дзейн. пр. вяртання. Верш-ыя радкі склад-ца ў кампазіц-я комплексы — строфы: 1) дыстых (2 верш. радкі з 1-ой сіст. Рытмоўкі: Мой родны кут….мілы/ ….не маю сілы). 2)тэрцэт (3 верш р. з 2-ма відамі рыфмы: ааа/аба (абб), хар-на для сэкстынаў,санетаў).3). ктрэн (4 р. і 2 віда рыфмы: парная(стаяць побач), перакрыжаван.(1і3, 2і4), апаясная(1і4, 2і3)). 4). квінтэт – 5р. (Я.Купала “Я не для вас паны, о не!”).5). сэкстэт – 6р. і розн віды рыфмоўкі. 6). 8 радкоў маюць -8-радковік (склад з 2 катрэнаў), -актава (перш 6 радкоў зарыфмаваны з дапам 2 рыфмаў, а 2 апошнія маюць паралельн.самаст-ю рыфмоўку): абабабсс – актава, абаб абаб – 8радковік, - трыялет – паўтарэнне аднаго радка ў 1,4,7 рад., паўтар 2 і 8 радкоў. 7) 13 р – рандэль, 14 р. – санет, 15 р. – рандо. Т.ч. верш-ны радок — цэльны, нерасклад-ы, мае свае параметры: метр, памернасць, звязв-ца ў страфічныя комплексы. Вершав. памеры — чаргав-не націск і ненац складоў, — стопы. Існуе 3 асн. сіст. вершасклад: 1. танічная — перавага надаец. націскным складам у суадн-ных радках, 2. сілабічная — колькасць складоў у суадн радках., 3. сілабатанічная — і колькасць складоў, і націскныя склады (іх чаргаванне — прасодыя). Адметным з’яўл верлібр — свабодны ад націскных складоў, рыфмы, але мае вершав радок. Для бел. вершасклад-ня хар-на сілабатан, бо наш націск рухомы.

Проза > маладое структ-ае ўтвар-не, чым паэзія. Яна ўзн-ла як мастац-ае адмаўленне верш-ных прыёмаў і спосаб. выказв-ня, паслабл-не найб. яркіх паэт-ых дамінантаў і ў перш чаргу — строгага функц-ня рытму. Тэрмін проза ад лац. рroversa “той, х. ідзе наперад”, таму і запісв-ца яна ў лінейку. Верш арыет-ны на цэласнае успрын-це, а празаічнае ўспрын-це мае паслядоўны хар-р. У прозе сыходзяцца адразу екалькі галасоў, пунктаў назір-ня (унутраная дыялагічнасць), у вершы толькі аўтар. Празаічн маўл-не мае тэндэн-ыю да пашыр-га аб’ёму. Але прозе ўсё ж ёсць рытм, але ён прыхаваны, знах у “мінус стадыі”. Асн. метрыч-ай адзінкай , я. падтрымл-е адзінства тэксту з’яўл. колан — метрыч. адзінка праз-га тэксту, утвораная 1 словам ці невял колькасцю сл, якое ўтрымл. > ці < закончаны сэнс і разліч на 1 выдых (7±2 склады — рэгулярны колан). Празаічная арган-цыя звяз з апавяд-ым спосабам выказ-ня: наяўнасць фабулы — падзейны лад, звз з жыццём героя, сюжэта — падзейны лад+ псіхал перажыв-ні героя, аўтарскія ацэнкі героя і ацэнкі саміх падзей, сіст. маст-га доказу ідэалаў і г.д. Наяўн-ць маст. сітуацыі — часавыя, статычныя станы маст. персанажаў, наяўн. калізіі — працэс адшукання супярэчнасці і пачатак яе рэалізацыі, наяўн. канфлікту — востр. жыц-ай супяр-ці. Важна і наяўн. наратыўных фігур (падзеі расказвання): рэзюмэ — такое змяненне часу расказ-ня, калі само апавяд-не апераджае падзеі, ушчыльняе іх і пры г. указвае на вынік падзеі; эліпс — пропуск часу апавяд-ня, але без указ-ня на вынік дзеянняў (проста фіксуе сціснуты час: “прайшло 5 гадоў…”); маст-ая сцэна — час падзеі імітуецца часам расказвання (баевікі); рэтардацыя — дзеянне запавольваецца і г.д. І саме гал для прозы — наяўн аўтара: - апавядальніка — ён не персаніфікаваны і хар-ца нейтральным тыпам стылітыкі; - апавядача (расказчык) — перасаеніфік-ы спосаб апавяд-ня, звяз з пунктам назір-ня пэўнага персанажа, можа мець сваё ўлосн імя (напр Самсон Самасуй, які сам расказв пра сябе ў выгл запісак — дзённіка); - вобраз аўтара — ён знах-ца ў свеце маст-іх персанааў, можы мець рысы біяграф., рэальнага аўтара, але ён створаны вобраз і ніколі не ідэнтычны аўтару. У прадмовах, пасляслоўях і эпіграмах нікога акрамя агульнага аўтара больш няма.