35. Жанрава-стылёвыя асаблівасці апавяданняў Якуба Коласа. Філасофска-алегарычны змест “Казак жыцця”.

ЯК-майстар-апавядальнік. Апав. Ён пачаў пісацьадначасова з вершамі. 1ы бел твор з’яўл.апавяд. “Наша сяло, людзі, і што робіцца ў сяле”.Гэты твор піс., калі вучыўся ў семінарыі. 1ы друк.дэбют у 1906 “СЛАБОДА”. Яго майстэрства праявілася ў жанрава-стылёвай разнастайнасці малой прозы.Пачын.з гумар.апавяданн.—г.творы, у якіх галоўны герой з’яўл.вобр.белар.сялян, кабетаў, у якіх высмейв.асобныя недахопы чал.існавання. Г.апавяд: “НЕДАСТУПНЫ”, “КІРМАШ”, “ТРЫВОГА”. Высмейв.забабоны бел сялянства, задзірыстасць. Выкрывае п’янства. Сатырыч.апавяд—творы, пры дапамозе едкага, злога выкрыв вобразы ворагаў, выкрыв.чыноўнікі, бяздушнасць, амаральнасць, імкненне прал.па службов.лесвіцы, іх тупасць, абмежаванасць.(“ВЫБАР СТАРШЫНІ”, “СОЦКІ ПАДВЁЎ”, “ПІСАРАВЫ ІМЯНІНЫ”, “СТАРАСТА”). Рэаліст.апавяд.сац.бытав.зместу, лепшымі сярод якіх—“ВАСІЛЬ ЧУРЫЛА”—пра лесніка і яго трагічны лёс. “НЁМАНАЎ ДАР”—пачын.з філ.матыву дару, які даецца людзям звыш, і які падводзіць да той высновы:дар за дар. За кожны дар трэба плаціць. Нёман разліўся не ў тое месца. Зямля-новае стварэнне Зямлі. Гэты вялікі дар кожны хоча мець сабе, на яго прэтэндуюць сяляне, яны імкнуцца забраць сенажаць.Г.зямля-дзяржаўная(скарбавая).З’яўл.прадстаўнік улады, каморнік ставіць слупы, хто пасягае на дзяржаўнае, той злачынца.Г.і ёсць пачатак развіцця дзеяння. Але для ЯК не гэта важна, для яго важна іншае—ч-к з гэтым канфліктам, як сяляне на гэта рэагуюць, пачынаюць бунт, выкід.слупы ў Нёман, захапл.сенажаць, яны абудзіліся, здольны на пратэст. На г.фоне разгортв.яшчэ1 канфлікт, звязаны з любоўным трохкутнікам.Вясковая прыгажуня Ганна, яе каханы Васіль і ляснік. Ляснік намаляваны негатыўн.фарбамі, неблагое матэр.становішча, але сэрца Ганны належ.Васілю.Выбар.Ляснік шантажыруе яе:калі не захоча быць з ім, то раскажа, што яе бацька 1ы выкідаў капцы.Такі данос каштаваў дарагога. Ідзе да Васіля.Кульмін—бойка паміж Васіл.і лесніком. Але В.распачынае бойку не за каханую, ён хоча знішчыць здрадніка, даносчыка. Фінал апавяд.вяртае да пачатку твора:Нёман падараваў зямлю, але забраў жыццё лепшага прадстаўніка вясковай грамады.

У спадчыне ЯК ёсць імпрэсіі, дзе на 1ым месцы стаяць пачуцці героя , але іх нямнога. Самыя 1ыя друкаваныя імпрэсіі (“У дорозе”)—гэта ўражанні рамантычнага героя ад дарогі, калі позірк яго скіраваны ўдалеч, у верх, у неба. ЯК быў глыбокім псіхолагам. Апав. псіх.зместу: пра дзяцей: “У старых дубах”, “Страшнае здарэнне”—іх нельга адносіць да дзіцячай літ-ры, бо тут узняты складаныя пытанні псіхалогіі, адлюстраваныя розныя характары. “У стар.дубах”—2 розныя героі, хлопчыкі:Грышка і Васіль. Грышка—гарэза, хлопчык рухавы. Васіль—поўная супрацьлегласць яму, сапраўдны філосаф з дзіцячага асяродку. Пачын.апавяд.незвычайна прыгожай карцінай адлёту жураўлёў. Сутыкненне 2ух характараў, калі Грышка робіць неабдуманы ўчынак:Грышка падбягае да Васіля ззаду, крычыць. Васіль палохаецца і падае ў раку. Рыбакі спасаюць. Васіль становіцца яшчэ больш задуменным. Самым глыбінным творам з’яў. “Малады дубок”—вялікае па зместу, але сюжэт можна перадаць некалькімі сказамі. Знешні сюжэт апавяд. зусім нескладаны, апавяданне вялікае, бо аснову твора склад. сюжэт унутраны:эмоцыі, перажыванні гал.героя Андрэя Плеха(АП). У пач.твора герой намаляваны звычайным прадстаўнік вяск.грамады, жыве з законамі, якія цалкам ідуць у разрэз з законамі грам-ва. Гэтая жыццёвая неабходнасць увасобілася ў прыказку: у лесе не злодзей, у хаце не гаспадар. Вялікае месца займае карціна знішчэння дубу, падрабязна апісаны адчуванні героя. Усё гэта—пад завесай снегу, усё павінна быць схавана пад снегам. Ужо ў гэтай карціне—прадчуванне таго, што не пойдзе дуб на патрэбу. Сапраўдныя пакуты героя пачын.тады, калі ён даведваецца пра наступствы свайго ўчынку:звальненне лесніка, яго колішняга сябра Максіма Зарубы(МЗ). Матыў віны выступае на 1ае месца.Ён заўважае, хавае сляды, пень закрывае мохам. Прыязджае ляснічы і звальняе МЗ.Гэты крадзёж стаў толькі повадам для звальнення МЗ, прычына іншая: ён быў непакорным, здольны быў абурацца. АП робіць маральны подзвіг: ідзе ў лясніцтва і расказвае. Канфлікт між людзей розн.плану:АП і чыноўніка, які жыве іншымі законамі, які не разумее матывацыі ўчынка героя. Гэты чал-к не можа прыняць такой вялікай ахвяры. Споведзь АП не прынята, пакаранне не дадзена, але ён прайшоў гэты этап, таму і застаўся чал-ам.Характэрным з’яўл. і фінал апавядання:ён ідзе, за плячыма ў яго вырастаюць крылы, ён вяртаецца да сябе. У асобн. групу даследчыкі вылуч.апавяд., напіс.у к.10-п.20ых гадоў. Гэтыя творы аб’ядноўваюць не жанрава-стылёвыя х-кі, а час напісання, бо гэта быў новы час. Гэтыя творы і ёсць асэнсаванне пісьменніка новых з’яў. Станаўленне да рэвалюц. адлюстр.у апавяд. “Крывавы вір”, у які зацягваюцца людскія душы. Рэвал.—знішчальная сіла. Адлюстраваны розныя пласты грамадства—паны і прадстаўнікі сялянства—дзед Патап. Рэвалюц.разгнявіла яго, гэтая крывавая бойня не здольна рабіць лепшым. Абуджаецца пачуццё помсты. Дзед Патап выдае на смерць студэнта Грышу, які перад ім ні ў чым не вінаваты.Ад дзеда Патапа залежыць жыццё Як адлюстр.страшныя рэвалюц.суды, калі чал-ка прадстаўлялі тут жа віноўным. Рэвал.знішчае ў чалавеку чалавечае, Грышу растрэльваюць без усякага суда.Знішчыць Грышу г.зн. знішчыць няпраўду.Смерцю маладога героя заканчавецца апавяд “Сяргей Карага”. Чырвонаармеяц СК трапляе ў рукі да белых і гіне. Поруч з СК місію гераізацыі выконвае вобраз камандзіра капітана Ваганава, які гіне ў баі за савец.уладу.

Гэты арыгінальны твор, алегарычны па форме і філасофскаму зместу. К.старанна шліфаваў кампазіцыю. Цэласнасць кампазіцыі падкрэсліваецца і агульным вершаваным эпіграфам. Героямі часцей за ўсё з’яўл.дрэвы, травы, кветкі і г.д.— усе яны выканваюць ролю чалавека. Асн.тэмы: 1)чал-к і гр-ва: “У балоце”—алегорыя на грамадскі лад, дзе пануе застой, дзе няма ніякага прагрэсу, лёс такога гр-ва—знікненне, ператварэнне ў балота. Патрэбны новы штуршок. “Жывая вада”—неабходнасць прагрэсу. Перашкаджае гара рухацца жывой вадзе, урэшце аб’ядноўваюцца ўсе намаганні—з неба падае вада. “Супраць вады”—стары дзед, які пануе ў возеры, яго асн. задача—не пусціць тую ваду, што ўліваецца. Возера пачынае ператварацца ў балота. “Вадаспад”—папярэджанне класіка пра тую вял.бяду, якую можа прынесці чыёсць аднаўладнае панаванне(вадаспад—злая вада,я.знішчае на свам шляху ўсё жывое). Якім бы дасканалым не быў чалавек, ён здольны перарадзіцца. 2)Гр-ва і вайна. Вайна як сіла, як вырашэнне праблем: “Стары лес”—намалявана бітва, якая цягнецца доўгі час, лес падзелены на два бакі: правы бераг ракі і левы. Усё жывое ляжыць нерухома—загублена краса. Рытарычнае пытанне ў канцы—“Дзе краса наша, дзе наша сіла?” Вайна не павінна вырашаць праблемы грам.жыцця. “Асінае гняздо”—адлюстроўв.тыя сілы, што развязваюць войны, алегорыя на захопніцкія ўрады, якія імкн-ца панаваць над светам (фашысцк.рэжым). 3) Інтэлігенцыя і народ. Чалавек і грам-ва. Роля асобы ў гр-ве: “Над прасторамі зямлі”—прысвеч.Ц.Гартнаму.Тут дзейнічаюць паветраныя стыхіі і воблакі, я.бясконца плывуць па небе і цалкам раўнадушна глядзяць на зямлю, якая прагне дажджу, толькі 1 хмарка,я.была ніжэй за ўсіх, праліваецца магутным дажджом. Але ці патрэбна так пралівацца і знішчаць? Зямля прыцягвае і прыродныя стыхіі. Вектар, я.скіроўвае ў глыбіні зямлі, паўстае ў вобразе кораня. На адказ, як уратаваць—глыбей пускаць карэнне ў зямлю. Толькі тады народ выжыве, калі глыбока сігне ў зямлю. “Хмарка”.Вобр.хмаркі—істота неразумная, я.блукая над рознымі прасторамі. З’яўл.вобраз арла—мудрая, моцная птушка, голас праўды. “На чужым грунце”—казка, я.адлюстроўв.праблему эміграцыі. Героем гэтай казкі—жытнае каліва, я.ўзгадавана на чужым грунце, у гэтым і сутнасць праблемы. Але станаўленне аўтара да гэтага героя зусім іншае, чым да хмаркі, бо не само каліва выбірала, а вецер нёс яго на чужую глебу(Антось Галіна—Міхал Міцкевіч, брат пражыў у Амерыцы) Невыпадкова ў многіх казках героямі з’яўл.дрэва, бо растуць карэннямі ў зямлю. “Чыя праўда”—дыскусія між старым дубам, якім хочацца проста жыць. Яны не бачаць, што над існаваннем навісла вялікая пагроза з боку вады, я.падступае да карэння—хутка ўсе загінуць. Гэта не толькі алегорыя на нейкае грам-ва, гэта і прадказанне разгадак тых тайнаў быцця, калі, мажліва, будзе знішчана ўся Зямля. На вобразе маладых дубоў—легкадумнае стаўленне да дому. 4) мастак і народ, сэнс мастацтва. “Цвыркун”—алегорыі на ралю мастака, мастацтва. Цвыркун—за печкай, але яму захацелася вялікага свету. На яго звярнуў увагу вецер (улада). Ці мае мастак права служыць ветру? Дзеля яго будуецца эстрада. Мастак не павінен падпарадковацца ўладзе ветру. 5) Маральна-этычная прблематыка: “Гусі”—няма імкнення нешта змяніць. Няхай усё будзе так, як ёсць, няма жадання вырвацца з багны. Толькі пастаянна прага да самасцвярджэння, да духоўнага ўдасканалення павінна перамагчы. “Ці патрэбна праўда?”—ісціна належыць не чалавеку, а тварцу. Чал-к павінен прадбачыць, што дае праўда. “Балотны агонь”—у цэнтры вобраз маладой хворай бярозкі, якая вырасла ў балоце. Найвялікшае святло яе існавання—каханне—пакахала балотны агонь, не сапраўдны агонь, а імітацыя. З’яўл. Істота стары вяз, які тлумачыць ёй, што гэта не агонь, гэта гнілякі свецяць—крушэнне ідэалаў. Для бярозкі атрымалася, што гэта праўда аказалася згубнай. У казцы як бы гучыць палеміка з народн.мудрасці: лепш горкая праўда, чым салодкі абман. ЯК ставіць пытанне, ці заўсёды яна лепш.