27. Асаблівасці сілаба-танічнай сітэмы вершаскладання. Рытмастваральныя функцыі рыфмы ў вершы.

Сілабатанічнае (СБ) вершаскладанне (в/с) (ад грэч. sillabe — склад, tonos — націск) сіст в/с, у аснове я. ляжыць раўнамерн. чаргаванне нац. і ненац. складоў. Ужыв-ца ў мовах з пераменным месцам націску (рус, укр, бел, англ, ням.). Чаргав-не аднольк-ай кольк складоў пры СБ в/с садзейнічае ствар-ню рытма. Чарг-не нац і ненац складоў утварае стопы. У СБ вершы па назвам стоп (група складоў з нац-ым і 1 ці2 ненац-мі, раўнамернае чаргав-не якіх у радку стварае матр (вершаваны памер) СБ-га в/с-ня), якія яго ўтвараюць, размяж-ць 5 асн памераў: 2-хскладовыя ямб (_ _’), харэй (_’ _), 3-хсклад-ыя дактыль (_’ _ _ ), амфібрахій (_ _’ _), анапест (_ _ _’). Страфа — гр. аб’яднаных пэўнай рыфмоўкай, інтан-яй, думкай вершав-ых радкоў. Яна з’яўл. буйнай адзінкай рытму. Па хар-ру рыфмоўкі, па кольк-ці радкоў строфы быв розныя: ад 2рад-ых з парнай рыфмоўкай — да 10 і > радковых (напр. санетная страфа). Рыфма — сугучнасць слоў або іх частак у вершав-ай мове. У залежн ад кольк-ці склад, рыфма быв. мужчынская (1склад-ая), жаночая (2склад), дактылічная (3склад), гіпердактылічная (4-ох і большсклад.). Асн. функц рыфмы: - звязваюць кампазіцыйна страфічн. комплексы ў 1 цэлае і паводле свайго пазіцыйнага размяшчэння: у парныя (стаяць побач), перакрыжав. (1і3, 2і4), апаясная (1і4, 2і3). У СБ в/с верш м.б. пазбаўлены рыфмы, у г. выпадку ён назыв белым вершам. Рыфма, як рытмаствар-ы сродак, з’яўл. адзіным паказальнікам завярш-ня паэт-га радка (з’яўл перарывістасць і эфект рытму). Важн. знач. Яна мае ў вольным вершы (ён вольны ад строгасці спалуч-ня метрычных канструкцый). Асабліва г. відаць у байцы. Рыфма звязвае п/ж сабой радкі ў страфічныя комплексы, і парадак чаргав-ня рыфмаў такс. вызначае рытмічную арган-ыю верша (парная, перакр, апаясн).Віды рыфмаў:І. а) дакладная – усе паслянац-ыя гукі толесныя (марозы — слёзы), б) прыблізныя – галосныя гукі не супадаюць (марозу — слёзы), в) недакладная: несупадз-не па гучанні (сані — самі), па кольк гукаў (Валя — хваляй); ІІ. а) бедная — супад-ць паслянац-ых гукі (гуляць - браць), б) багатая — супад-ць і пасля- і пераднац-ыя гукі (гуляць - люляць). Існуюць і спецыфічн. віды рыфмы: 1. складаная — склад з некальк слоў: “…мала дня/ … маладняк”, “Де вы, дзевы?”. 2. каламбурная — разнав-ць састаўной рыфмы.

28. Жанрава-мастацкія асаблівасці п’есы я.Купалы “Тутэйшыя”. Праблема “тутэйшасці” ў п’есе. Лёс твора.

Самы пакутны з усіхдраматычных твораў, 6 разоў забаронены. Апошні з усіх драм.твораў –1922. Час беларусізацыі, утварэнне БССР, дзяр.бел.тэатра. Пасля гэтага твора ніводнага не напісаў. Пастаўлены ў 1926. У 1926г. адбылася канферэнцыя навуковая прысвечана бел.прасапісу. Да гэтай канферэнцыі была прымеркавана прэм’ера п’есы, але пасля генеральнай рэпетыцыі знята, Купала быў абвінавачаны ў нацыяналізме. Прапанавалі перапісаць п’есу, але не згадзіўся. З 1927г. забаранілі да канца 80-х. На пачатку 80-х пастав.дзярж.драм.тэатр у Віцебску. Але было поўн.замоўчванне. Упершыню ў час. “Полымя”, пастаўл.у тэатры імя Я.К. Афіцыйн., пісьм.забароны не было, а была рэальная забарона. Нават бел.сав.энц. не згадвала пра “Тутэйшыя”. У цэнтры п’есы праблема тутэйшасці, праблема не новая. Упершыню ўзнята ў в.”Тутэйшы”, але там у зусім інш.ракурсе. Там тутэйшы ўсведамляе сваю адметнасць ад інш., ён яшчэ не ведае, што ён беларус, у ім забілі гэта ўсведамленне. Разам з тым, ён ведае, што не паляк, і з гонарам гаворыць пра гэта. Тутэйшавізм праз 15-20 год – іншае паняцце– вялікая нац.праблема, страта сваёй нац.адметнасці. Праблема тутэйшавізму выр-цца на вобразе гал.героя Мікіты Зносака. Зносак – недасканалая, недаразв., далёкае ад нормы. У такіх ператвараецца беларус. Гэта тып нац.адрачэнца, нігіліста, які вельмі лёгка ўспр.усё чужое, сапраўдны хамелеон, і ў мар., і ў культ., і дух. плане, які мяняе сваю афарбоўку, бо стрыхня яго асновы няма. Адзіная мэта – фіз.выжываннеЧас Зносакаў – час расейск.імперыі. (гал.мэта: цвёрда стаяць на варце святогарасейск.самаўладства і бараніць рас.народнасць ад інароднаск.засілля.) Паліт.нігілізм, тутэйшавізм перараст. у варожасць да ўсяго беларускага. Гэта людзі марыянеткі і ў іх выраджаецца ўся нацыя.Назвы беларусаў няма, ёсць тутэйшыя. Людзі безідэйныя, баяцца новага, палахлівыя, аперад тымі каго небаяцца – цынічныя. Я.Здольнік прыраўноўвае сябе да Беларусі. Пры імкненні стаць гаспадарамі на сваёй зямлі, людзі далей слова не ідуць. Падзеі адбываюцца ў страшны для Беларусі час – грам.вайны к.10-х-п.20-хгг. Янка Здольнік таксама тутэйшы, які замкн.у св.вузкім успрыманні, які не бачыць перспектывы, аддае Б.у рукі такім, як Зносак. Вельмі трапна хар-цца гэты герой: ад яго пахне бальшавісцкім духам. А пра Здольніка кажа Гарошка: у яго не тым галава заведзена. Выразныя вобразы-тыпы, шчырыя, прыгнечаныя, беларусы, якія не змаглі стаць, як М.Зносак – Гарошка і Зносчыха., бо нац.свядомасць неразвіта, яны ахвяры акупацыі. Дух.настаўнік – Спічыні, ён вучыць рэчам, якія насамрэч з’яўляюцца бездухоўнымі. Лявона гоняць у абоз акупанты (абскубанты). Купала праказвае, што на Б.прыйдзе пастаянная акупацыя. У канцы Зносак згіне не дапаможа яго падхалімства. (Данёс на яго ж яго духоўны настаўнік).Зносак – чарговая ахвяра, такіх было многа.

Ворагі Б.– Спічыні, Усх.вучоны(свядомы, вялікадзярж. шавініст), Зах.вучоны (Вялікапольскі шавініст).

Дасканалая мова – важная рыса хар-кі герояў. Не бачым чалавека, але ведаем, хто гаворыцьЗносак– малаад.. непісьменны.

П’еса падводзіць рысы пад усім, што сказаў Купала Ў Паўлінцы і Ракіданым гняздзе (надзея на адраджэнне, яшчэ жыве гэты люд; мноства шляхоў, ні адзін з іх не здольны прывесці да Б.) Тутэйшыя – завяршэнне шляху, ператварэнне яго ў замкнёнае кола, бо няма народу, няма памкнення ім стаць, усё вядзе да мар. і фіз.знішчэння.)