88. Эссе: «қр қм Қаржылық бақылау комитеті: мақсаты, міндеттері және қызметтері»

Министрліктер мемлекеттік басқарманың тиісті саласына басшылықты жүзеге асырушы Қазақстан Республикасының орталық атқарушы органдары болып саналады. Министрліктердің құқықтық мәртебесі заңға тәуелді актілердегі қызмет салаларын реттеуші түрлі заңдарда бекітілген. Министрліктер ҚР Президентінің бұйрығымен құрылады, қайта құрылады және тартылады. Министрлер ҚР Президентінің бұйрығымен қызметке тағайындалады және қызметтен босатылады. Министрлердің орынбасарлары Премьер-Министрдің ұсынысы бойынша үкіметпен тағайындалады. Сонымен қатар министрліктерде министрдің бұйрығымен орындау үшін, шешімдерді қабылдай алатын консультациялық, үйлестіруші және кеңесші алқа бөлімшелері құрылады. Қаржы органдары жүргізетін бақылау барлық нысанда жүзеге асырылады және де алдын ала және ағымдағы бақылау оның ай-рықша нысаны болып табылады. Бақылаудың негізгі әдістері тек-серулер және есептемені шоттық тексеру. Салалық басқармалар-дың (бөлімдердің) мамандары тексеріске ревизиялық бригадалар қүрамыңца тартылады.

Қоғамдық қаржылық бақылауды еріктілік және ақысыз негізде топтар, жекелеген түлғалар (мамандар) орындайды. Қоғамдық бақы-лаудың органдарына шаруашылық жүргізуші субъектілердегі, ведом-стволардағы әкімшіліктің қызметіне жүргізілетін кәсіподақ үйым-дарының бақылауы жатады. Бүл оргаңдардың қызметіңдегі қаржылық бақылау негізгі бақылау болып саналмайды. Әр түрлі қоғамдық үйымдар (саяси партиялар, жастардың, шығармашылық одақтардың, ғылы-ми, табиғатты қорғау, спорт, соғыс және еңбек ардагерлерінің үйымдары, қайырымдылық қорлары) қаржылық бақылауды өз күштерімен жүргізеді, сондай-ақ аудиторлық фирмаларды да тарта алады. Бақылаудың объектісі - табысты алу көздерін және жарғьшық міңдеттерге сәйкес оның пайдаланылуын тексеру.

Нарыққа өту жағдайында қаржылық бақылаудың рөлі мен маңызы артпаса ешқандай кемімейді. Қазақстан  аумағывда кеңестік дәуірде қаржылық бақылау айтарлықтай дәрежеде дамыды. Түгел-дей дерлік мемлекеттік меншік жағдайында мемлекет экономика мен қаржылық процестерге қатаң, жан-жақты бақылау жасауға ынталы болды. Шаруашылық жүргізуші субъектісінің қаржы - шаруашылық қызметі мемлекеттік басқару органдары мен қоғамдық бақылау органдары (Халықтық бақылау комитеті) тарапынан (болған) қос бақылаудың қарамағында болды.

Нарықтық қатынастар жағдайында экономикалық түтқалар мен  ынталандырмаларға жақсы бақылаушылар деген сенім білдірілді. Алайда мүндай көзқарас салық төлеуден бүлтарушылық нысанындағы экономикалық қылмыстардың осуіне, мемлекеттік меншіктерді тегін беру немесе символикалық сомаға сату түріндегі талан-таражға жеткізді және басқалары.

88. Эссе:«Бюджетэкономиканыңмакроэкономикалық тұрақты дамуының құралы ретінде»

Экономиканың мемлекеттік секторы ел заңдылығына сай билік өзіне жүктелген міндеттемелерді орындаудың негізгі құралының бірі. Мемлекеттік сектор мемлекеттік бюджет көмегімен қоғамда толығымен ресурстардың тиімді бөлінуіне жағдай жасайды. Бүгінгі таңдағы мемлекеттің тұрақты экономикалық дамуы тұрғысынан негізгі мәселе бюджет жүйесін басқару процесі деп санауға болады. Бюджеттің қызметі бюджеттің кірісі мен шығысы сияқты ерекше экономикалық формалар арқылы жүзеге асырылатын мемлекеттің орталықтандырылған ақшалай қорларын қалыптастыру және пайдаланумен байланысты. Бұл жекелеген құндық бөлу этаптарын көрсететін мемлекеттік бюджеттің қызмет етуінің спецификациялық формасы. Мемлекеттік бюджеттің табысы негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер базасында елдің экономикасын ары қарай дамыту мен инвестиция тартуға бағытталған белгіленген халықты ынталандырушы шаралары мен орта мерзімге елдің әлеуметтік экономикалық дамуының индикативті жоспарымен анықталынады. Бюджет кірісін басқарудың барлық процессі табысты реттеудің негізгі принциптері бекітілген "Бюджет туралы", "Салық және басқа да бюджетке міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Ресупубликасы заңдарымен реттеледі, сондай ақ республикалық бюджетте ағымдағы жылға сәйкестендірілген табыстардан нақты аударымдар бекітіледі.

Экономиканың мемлекеттік секторы ел заңдылығына сай билік өзіне жүктелген міндеттемелерді орындаудың негізгі құралының бірі. Мемлекеттік сектор мемлекеттік бюджет көмегімен қоғамда толығымен ресурстардың тиімді бөлінуіне жағдай жасайды. Бүгінгі таңдағы мемлекеттің тұрақты экономикалық дамуы тұрғысынан негізгі мәселе бюджет жүйесін басқару процесі деп санауға болады.

Мемлекеттік бюджеттің табысы негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер базасында елдің экономикасын ары қарай дамыту мен инвестиция тартуға бағытталған белгіленген халықты ынталандырушы шаралары мен орта мерзімге елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының индикативті жоспарымен анықталынады.

Жалпы бюджет макроэкономикалық тұрақтылық ретінде бюджетті реттейді. Яғни ондағы кірістер мен шығыстардың түсім жолдарын. Жылдық қорытынды саласында бюджетте қаншалықты макроэкономикалық тұрақтылық болғанын көрсете отырып, өткен жылмен қорытынды салыстырмалы түрде түгендеу жүргізеді. Негізінен бюджеттен жиналатын қор салықтан және салықтан тыс қорлар арқылы болмақ. Ал әр жылғы қорытынды есеппен бюджеттегі ақшаны салыстырмалы түрде есеп жүргізеді. Бұл біздің экономикамыздың макро деңгейдегі тұрақтылығына алып келіп отырмақ.